To «κενό αποταμίευσης» και οι λόγοι που η Ελλάδα βρίσκεται στον πάτο της ευρωζώνης

Οι διθύραμβοι που ακούγονται κατά καιρούς για την ελληνική οικονομία σκοντάφτουν σε σημαντικούς δείκτες προσγειώνοντας ανώμαλα το κυβερνητικό αφήγημα. Η δεκαετής οικονομική κρίση που βίωσε η Ελλάδα και το ανυπέρβλητο κύμα ακρίβειας που βιώνουν τα ελληνικά νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις από τις αρχές του 2022 αποτυπώνονται στους δείκτες εθνικής αποταμίευσης -ως ποσοστό του ΑΕΠ– που είναι χαμηλότερη από όλες τις χώρες της Ευρωζώνης καθώς και από όλες τις ανεπτυγμένες χώρες.

Ειδικότερα, η μέση ετήσια αποταμίευση ανέρχεται στα 1.076 ευρώ, ενώ είναι αρνητική για τα νοικοκυριά με δύο ενήλικες και παιδιά (-2.159 ευρώ). Η μέση ετήσια αποταμίευση των συνταξιούχων ανέρχεται σε 2.248 ευρώ, των εργαζομένων σε 410 ευρώ, των μισθωτών σε 542 ευρώ και των αυτοαπασχολούμενων σε 63 ευρώ.

«Δεν αποταμιεύουμε»

Διαφωτιστική είναι η μελέτη που εκπόνησε η Μονάδα Οικονομικής Ανάλυσης και Έρευνας της Eurobank με τίτλο «Η αποταμίευση στην Ελλάδα (ή γιατί δεν αποταμιεύουμε)». Σε αυτή γίνεται αντιληπτό πως παρά τη σημαντική βελτίωση της κατάστασης της οικονομίας που καταγράφεται από το 2019 και μετά:

-Το ποσοστό αποταμίευσης είναι 5,3%, ενώ είναι μόλις 1,6% για τους εργαζόμενους.
-Το 40% της συνολικής αποταμίευσης προέρχεται από το 1% των νοικοκυριών με τα υψηλότερα εισοδήματα.
-Αρνητικά ποσοστά αποταμίευσης καταγράφονται για το 40% των νοικοκυριών του δείγματος.
-Η μέση ετήσια αποταμίευση ανέρχεται στα 1.076 ευρώ, ενώ είναι αρνητική για τα νοικοκυριά με δύο ενήλικες και παιδιά (-2.159 ευρώ).
-Η μέση ετήσια αποταμίευση των συνταξιούχων ανέρχεται σε 2.248 ευρώ, των εργαζομένων σε 410 ευρώ, των μισθωτών σε 542 ευρώ και των αυτοαπασχολούμενων σε 63 ευρώ.
-Οι αυτοαπασχολούμενοι έχουν το μικρότερο και σχεδόν μηδενικό ποσοστό αποταμίευσης σε σχέση με το διαθέσιμο εισόδημα τους, ενώ οι συνταξιούχοι είναι η κατηγορία με το μεγαλύτερο ποσοστό αποταμίευσης.

Δεν περισσεύουν χρήματα για αποταμίευση

Ο κρίσιμος δείκτης του ελλείμματος στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών

Τα στοιχεία αυτά αντανακλούν τα βαθύτερα διαρθρωτικά προβλήματα της χώρας με τον διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρα, να σημειώνει πως το λεγόμενο «κενό αποταμίευσης» (έλλειμμα της αποταμίευσης σε σχέση με τις επενδύσεις)  αντανακλάται στα επίμονα υψηλά ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών την τελευταία 20ετία και υποδηλώνει ότι «η χώρα ξοδεύει πολύ περισσότερα απ’ όσα παράγει, ή με άλλα λόγια, ότι δεν υπάρχουν επαρκείς εγχώριες αποταμιεύσεις για τη χρηματοδότηση επενδύσεων».

Οι επενδύσεις, οι εγχώριες αποταμιεύσεις και το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών

Τα ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών είναι ένας κρίσιμος δείκτης που σε συνδυασμό με το δημοσιονομικό έλλειμμα οδήγησε στην ελληνική χρεοκοπία του 2010 και στα μνημόνια.

«Για την κάλυψη του επενδυτικού κενού που έχει η χώρα, είναι αναγκαία η πληρέστερη κινητοποίηση των εγχώριων αποταμιευτικών πόρων. Σημαντικό μέρος της χρηματοδότησης των επενδύσεων πρέπει να προέλθει από εγχώριες αποταμιεύσεις, διαφορετικά επιβαρύνεται το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών», τόνισε ο κ. Στουρνάρας.

Τα αίτια και τα τα μακροοικονομικά στοιχεία

Ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας τόνισε πως «το έλλειμμα αποταμίευσης, ή πιο συγκεκριμένα η ανεπάρκεια των εγχώριων αποταμιεύσεων για τη χρηματοδότηση επενδύσεων, οδηγεί στην προσφυγή σε εξωτερικό δανεισμό».

Όπως προκύπτει από την μελέτη της Εurobank αλλά και τις επισημάνσεις του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννη Στουρνάρα οι χαμηλές αποταμιεύσεις των νοικοκυριών συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με την εκτεταμένη φοροδιαφυγή καθώς τα «μαύρα» χρήματα δεν μπορούν να αποταμιευτούν ή να επενδυθούν αλλά καταναλώνονται. Δεν είναι τυχαίο ότι ενώ η χώρα μας είναι ουραγός στις αποταμιεύσεις στην Ευρώπη, αλλά την ίδια ώρα είναι πρωταθλήτρια σε ότι αφορά την κατανάλωση ως ποσοστό του ΑΕΠ.

Αύξηση του κόστους ζωής

Στα κυριότερα σημεία της μελέτης παρατηρούμε ως προς τα μακροοικονομικά στοιχεία της αποταμίευσης

-Η Ελλάδα έχει τη χαμηλότερη εθνική αποταμίευση ως ποσοστό του ΑΕΠ από όλες τις χώρες της Ευρωζώνης, καθώς και από όλες τις ανεπτυγμένες χώρες.
-Η διαφορά στα ποσοστά εθνικής αποταμίευσης μεταξύ της Ευρωζώνης και της Ελλάδας διευρύνθηκε, κάτι που οφείλεται στη μεγάλη πτώση του ποσοστού αποταμίευσης του ιδιωτικού τομέα, ενώ η αποταμίευση του δημοσίου τομέα αυξήθηκε μετά το 2010.
-Το ποσοστό αποταμίευσης των νοικοκυριών στην Ελλάδα είναι σημαντικά χαμηλότερο από τα αντίστοιχα της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και της Ιταλίας, καθώς επίσης και της Ευρωζώνης.
-Οι διαγενεακές μεταβιβάσεις πλούτου, και ιδιαίτερα οι γονικές παροχές, είναι πολύ πιο διαδεδομένες στην Ελλάδα σε σχέση με τις άλλες χώρες, με αρνητικές συνέπειες στην αποταμίευση.
-Η διόρθωση του εξαιρετικά υψηλού ποσοστού αναπλήρωσης του εισοδήματος που παρείχε το συνταξιοδοτικό σύστημα στην Ελλάδα μετά το 2010 αναμένεται να επηρεάσει θετικά την αποταμίευση των νοικοκυριών.
-Το πολύ μεγάλο ποσοστό αυτοαπασχόλησης στην ελληνική οικονομία συνδέεται αρνητικά με την αποταμίευση.
-Στο βαθμό που η φοροδιαφυγή είναι πιο εκτεταμένη μεταξύ των αυτοαπασχολούμενων, επηρεάζονται επίσης αρνητικά τα δημόσια έσοδα και η δημόσια αποταμίευση.
-Η τεράστια επιβάρυνση των νοικοκυριών με δαπάνες στέγασης σε σχέση με τις άλλες χώρες της Ευρωζώνης καθιστά εξαιρετικά δύσκολη την αποταμίευση.

Παραοικονομία, φοροδιαφυγή, ασφαλιστικό σύστημα, χαμηλά επιτόκια, έλλειψη κουλτούρας μερικοί από τους λόγους που δεν αποταμιεύουμε

Ο Γιάννης Στουρνάρας, αναφέρθηκε στα αίτια του χαμηλού ποσοστού αποταμίευσης των νοικοκυριών στην Ελλάδα και την απέδωσε κυρίως: 1) στο υψηλό ποσοστό της παραοικονομίας και της φοροδιαφυγής, που ευνοεί την κατανάλωση και όχι την αποταμίευση, 2) στο ασφαλιστικό σύστημα, που, με εξαίρεση την πρόσφατη προσπάθεια δημιουργίας ενός κεφαλαιοποιητικού πυλώνα, του ΤΕΚΑ, επί πολλά χρόνια παρέμενε αμιγώς διανεμητικό και με υψηλό ποσοστό αναπλήρωσης, γεγονός που αποθάρρυνε την ιδιωτική αποταμίευση, 3) στα χαμηλά επιτόκια καταθέσεων προθεσμίας σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη, που και αυτά αποθαρρύνουν την ιδιωτική αποταμίευση και 4) στην έλλειψη κουλτούρας ή και κινήτρων ιδιωτικής ασφάλισης των περιουσιακών στοιχείων των ιδιωτών έναντι φυσικών καταστροφών, με αποτέλεσμα η Ελλάδα να παρουσιάζει το υψηλότερο αντίστοιχο ασφαλιστικό κενό στην ευρωζώνη.

Η καταπολέμηση του φαινομένου

Σύμφωνα με την μελέτη, για την καταπολέμηση του φαινομένου θα πρέπει κυρίως να ληφθούν μέτρα ενίσχυσης της αποταμίευσης των νοικοκυριών και του ιδιωτικού τομέα με:

Μηδέν ευρώ

-Δημοσιονομικά ουδέτερες φορολογικές παρεμβάσεις όπως αύξηση του φορολογικού συντελεστή στις γονικές παροχές ή/και μείωση του αφορολόγητου ορίου, ιδιαίτερα για μεταβιβάσεις που αφορούν νεότερες ηλικίες, σε συνδυασμό με μείωση της φορολογίας του εισοδήματος από αποταμίευση.
-Δημόσιες ή/και ιδιωτικές πρωτοβουλίες που στοχεύουν στη βελτίωση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού μέσω της παροχής πληροφόρησης και εκπαίδευσης σχετικά με την αποταμίευση, με ιδιαίτερη στόχευση στις νεότερες ηλικίες και στα άτομα με χαμηλά εισοδήματα.
-Δημόσιες παρεμβάσεις που παρακινούν τους εργοδότες να προ-εγγράφουν αυτόματα τους εργαζόμενους σε πρόσθετα συνταξιοδοτικά προγράμματα ή να μεταφέρουν ένα προκαθορισμένο μέρος του μισθού τους, εφόσον οι εργαζόμενοι δεν εκφράσουν αντίρρηση, σε αποταμιευτικούς λογαριασμούς.