Την τελευταία διετία εξελίσσεται ολοένα και με μεγαλύτερη δριμύτητα το εξής παράδοξο: Ενώ πληθαίνουν οι καταγραφές, τα τεκμήρια, τα διεθνή δημοσιεύματα, οι ανεξάρτητες έρευνες, οι επισημάνσεις διεθνών φορέων για τις επαναπροωθήσεις που κάνει το ελληνικό κράτος, όποιος άνθρωπος τολμήσει εντός των συνόρων να μιλήσει δημόσια ή να στηλιτεύσει την συγκεκριμένη στρατηγική λοιδορείται και στοχοποιείται περίπου ως «εχθρός». Την ίδια στιγμή η επίσημη απάντηση της κυβέρνησης και του αρμόδιου Υπουργείου είναι πως δεν έχει υποπέσει κάτι στην αντίληψη τους, εξοστρακίζοντας τις σχετικές αναφορές ως «τούρκικη προπαγάνδα».

Η Μαρία Παπαμηνά είναι δικηγόρος, υπεύθυνη της νομικής υπηρεσίας του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες και αποσαφηνίζει αρχικά τι είναι οι επαναπροωθήσεις:

«Να το πούμε απλά, όταν μιλάμε για επαναπροωθήσεις, μιλάμε για μια διαδικασία άτυπης και αναγκαστικής απομάκρυνσης ενός ανθρώπου που έρχεται στην Ελλάδα για να ζητήσει διεθνή προστασία, να ζητήσει άσυλο. Δεν του δίνεται η δυνατότητα να υποβάλλει το αίτημα του, να το γνωστοποιήσει στις αρχές, δε διερευνάται η ευαλωτότητα του, δεν λαμβάνεται υπόψη αν έχει ανάγκη διεθνούς προστασίας. Του στερείται η δυνατότητα να αντιδράσει σ’ αυτή τη διαδικασία ακριβώς επειδή είναι άτυπη και αναγκαστική. Συνοδεύεται συνήθως από κι από άτυπη κράτηση σε μη προσδιορισμένους χώρους. Είναι μια παράνομη κράτηση στην οποία επίσης δεν μπορεί να αντιδράσει. Δεν προβλέπεται αυτό στο νόμο. Ενέχει επικινδυνότητα, αφού συντελείται συνήθως στη θάλασσα στο Αιγαίο, στον Έβρο ή ακόμα και στην ενδοχώρα. Συνιστά παράνομη πρακτική. Κάθε χώρα έχει το δικαίωμα να προστατεύει τα σύνορα της. Ο σεβασμός στην αρχή της μη επαναπροώθησης δεν έρχεται σε αντίθεση με την προστασία των συνόρων, γιατί κάθε χώρα έχει υποχρέωση να σέβεται το διεθνές δίκαιο του οποίου βασική αρχή είναι η μη επαναπροώθηση. Η βία που καταγγέλλεται στις επαναπροωθήσεις αποτελεί αδίκημα. Η παρανομία δηλαδή αυτής της πρακτικής έχει πολλαπλές εκφάνσεις».

Το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες έχει χειριστεί τους τελευταίους μήνες αρκετές υποθέσεις προσφύγων που φτάνουν στον Έβρο κι έχουν ανάγκη διάσωσης. Για τουλάχιστον 14 από αυτές τις υποθέσεις (12 μόνη της και 2 μαζί με την οργάνωση Human Rights 360), όπου οι ελληνικές αρχές δεν ανταποκρίθηκαν στο αίτημα διάσωσης, η οργάνωση απευθύνθηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ζητώντας την έκδοση ασφαλιστικών μέτρων.

«Αυτοί που έχουμε ασχοληθεί εμείς έχουν προσφυγικό προφίλ, προέρχονται από τη Συρία, την Τουρκία, το Αφγανιστάν, το Ιράν, πρόκειται για άτομα με υψηλά ποσοστά αναγνώρισης προσφυγικού καθεστώτος όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε όλη την Ευρώπη. Είναι οικογένειες με μικρά παιδιά, ηλικιωμένοι, ανάπηροι, άτομα με προβλήματα υγείας. Με κάποιον τρόπο καταφέρνουν να φτάσουν σε κάποια νησίδα του Έβρου – γενικά είναι μια γκρίζα ζώνη εκείνη η περιοχή. Μας στέλνουν έκκληση για βοήθεια, ενημερώνουμε τις ελληνικές αρχές και τους δίνουμε το στίγμα τους. Σε κάποιες περιπτώσεις έχει υπάρξει ανταπόκριση. Όταν διαπιστώνουμε ότι δεν υπάρχει διάθεση από τις ελληνικές αρχές να τους σώσουν, ζητάμε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ασφαλιστικά μέτρα, τα οποία εκδίδονται και τα γνωστοποιούμε στις αρμόδιες αρχές.

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο δηλαδή βγάζει απόφαση που υποδεικνύει να μην απομακρυνθούν από τη χώρα οι πρόσφυγες και να τους παρασχεθεί άμεσα περίθαλψη. Από τις 14 σχετικές αποφάσεις ασφαλιστικών μέτρων που έχουμε το τελευταίο τρίμηνο, στις δύο περιπτώσεις διασώθηκαν οι άνθρωποι, στις υπόλοιπες έγιναν επαναπροωθήσεις. Συνήθως οι επαναπροωθήσεις γίνονται από την ελληνική πλευρά αλλά έχουμε και δύο περιπτώσεις που πήγαν οι Τούρκοι συνοριοφύλακες, τους πήραν από εκεί και τους γύρισαν πίσω στην Τουρκία. Έχουμε παραδείγματα ομάδων που μπορεί να έμειναν στη νησίδα για μέρες χωρίς φαγητό και νερό, να επαναπροωθήθηκαν στην Τουρκία, να ξαναήρθαν πάλι και να έχει συμβεί αυτό τρεις – τέσσερις φορές. Πήγαμε στο φυλάκιο πρόσφατα για να δούμε δύο ομάδες που μετά από επαναπροώθηση, επέστρεψαν και τελικά διασώθηκαν. Βρήκαμε μια κοπέλα από τη Συρία που μας είπε ότι από πέρσι το καλοκαίρι είχε επαναπροωθηθεί 17 φορές. Όταν το συνειδητοποίησε κι η ίδια λέγοντας το, κατέρρευσε» εξηγεί η Μαρία Παπαμηνά.

Έχουμε ήδη καταθέσει τρεις προσφυγές στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ζητώντας πλέον την καταδίκη της Ελλάδας για συγκεκριμένες παραβιάσεις κι ετοιμάζουμε άλλες δύο- Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες.

Για να γίνει εντελώς σαφές, οι ελληνικές αρχές όχι μόνο δεν διασώζουν πάντα ως οφείλουν ανθρώπους εγκλωβισμένους σε νησίδα του Έβρου αλλά ενίοτε δεν τηρούν και τις αποφάσεις ασφαλιστικών μέτρων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, εκτίθενται δηλαδή απέναντι σε ένα σημαντικό ευρωπαϊκό όργανο. Επιπλέον, κάτι που προκύπτει από αρκετές μαρτυρίες είναι πως συχνά η μεθοδολογία που εφαρμόζεται είναι επαχθέστερη κι από αυτό που έχουμε στο νου μας ως «επαναπροώθηση». Μιλάμε για κανονικές αρπαγές ανθρώπων που συνοδεύονται από εξευτελιστικές μεταχειρίσεις, ξυλοδαρμούς και κλοπές. Πριν τους γυρίσουν πίσω, τους ταπεινώνουν και τους εκφοβίζουν. Είναι αρκούντως αποκαλυπτικά αυτά που περιγράφει η Μαρία Παπαμηνά:

«Έχουμε ήδη καταθέσει τρεις προσφυγές στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ζητώντας πλέον την καταδίκη της Ελλάδας για συγκεκριμένες παραβιάσεις κι ετοιμάζουμε άλλες δύο. Αφορούν είτε σε ανθρώπους που επαναπροωθήθηκαν από την ενδοχώρα, είτε ανθρώπους που βρίσκονταν στη νησίδα και πήγαν από την ελληνική πλευρά και τους πήραν, τους οδήγησαν στην ενδοχώρα κάπου κοντά στην Ορεστιάδα, τους έκαναν σωματικό έλεγχο, τους χτύπησαν, τους έκλεψαν κινητά και χρήματα, τους κράτησαν από κάποιες ώρες μέχρι ολόκληρο βράδυ και στο τέλος τους επέστρεψαν στην όχθη του Έβρου και τους επαναπροώθησαν με βάρκες στην Τουρκία. Στην τελευταία υπόθεση έχουμε καταγγελία και για σεξουαλική βία εις βάρος άνδρα πρόσφυγα. Με βάση τις μαρτυρίες των προσφύγων αυτοί που διεκπεραιώνουν τέτοιες πρακτικές είναι συνήθως μασκοφόροι, οπλισμένοι, μας έχουν πει ότι φορούν χακί ή μαύρα ρούχα, όχι απαραίτητα χωρίς διακριτικά, σε ορισμένες περιπτώσεις διαβάζουν το χαρακτηριστικό police. Είχαμε και δύο θανάτους. Στην πρώτη περίπτωση ήταν ένα μικρό παιδί, όπου κατά τη διαδικασία της επαναπροώθησης έπεσε από τη βάρκα και πνίγηκε. Αμέσως μετά είχαμε μια άλλη υπόθεση γυναίκας που ήταν εγκλωβισμένη στη νησίδα και πέθανε. Είχε πρόβλημα με τα νεφρά της και χρειάζονταν άμεσα ιατρική φροντίδα. Για τις δύο αυτές περιπτώσεις έγινε προκατακτική εξέταση από τον εισαγγελέα Ορεστιάδας».

Ρωτάω τη δικηγόρο γιατί ενώ υπάρχουν τόσες αποδείξεις και στοιχεία, η ελληνική κυβέρνηση επιμένει να αμφισβητεί ότι γίνονται επαναπροωθήσεις: «Δύσκολα ένας κρατικός φορέας θα παραδεχτεί ότι παρανομεί. Εγώ ελπίζω σε μια δικαστική διερεύνηση των καταγγελιών. Για κάθε κοινωνία στην παραβίαση του νόμου, η μόνη ελπίδα είναι το κράτος δικαίου. Ας συλλογιστούμε πως αναφερόμαστε σε ανθρώπους τρομοκρατημένους, Σύρους με αποφάσεις απέλασης στη Συρία ή Τούρκους αντιφρονούντες και διωκόμενους. Έρχονται υπό ένα καθεστώς φόβου, τρομακτικής ανασφάλειας και ταλαιπωρίας. Οι απανωτές επαναπροωθήσεις τους καταρρακώνουν ψυχολογικά. Δεν ξέρουν τι να κάνουν» απαντάει.

Είναι ένα διαρκές limbo, ένας χώρος παύσης και εγκλωβισμού, όπου άτομα απλά περιμένουν, υφίστανται διάφορες μορφές βία, συνεχίζουν να περιμένουν κι όσο περιμένουν φθείρονται σωματικά και ψυχικά. Όλο αυτό πέρα από τυπικά και κραυγαλέα παράνομο είναι και πυρηνικά επώδυνο από ανθρώπινη σκοπιά. Ο Χιρικάρ Χάγκε είναι διερμηνέας στο Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες και το κινητό του δέχεται σχεδόν καθημερινά μηνύματα από ανθρώπους που καλούν σε βοήθεια. Μας μεταφέρει την εμπειρία του αλλά και τη φόρτιση που του προκαλεί, αφού ως πρόσφυγας ο ίδιος νιώθει μεγάλη εγγύτητα με το βίωμα εκείνων που αναζητούν απελπισμένα ασφάλεια και δε χωρούν πουθενά:

«Δεν έχουν να κάνουν κάτι άλλο. Είναι γυναίκες και παιδιά σε μεγάλη ανάγκη. Μου έλεγε μια γυναίκα με μωρό ότι επειδή δεν έχει να φάει η ίδια, δε μπορεί να ταΐσει ούτε το μωρό. Μένουν στη νησίδα και δεν έχουν νερό, τροφή, το χειμώνα κρυώνουν, το καλοκαίρι τους θερίζουν τα έντομα και γίνονται χάλια στο πρόσωπο και το σώμα τους. Εμένα δουλειά μου είναι η διερμηνεία αλλά με επηρεάζει αυτό που περνάνε, καταλαβαίνω γιατί το έχω περάσει κι εγώ. Έχω έρθει από τη θάλασσα. Ήμουν στο νερό και περίμενα ότι θα πεθάνω μέχρι που ήρθαν και με έσωσαν. Δεν έχεις άλλη λύση, ή θα πεθάνεις στον πόλεμο ή θα πεθάνεις στο δρόμο και σκέφτεσαι ότι στο δρόμο ίσως βρεις μια ευκαιρία να ζήσεις. Τους χτυπούν, τους βασανίζουν, τους κλέβουν μέχρι και τις βέρες και τους διώχνουν. Στην Τουρκία τους κάνουν τα ίδια. Είναι πολύ άσχημο. Μου έχουν καταγγείλει σεξουαλική βία και από τις δύο πλευρές. Τελευταία έχω μαρτυρίες γυναικών από την ελληνική πλευρά που τις ξεγύγνωσαν μπροστά στους άνδρες και τα παιδιά τους και τις κορόιδευαν. Τώρα έχω μια ομάδα Κούρδων από τη Συρία που έχουν επαναπροωθηθεί δύο φορές στην Τουρκία. Στην Τουρκία κινδυνεύουν να τους απελάσουν στη Συρία. Μου το είπαν καθαρά ότι δεν έχουν άλλη λύση, ή θα φτάσουν στην Ευρώπη ή θα πεθάνουν. Στεναχωριέμαι με αυτά που ακούω. Θέλω να αντέξω για να τους βοηθήσω».

Κι αν στο πλαίσιο της πριμοδότησης μιας alt right αφήγησης οι οργανώσεις του ανθρωπιστικού χώρου στοχοποιούνται στα όρια της ποινικοποίησης, τι μπορούν άραγε να αντιτάξουν οι αρνητές των επαναπροωθήσεων στον ΟΗΕ; Η έκθεση του Ειδικού Εισηγητή του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα των Μεταναστών, Φελίπε Γκονζάλες Μοράλες που δόθηκε στη δημοσιότητα είναι ξεκάθαρη:

«Στην Ελλάδα οι επαναπροωθήσεις στα χερσαία και τα θαλάσσια σύνορα έχουν γίνει de facto γενική πολιτική. Η Ύπατη Αρμοστεία έχει καταγράψει περίπου 540 χωριστά περιστατικά την περίοδο 2020-2021, τα οποία αφορούν τουλάχιστον 17.000 ανθρώπους που καταγγέλλεται ότι επιστράφηκαν άτυπα διά της βίας στην Τουρκία. Ο Ειδικός Εισηγητής ανησυχεί για τη σημαντική αύξηση του αριθμού των ανθρώπων που εμποδίζονται να εισέλθουν στην ελληνική επικράτεια ως μέρος της εξαγγελθείσας στρατηγικής των Αρχών. Η Ελλάδα καταγγέλλεται ότι εμπόδισε την είσοδο περισσότερων από 140.000 ανθρώπων μεταξύ Απριλίου και Νοεμβρίου 2021 και έχει ανακοινώσει την επέκταση φράκτη στον Έβρο. Στο Αιγαίο οργανώσεις έχουν καταγράψει τουλάχιστον 147 περιστατικά αναγκαστικής επιστροφής στην Τουρκία 7.000 μεταναστών, στους οποίους περιλαμβάνονται παιδιά, από το Ελληνικό Λιμενικό, χωρίς να ακολουθείται η σωστή διαδικασία».

Η Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων (LIBE) του Ευρωκοινοβουλίου με επιστολή της προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζητά παρέμβαση για το ζήτημα των επαναπροωθήσεων προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η Ελλάδα θα σεβαστεί το ευρωπαϊκό και διεθνές δίκαιο:

«Στο φως των πολλαπλών ανησυχητικών αναφορών από μέσα ενημέρωσης και την κοινωνία των πολιτών, η Επιτροπή LIBE θεωρεί ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει την υποχρέωση και την ευθύνη να καταδικάσει οποιαδήποτε χρήση βίας, να επιβάλλει το Ενωσιακό κεκτημένο, συμπεριλαμβανομένου μέσω διαδικασιών επί παραβάσει στο πλαίσιο των εκκρεμών καταγγελιών, και να λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα ώστε να διασφαλίσει ότι το Κράτος Δικαίου γίνεται σεβαστό από τα Κράτη Μέλη. Πιστεύουμε, επομένως, ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι υπεύθυνη ώστε να διασφαλίσει ότι η Ελλάδα εφαρμόζει τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων καθώς και ότι η εθνική, η ευρωπαϊκή και η διεθνής νομοθεσία τηρείται στα εξωτερικά σύνορα, συμπεριλαμβανομένου μέσω της διάσωσης των ανθρώπων αμέσως μόλις εισέλθουν σε έδαφος της ΕΕ και της πρόσβασής τους σε διαδικασίες ασύλου».

Η Ελλάδα είναι διεθνώς εκτεθειμένη και κινδυνεύει να βρεθεί αντιμέτωπη με δεκάδες καταδίκες για το ζήτημα των επαναπροωθήσεων που θα φαλκιδεύσουν την προοπτική και την εικόνα της χώρας μακροπρόθεσμα. Ακόμα περισσότερο επιχειρεί μια άγρια διάρρηξη σε επίπεδο ηθικής και ανθρωπισμού με την οποία δεν αισθάνεται καλά κανένας και καμία εκτός του ακροδεξιού ακροατηρίου. Το σταμάτημα των επαναπροωθήσεων και η διερεύνηση των καταγγελιών από ανεξάρτητο οργανισμό μάλλον είναι πιο ενδεδειγμένη επιλογή από την μονότονα και ανούσια επαναλαμβανόμενη άρνηση τους.

ΜΑΡΙΑ ΛΟΥΚΑ

news247.gr