Τα Βαλκάνια πεδίο γεωπολιτικής σύγκρουσης ΗΠΑ και ΕΕ με την Κίνα

Αναφορές, οι οποίες καταλαμβάνουν ολοένα μεγαλύτερο χώρο στις αναλύσεις των ειδικών, των διεθνών think tank και των πολιτικών και οικονομικών επιτελείων των μεγάλων δυνάμεων, ιδιαίτερα μετά τα αποτελέσματα των τελευταίων αμερικανικών εκλογών.

Μια από τις αναλύσεις οι οποίες εκφράζουν τις έντονες τάσεις που υπάρχουν για «σύγκρουση» με την Κίνα, είδε το φως της δημοσιότητας στον ιστότοπο της δεξαμενής σκέψης, Royal United Services Institute (RUSI), με τίτλο The Chinese Honey Money Moon in the Western Balkans.

Ειδικότερα, ο αναλυτής, Harun Karcic, αφού σημειώνει ότι η Κίνα έχει διεισδύσει στα Δυτικά Βαλκάνια μέσω επενδύσεων, και πλέον η περιοχή έχει γίνει ο … παράδεισος του Πεκίνου, «προβλέπει» ότι τα Βαλκάνια θα αποτελέσουν μια από τις περιοχές της αναμέτρησης της Δύσης με την Κίνα.

Γράφει χαρακτηριστικά: «Ενώ η Δύση ασχολείτο με τη Ρωσία, ως κύριο αντίπαλό της σε αυτό το ταραχώδες μέρος της Ευρώπης, η Κίνα διείσδυε αργά αλλά σταθερά με επενδύσεις και πλέον έχει θέσει τις βάσεις για μια επερχόμενη γεωπολιτική μάχη στο κατώφλι της ΕΕ».

Πιέσεις στην Ελλάδα

Το ενδεχόμενο μιας ρήξης της Δύσης με την Κίνα αφορά άμεσα την Ελλάδα, δεδομένου ότι η χώρα μας διαθέτει ιδιαίτερα στενές σχέσεις με την ανερχόμενη ασιατική δύναμη.

Η Κίνα, εξάλλου, ήταν η χώρα που, εν μέσω της οικονομικής κρίσης, προέβη σε θεαματικές «επενδυτικές» κινήσεις στην Ελλάδα, και, ως όλα δείχνουν, θέλει να τις συνεχίσει. Κι’ αυτό τη στιγμή που η Δύση απέφευγε να επενδύσει στη χειμαζόμενη χωρα μας.

Η αμερικανική πλευρά, επανειλημμένως, ακόμα και δια στόματος των παραγόντων της αμερικανικής πρεσβείας στην Αθήνα, αλλά και υπερατλαντικά, πιέζει τη χώρα μας να σταματήσει τα πολλά «πάρε – δώσε» με το Πεκίνο.

Προ μηνών, μάλιστα, εμμέσως πλην σαφέστατα η αμερικανική πλευρά «προειδοποίησε» την ελληνική κυβέρνηση για το ενδεχόμενο να προτιμήσει το κινεζικό 5G.

Ταυτόχρονα, επανειλημμένως, έχει επιχειρηθεί από τον ξένο παράγοντα να μπλοκαριστούν νέες κινεζικές επενδύσεις στην Ελλάδα ή η επέκταση των υπαρχουσών.

Κατ’ επανάληψη, επίσης, στο πρόσφατο παρελθόν η Αθήνα έχει γίνει στόχος εντονότατων επικρίσεων από ισχυρούς γερμανικούς, βρετανικούς και αμερικανικούς κύκλους, μέσω πολύ μεγάλων Δυτικών Μέσων Ενημέρωσης.

Όπως και να’ χει, μέσα από τις ιδιομορφίες της τελευταίας δεκαετίας της άκρατης λιτότητας και της οικονομικής ανέχειάς της, η Ελλάδα έχει οικοδομήσει σχέσεις στρατηγικών δεσμών με την Κίνα.

Τώρα, υπό το κράτος των πιέσεων που αναμένεται να ενταθούν, μένει να φανεί εάν η Αθήνα θα υποκύψει ή θα συνεχίσει να ακολουθεί τον … «Δρόμο του μεταξιού» που έχει χαράξει τα τελευταία χρόνια.

Κινεζική παρουσία στα Βαλκάνια

Από αυτή την άποψη, ενδιαφέρον παρουσιάζει η προσέγγιση του think tank, RUSI. Το δημοσίευμα ξεκινά, κάνοντας αναφορά στη «σχέση που έχει διαμορφωθεί ανάμεσα στη Βοσνία και την κινεζική, China State Construction Engineering Corporation.

Η εταιρεία κατασκευάζει την σήραγγα στα νότια της γραφικής πόλης, Μόσταρ, όπου η κατασκευή τμήματος του αυτοκινητόδρομου Pocitelj – Zvirovici μήκους 11,75 χιλιομέτρων θα κοστίσει περίπου 100 εκατομμύρια ευρώ.

Λίγους μήνες νωρίτερα, η πρώτη ομάδα Κινέζων μηχανικών έφτασε στην βοσνιακή πόλη, Τούζλα, με σκοπό την κατασκευή του «Blok 7», ενός θερμοηλεκτρικού σταθμού κόστους 700 εκατ. ευρώ.

Το έργο χρηματοδοτείται με δανεισμό από την κινεζική Τράπεζα, Exim Bank. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη επένδυση στη χώρα μετά το τέλος του πολέμου 1992 – 1995.

Γιατί όμως η Κίνα επενδύει σε μια φτωχή περιοχή στο νοτιοανατολικό άκρο της Ευρώπης, η οποία είναι γνωστή για την ενδημική της διαφθορά και τις οικονομίες με χαμηλή απόδοση; Η απάντηση ίσως βρίσκεται στη στρατηγική θέση της περιοχής.

Το 2013, η Κίνα παρουσίασε την πρωτοβουλία Belt and Road (Δρόμος του μεταξιού). Ενα μεγάλο σχέδιο που στοχεύει στη διασφάλιση χερσαίων και θαλάσσιων εμπορικών οδών από την Ασία στην Ευρώπη και την Αφρική.

Τα Δυτικά Βαλκάνια, με στρατηγική θέση στη νότια πλευρά της Ευρώπης, θεωρούνται ως καίριο σημείο πρόσβασης για να φτάσει η Κίνα στην Κεντρική Ευρώπη και πιο πέρα.

Πειραιάς

Στην πράξη, είναι πολύ ευκολότερο και φθηνότερο για ένα κινεζικό φορτηγό πλοίο να ελλιμενίζεται στο ελληνικό λιμάνι του Πειραιά και, στη συνέχεια, να μεταφέρει τα εμπορεύματά του οδικώς και σιδηροδρομικώς προς τις χώρες της Κεντρικής, Ανατολικής και Δυτικής Ευρώπης, αντί να πηγαίνει στα βόρεια -και πολύ ακριβότερα- λιμάνια του Ρότερνταμ ή του Αμβούργου.

Στους στρατηγικούς υπολογισμούς του Πεκίνου, τα Βαλκάνια είναι απλώς ένας διάδρομος διέλευσης προς τις πιο προσοδοφόρες αγορές της Δυτικής Ευρώπης, όπου βρίσκονται τα πραγματικά κινέζικα συμφέροντα και όπου η κατά κεφαλήν κατανάλωση νοικοκυριού είναι από τις υψηλότερες στον κόσμο.

Για να προλειάνει το πολιτικό έδαφος, το Πεκίνο άρχισε να διοργανώνει ετήσιες συνόδους κορυφής «17 +1» με κράτη της Ανατολικής και Νότιας Ευρώπης για να συζητήσει επενδυτικές ευκαιρίες.

Σε αυτές τις συνόδους, το Πεκίνο άρχισε να προσελκύει χώρες των δυτικών Βαλκανίων που δεν διαθέτουν χρήματα, όπως η Βοσνία, το Μαυροβούνιο, η Σερβία, η Βόρεια Μακεδονία, ακόμα και η Ελλάδα, με δάνεια και γενναιόδωρα προγράμματα αποπληρωμής. Ήταν μια προσφορά που λίγοι θα μπορούσαν να αρνηθούν.

Σημείο εκκίνησης ήταν το ελληνικό λιμάνι του Πειραιά στο νοτιότερο άκρο της περιοχής και το ταχύτερα αναπτυσσόμενο λιμάνι της Ευρώπης.

Τώρα είναι ουσιαστικά σε κινέζικα χέρια, καθώς η China Ocean Shipping Company επένδυσε 600 εκατ. ευρώ σε λιμενικές εγκαταστάσεις και απέκτησε μερίδιο ελέγχου στην λιμενική αρχή.

Η Κίνα πραγματοποίησε επίσης μεγάλες επενδύσεις στη Σερβία και το Μαυροβούνιο. Ο όγκος των συναλλαγών μεταξύ Σερβίας και Κίνας συνεχίζει να αυξάνεται, ξεπερνώντας τα 2,1 δις. ευρώ το 2018.

Με κινεζικές επενδύσεις αξίας 10 δις. δολαρίων, η Σερβία βρίσκεται στην κορυφή της λίστας κρατών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης που συμμετέχουν στο πλαίσιο του «17 +1», το οποίο έχει σχεδιαστεί για τη συνεργασία μεταξύ Κίνας και χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης.

Βαλκανικός διάδρομος

Ωστόσο, το εμβληματικό επενδυτικό σχέδιο της Κίνας στην περιοχή, αν και καθυστερεί πολύ, είναι μια σιδηροδρομική γραμμή που συνδέει το Βελιγράδι με τη Βουδαπέστη.

Ένα άλλο μεγάλο έργο είναι το σύστημα επιτήρησης, Safe City, της Huawei που αποτελείται από 1.000 κάμερες υψηλής ευκρίνειας σε 800 τοποθεσίες στην πρωτεύουσα της Σερβίας.

Στο Μαυροβούνιο, ένα κράτος – μέλος του ΝΑΤΟ, η China Road and Bridge Corporation (CRBC) χτίζει το πρώτο τμήμα του αυτοκινητόδρομου Bar – Boljare, με δάνειο 796 εκατ. ευρώ από την Exim Bank της Κίνας.

Η Κίνα έχει γίνει επίσης ο μεγαλύτερος επενδυτής στο Μαυροβούνιο με 70 εκατομμύρια ευρώ σε άμεσες επενδύσεις το πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους, σύμφωνα με την Κεντρική Τράπεζα του Μαυροβουνίου.

Στην Κροατία, η CRBC κατασκευάζει τη γέφυρα Peljesac που χρηματοδοτείται από την ΕΕ (παρείχε 357 εκατ. ευρώ ή περίπου το 85% του εκτιμώμενου κόστους του έργου).

Άρπαξε τις ευκαιρίες

Η κινεζική διείσδυση στα Δυτικά Βαλκάνια δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη. To φτωχό επενδυτικό κλίμα, η υποτονική απόδοση των οικονομιών της περιοχής και οι αποτυχημένες προσπάθειες ιδιωτικοποίησης των κρατικών επιχειρήσεων της κομμουνιστικής εποχής είχαν ως αποτέλεσμα ολόκληρη η περιοχή να προσελκύει λίγες ξένες άμεσες επενδύσεις.

Η Κίνα το είδε αυτό ως ευκαιρία και απλώς συμπλήρωσε το κενό που δημιουργήθηκε από τη σταδιακή απομάκρυνση της Ουάσιγκτον και την αδράνεια της ΕΕ.

Οι βαλκανικές πολιτικές ελίτ δεν παραπονιούνται για τους Κινέζους. Οι ισχυροί της περιοχής συνειδητοποίησαν ότι είναι προτιμότερο να κάνουν επιχειρηματικά ντηλ με το Πεκίνο παρά με τις Βρυξέλλες.

Αξιόπιστη

Μεταξύ των βαλκανικών πολιτικών ελίτ, αλλά ολοένα περισσότερο και μέσα στις ίδιες τις κοινωνίες, η Κίνα θεωρείται αξιόπιστη πηγή οικονομικής ανάπτυξης που σώζει τοπικές θέσεις εργασίας.

Για παράδειγμα, ενώ το ΔΝΤ ή η ΕΕ ενδέχεται να απαιτήσουν την ιδιωτικοποίηση των επιχειρήσεων, με αποτέλεσμα την απώλεια θέσεων εργασίας, οι κινεζικές εξαγορές μονάδων βαριάς βιομηχανίας θεωρείται ότι συμβάλλουν στην προστασία των θέσεων εργασίας. Οπως συνέβη με την εξαγορά του χαλυβουργείου, Smederevo, της Σερβίας.

Εξάρτηση

Οι στόχοι του Πεκίνου, όμως, είναι μεγαλύτεροι. Μέσα από την σκόπιμη ανάπτυξη και κατασκευή κρίσιμων υποδομών, η Κίνα δημιουργεί στην πραγματικότητα νέες οικονομικές εξαρτήσεις.

Έτσι, εάν μια δανεισμένη χώρα των Βαλκανίων αθετήσει τα χρέη της, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος μια κινεζική κρατική εταιρεία να αποκτήσει την κυριότητα της υποδομής που κατασκεύασε και τη λειτούργησε επί δεκαετίες έως ότου εξοφληθεί το χρέος.

Ενδεικτικά, το μικροσκοπικό κράτος του Μαυροβουνίου κινδυνεύει καθώς οφείλει το 40% του συνολικού του εξωτερικού χρέους στην Κίνα.

Η Κίνα, όπως και κάθε άλλη μεγάλη δύναμη, θα χρησιμοποιήσει επίσης τις επενδύσεις της στο εξωτερικό ως πολιτικό πλεονέκτημα για να αποσπάσει παραχωρήσεις όταν πρόκειται για ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων διεθνούς ενδιαφέροντος, όπως η μαζική φυλάκιση Μουσουλμάνων Ουιγούρων στο Σιντζιάνγκ ή η καταστολή στο Θιβέτ.

Για παράδειγμα, η Σερβία, ο στενότερος σύμμαχος του Πεκίνου στα Βαλκάνια, υπερασπίστηκε ένθερμα τις κινεζικές πολιτικές στο Σιντζιάνγκ.

Επιπλέον, οι κινεζικές επενδύσεις στο εξωτερικό εξυπηρετούν και πολιτικές στοχεύσεις στο εσωτερικό της Κίνας. Νομιμοποιούν το κυβερνών Κομμουνιστικό Κόμμα και το εμφανίζουν ως έναν καλοπροαίρετο Μεγάλο Αδελφό που φροντίζει μια περιοχή που είναι παραμελημένη από τη Δύση.

Μόσχα – Πεκίνο

Ενώ η Μόσχα αναπτύσσει το δικό της πολιτικό αποτύπωμα μέσω παν-σλαβικών, πολιτιστικών, ενεργειακών προγραμμάτων και των Μέσων Ενημέρωσης, η Κίνα επικεντρώνεται στην ανάπτυξη υποδομών. Εκεί όπου τα δυτικά κράτη είναι απρόθυμα να επενδύσουν.

Ωστόσο, σε αντίθεση με τη Ρωσία, της οποίας ο κύριος στόχος στα Δυτικά Βαλκάνια είναι να εμποδίσει την επέκταση του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, η προσέγγιση της Κίνας φαίνεται να είναι «πρώτα οι επιχειρήσεις, αργότερα η πολιτική».

Αυτό είναι δελεαστικό για τις κοντόφθαλμες πολιτικές ελίτ των Βαλκανίων που βλέπουν την προοπτική ένταξης στην ΕΕ ή το ΝΑΤΟ να είναι πολύ μακριά.

Επομένως, η επιλογή για στενότερους δεσμούς με την Κίνα είναι μια δελεαστική επιλογή, αλλά και ένας τρόπος για να μαλακώσουν οι απαιτήσεις των Βρυξελλών.

Πάντως, τα χαμηλότοκα δάνεια και τα γενναιόδωρα προγράμματα αποπληρωμής μπορεί να είναι δελεαστικά προς το παρόν, αλλά θα μπορούσαν κάλλιστα να καταλήξουν να είναι παγίδες μακροπρόθεσμα.

Η γεωπολιτική διαμάχη

Η Σερβία είναι ένα παράδειγμα μιας χώρας που πλησιάζει όλο και πιο κοντά στο Πεκίνο. Τόσο κοντά που ο Σέρβος πρόεδρος, Αλεξάνταρ Βούτσιτς, αναφέρεται στον πρόεδρο της Κίνας, Σι Τζινπίνγκ, ως «φίλο και αδελφό».

Τον Μάρτιο του 2020, ενώ η πανδημία του κορονοϊού ήταν στο απόγειό της, τα ευρωπαϊκά κράτη διαφωνούσαν μεταξύ τους, και η Γερμανία ήθελε να μπλοκάρει τις εξαγωγές μάσκας προσώπου, η Κίνα έστειλε αεροπορικώς τόνους ιατρικής βοήθειας στη Σερβία.

Ο Βούτσιτς τότε δήλωσε δημοσίως ότι η Κίνα είναι «η μόνη χώρα που μπορεί να μας βοηθήσει».

Έτσι, ενώ η Δύση ασχολείτο με τη Ρωσία ως τον κύριο αντίπαλό της σε αυτό το ταραχώδες μέρος της Ευρώπης, η Κίνα διείσδυε αργά αλλά σταθερά με επενδύσεις σε ολόκληρη την περιοχή και πλέον θέτει τις βάσεις για μια επερχόμενη γεωπολιτική μάχη στο κατώφλι της ΕΕ».