Πόλεμος στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ: Κλιμακώνονται οι μάχες – Φόβοι για ολοκληρωτική σύγκρουση

Οι μάχες κλιμακώθηκαν απότομα τη Δευτέρα μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και του ορεινού θύλακα Ναγκόρνο-Καραμπάχ, που ελέγχεται από τους Αρμένιους, και τουλάχιστον 30 άνθρωποι σκοτώθηκαν κατά την δεύτερη ημέρα των σφοδρών συγκρούσεων.

Οι δύο πλευρές σφυροκοπούν η μία την άλλη, με πυραύλους και πυροβολικό, στη χειρότερη έκρηξη βίας αυτής της σύρραξης που κρατά σχεδόν 30 χρόνια.

Οποιαδήποτε ενέργεια προς έναν ολοκληρωτικό πόλεμο θα μπορούσε να σύρει στη σύγκρουση τις μεγάλες περιφερειακές δυνάμεις, τη Ρωσία και την Τουρκία. Η Μόσχα έχει συνάψει αμυντική συμμαχία με την Αρμενία, η οποία παρέχει υποστήριξη ζωτικής σημασίας στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ και αποτελεί τη σύνδεσή του με τον υπόλοιπο κόσμο. Η Άγκυρα στηρίζει τους δικούς της «συγγενείς», τους τουρκογενείς Αζέρους.

«Δεν έχουμε ξαναδεί κάτι τέτοιο μετά την εκεχειρία που επιτεύχθηκε τη δεκαετία του 1990. Οι μάχες διεξάγονται σε όλα τα τμήματα του μετώπου», είπε η Αλέσια Βαρτανιάν, υψηλόβαθμη αναλύτρια του Crisis Group για την περιοχή του Νότιου Καυκάσου.

Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ ανέφερε ότι 27 στρατιώτες του σκοτώθηκαν στις μάχες με τις αζέρικες δυνάμεις σήμερα και άλλοι 31 χθες Κυριακή, μετά την επίθεση που λέει ότι δέχτηκε από το Αζερμπαϊτζάν. Οι τραυματίες είναι περίπου 200. Οι τοπικές αρχές πάντως υποστηρίζουν ότι ανέκτησαν σήμερα κάποια από τα εδάφη που είχαν χάσει χθες.

Το γραφείο του γενικού εισαγγελέα του Αζερμπαϊτζάν ανέφερε ότι δύο Αζέροι πολίτες σκοτώθηκαν σήμερα και άλλοι πέντε χθες, ενώ 30 τραυματίστηκαν. Δεν υπάρχουν επίσημες πληροφορίες για τυχόν θύματα μεταξύ των ενόπλων δυνάμεων του Αζερμπαϊτζάν.

Φόβος ολοκληρωτικού πολέμου

Η Βαρτανιάν είπε ότι η χρήση πυραύλων και πυροβολικού θέτει σε υψηλότερο κίνδυνο τους αμάχους και σε μια τέτοια περίπτωση θα ήταν δυσκολότερο να αποκλιμακωθεί η κατάσταση με διπλωματικά μέσα. «Αν υπάρξουν μαζικές απώλειες (σ.σ. αμάχων) θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο να περιοριστούν οι μάχες και σίγουρα θα βλέπαμε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο με την πιθανή παρέμβαση της Τουρκίας ή της Ρωσίας ή και των δύο», εξήγησε.

Η Ρωσία έκανε έκκληση για άμεση κατάπαυση του πυρός ενώ η Τουρκία ανακοίνωσε ότι στηρίζει το Αζερμπαϊτζάν. Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ζήτησε να αποχωρήσει αμέσως η Αρμενία από τα εδάφη των Αζέρων που έχει καταλάβει, τονίζοντας ότι ήρθε η ώρα για να τερματιστεί η κρίση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Η Άντζελα Φρανγκιάν, σκηνοθέτιδα που ζει στο Στεπανακέρτ, την πρωτεύουσα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, είπε ότι οι κάτοικοι έχουν σπεύσει στα καταφύγια και ότι ακούγονται συνεχώς βομβαρδισμοί. Όλα τα καταστήματα έκλεισαν και σχεδόν κανείς δεν κυκλοφορεί στους δρόμους.

Η τουρκική υποστήριξη

Στο έκρυθμο αυτό σκηνικό έρχεται να προστεθεί και η ομιλία του Ρεζτέπ Ταγίπ Ερντογάν που οξύνει τα πνεύματα. Ο Τούρκος πρόεδρος κάλεσε να τερματιστεί η αρμενική «κατοχή» του Ναγκόρνο Καραμπάχ ώστε να σταματήσουν οι φονικές μάχες μεταξύ των υποστηριζόμενων αυτονομιστών από την Αρμενία και των αζερικών δυνάμεων.

«Ήρθε η ώρα να τελειώσει αυτή η κρίση που ξεκίνησε με την κατοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Μόλις η Αρμενία εγκαταλείψει το έδαφος που έχει καταλάβει, η περιοχή θα ξαναβρεί την ειρήνη και την αρμονία», δήλωσε.

«Οποιοδήποτε άλλο αίτημα ή πρόταση δεν θα ήταν μόνο άδικο και παράνομο, αλλά θα συνέχιζε να είναι ένα κακό μάθημα για την Αρμενία», πρόσθεσε.

Οι συγκρούσεις μαίνονται για δεύτερη συνεχέμενη ημέρα στην αμφισβητούμενη περιοχή Ναγκόρνο-Καραμπάχ, με τους νεκρούς να υπερβαίνουν τους 30. Βίντεο που κυκλοφορεί από την ανταλλαγή πυρών ανάμεσα στους στρατιώτες των δύο πλευρών κόβουν την ανάσα.

Το κοινοβούλιο της Αρμενίας νωρίτερα καταδίκασε την «στρατιωτική επίθεση με όλα τα μέσα» που λέει ότι εξαπέλυσε το Αζερμπαϊτζάν στον ορεινό θύλακα. Η εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών Άννα Ναγνταλιάν είπε ότι Τούρκοι στρατιωτικοί εμπειρογνώμονες πολεμούν στο πλευρό των Αζέρων και ότι η Τουρκία παρέχει μη επανδρωμένα αεροσκάφη και μαχητικά αεροπλάνα στο Αζερμπαϊτζάν. Το Μπακού διαψεύδει αυτούς τους ισχυρισμούς ενώ από την Τουρκία δεν υπήρξε κάποια άμεση αντίδραση. Ωστόσο, πολλοί Τούρκοι αξιωματούχοι, συμπεριλαμβανομένου του προέδρου Ερντογάν, έχουν δεσμευτεί ότι θα βοηθήσουν τους Αζέρους.

Το ειδησεογραφικό πρακτορείο Interfax μετέδωσε δηλώσεις του εκπροσώπου Τύπου του υπουργείου Άμυνας του Αζερμπαϊτζάν, του Ανάρ Εβιάζοφ, σύμφωνα με τον οποίο οι ένοπλες δυνάμεις της χώρας του έχουν καταλάβει πολλά στρατηγικής σημασίας υψώματα κοντά στο χωριό Ταλίς, στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Ο Εβιάζοφ είπε επίσης ότι κοντά στο Ταλίς σκοτώθηκε ο Λέρνικ Βαρντανιάν, ο διοικητής του αερομεταφερόμενου αρμένικου τάγματος επίθεσης, όμως η Αρμενία έκανε λόγο για «παραπληροφόρηση».

Δύο Σύροι αντάρτες, μέλη ενόπλων ομάδων που στηρίζονται από την Τουρκία στη βόρεια Συρία, είπαν στο πρακτορείο Reuters την περασμένη εβδομάδα ότι στέλνονται εκεί ως απόσπασμα, για να βοηθήσουν το Αζερμπαϊτζάν, σε συντονισμό με την Άγκυρα. Το πρακτορείο δεν ήταν σε θέση να επαληθεύσει αυτές τις πληροφορίες από άλλη πηγή.

Ο Χικμάτ Χατζίγιεφ, σύμβουλος του Αζέρου προέδρου Ιλχάμ Αλίγιεφ, χαρακτήρισε «ανοησία» να λέγεται ότι Σύροι μαχητές βοηθούν τη χώρα του.

Το ιστορικό της σύγκρουσης

Μια σύγκρουση που έμεινε «παγωμένη» για περίπου 40 χρόνια αναζωπυρώνεται στον Καύκασο, καθώς δύο πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, το Αζερμπαϊτζάν και η Αρμενία βρίσκονται στα πρόθυρα γενικευμένης σύρραξης για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, μια ορεινή και δασώδη έκταση 4.400 τετραγωνικών χιλιομέτρων, όπου κατοικούν 150.000 άνθρωποι, οι συντριπτική πλειονοψηφία των οποίων είναι Αρμένιοι. Με περισσότερους από 45 νεκρούς μέσα σε δύο 24ωρα, οι ένοπλες συγκρούσεις κλιμακώνονται, ενώ στο παρασκήνιο, η Άγκυρα και η Μόσχα προσπαθούν να αναλάβουν τον ρόλο των διεθνών διαιτητών.

Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ( σ.σ το ορεινό Καραμπάχ) ή Δημοκρατία του Αρτσάχ, αποτελεί ένα αρμενικό θύλακο εντός του εδάφους του Αζερμπαϊτζάν, το οποίο έχει ανακηρύξει μονομερώς την ανεξαρτησία του από το Μπακού, και αποτελεί αιτία για μια από τις παλαιότερες διαμάχες που ενώ ξεκίνησε την εποχή της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης, οι ρίζες της μπορούν να εντοπιστούν μετά τη διάλυση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας.

Από την οθωμανική εποχή μέχρι τον ρωσοπερσικό πόλεμο (1804-1813), η περιοχή του ορεινού Καραμπάχ διοικούνταν από τοπικούς Αρμένιους πρίγκιπες. Με την νίκη της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, η Περσία υπέγραψε τη Συνθήκη του Γκουλιστάν, σύμφωνα με την οποία εδάφη που αντιστοιχούν στη σημερινή Γεωργία, το μεγαλύτερο τμήμα του Αζερμπαϊτζάν και τμήματα της βόρειας Αρμενίας, παραχωρήθηκαν στον Τσάρο.

Περισσότερο από έναν αιώνα αργότερα και συγκεκριμένα μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ρωσική Αυτοκρατορία κατέρρευσε και μετά την ρωσική Επανάσταση πέρασε στον έλεγχο των μπολσεβίκων. Σε μια προσπάθεια να αποφύγουν την ρωσική επιρροή, οι τρεις μεγαλύτερες εθνότητες του Καυκάσου, οι Αρμένιοι, οι Αζέροι και οι Γεωργιανοί αποφάσισαν να συγκροτήσουν την Ομοσπονδία της Υπερκαυκασίας. Μια βραχύβια ένωση κρατών που διαλύθηκε μόλις τρεις μήνες αργότερα, καθώς οι διαφορές ανάμεσα στους Χριστιανούς Αρμένιους και τους Μουσουλμάνους Αζέρους ήταν πολύ δύσκολο να γεφυρωθούν. Τον Ιούλιο του 1918 η πρώτη αρμενική Συνέλευση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ ανακήρυξε την περιοχή αυτοδιοικούμενη και δημιούργησε ένα Εθνικό Συμβούλιο και κυβέρνηση. Μετά τη συνθηκολόγηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας βρετανικά στρατεύματα κατέλαβαν την περιοχή και ζήτησαν από τους τοπικούς ηγεμόνες κατάπαυση του πυρός και διαπραγματεύσεις για μια συμφωνία στο Συνέδριο Ειρήνης των Παρισίων. Ωστόσο λίγους μόλις μήνες μετά, με απόφαση του Ιωσήφ Στάλιν, η 11η Σοβιετική Στρατιά εισέβαλε στον Καύκασο και μέσα σε τρία χρόνια οι δημοκρατίες του Καυκάσου μετατράπηκαν στην Υπερκαυκασιανή Ομοσπονδία της Σοβιετικής Ένωσης
Με την στρατιωτική σοβιετική κυριαρχία στην περιοχή, οι συγκρούσεις ανάμεσα σε Αρμένιους και Αζέρους έπαψαν να είναι μεγάλης κλίμακας, καθώς όλες σχεδόν οι αποφάσεις για το μέλλον των κατοίκων αυτών των περιοχών, λαμβάνονταν στην Μόσχα. Ο Στάλιν αποφάσισε αρχικώς να παραχωρήσει το Ναγκόρνο-Καραμπάχ στη δικαιοδοσία της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Αρμενίας, ωστόσο, ενδεχομένως ως μια κίνηση φιλίας προς τον Κεμάλ Ατατούρκ, η Μόσχα αποφάσισε να αφήσει την περιοχή όπου το 94% των κατοίκων ήταν Αρμένιοι, στη δικαιοδοσία της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν. Μετά τον θάνατο του Στάλιν, η αρμένικη δυσαρέσκεια άρχισε να μεγαλώνει. Το 1963, περίπου 2.500 Αρμένιοι του Καραμπάχ υπέγραψαν αίτηση ζητώντας το Καραμπάχ να τεθεί κάτω υπό τον έλεγχο της Αρμενίας ή της Ρωσίας. Το 1965 και το 1977 πραγματοποιήθηκαν μεγάλες διαδηλώσεις στο Γερεβάν με αίτημα την ένωση του Καραμπάχ με την Αρμενία
Μερικά χρόνια αργότερα αργότερα, όταν η Σοβιετική Ένωση άρχισε καταρρέει, το Ερεβάν κατανόησε ότι το Ναγκόρνο-Καραμπάχ θα εμπίπτει στην άμεση κυριαρχία του Μπακού. Οι Αρμένιοι δεν το δέχτηκαν. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 Αρμένιοι αυτονομιστές με την υποστήριξη του Ερεβάν κατέλαβαν την περιοχή και στις 10 Δεκεμβρίου, με δημοψήφισμα που μποϊκόταραν οι ντόπιοι Αζέροι, οι Αρμένιοι του Ναγκόρνο-Καραμπάχ αποφάσισαν τη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους. Οι αψιμαχίες ανάμεσα σε Αρμένιους του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και σε Αζέρους των γύρω περιοχών, μετατράπηκαν γρήγορα σε συγκρούσεις ευρείας κλίμακας, κατά τις οποίες περίπου 30.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Το Μπακού έχασε τον έλεγχο του Καραμπάχ και επτά παρακείμενων περιοχών μετά από έντονες μάχες με το Ερεβάν από το 1992 μέχρι το 1994.

Η διεθνής κοινότητα κινητοποιήθηκε και το 1994 υπεγράφη κατάπαυση του πυρός μετά από διαπραγματεύσεις με την λεγόμενη ομάδα του Μινσκ, η οποία αποτελείτο από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, τη Ρωσία και τη Γαλλία.

Στις αρχές του 2008, οι εντάσεις μεταξύ της Αρμενίας, της Δημοκρατίας του Αρτσάχ και του Αζερμπαϊτζάν μεγάλωσαν. Στο διπλωματικό πεδίο, ο πρόεδρος Ιλχάμ Αλίγιεφ, άλλη μια φορά επανέλαβε τις δηλώσεις ότι το Αζερμπαϊτζάν θα καταφύγει στην δράση, εάν χρειαστεί, για να επανακτήσει τα εδάφη. Ταυτόχρονα, τα περιστατικά ανταλλαγής πυροβολισμών κατά μήκος της γραμμής επαφής αυξήθηκαν. Η πιο γνωστή παραβίαση της κατάπαυσης πυρός συνέβη στις 5 Μαρτίου του 2008, όταν δεκαέξι στρατιώτες σκοτώθηκαν. Και οι δύο πλευρές εκτόξευσαν αλληλοκατηγορίες για το ποιος ξεκίνησε τη μάχη

Σύμφωνα με διεθνείς αναλυτές, ο χρόνος αυτής της περαιτέρω κλιμάκωσης φαίνεται να συνδέεται με την επιθυμία Αζέρου πρόεδρου Ιλχάμ Αλίγιεφ να ανακτήσει το χαμένο πολιτικό έδαφος στη χώρα του, αναλαμβάνοντας δράση στο πλευρό του στενότερου συμμάχου του, του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Η πανδημία της Covid-19 έχει χτυπήσει βαρύτατα την οικονομία του Αζερμπαϊτζάν που βασίζεται στα κοιτάσματα φυσικού αερίου.