ΕΕ: Από το Κίεβο στη βαλτική εμμονή και την Τουρκία

Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν ξεκίνησε το 2022. Ξεκίνησε πολύ νωρίτερα, όταν η Δύση αποφάσισε ότι η ασφάλεια της Ευρώπης σημαίνει την επέκταση του ΝΑΤΟ μέχρι τα σύνορα της Ρωσίας, χωρίς να υπολογίσει τις συνέπειες. Για τις Βαλτικές χώρες και την Πολωνία, αυτή η επέκταση ήταν δικαιολογημένη, είχαν ζήσει τη σοβιετική κατοχή και ήθελαν εγγυήσεις ασφάλειας. Το δικαίωμά τους να επιλέξουν συμμαχίες είναι αδιαμφισβήτητο.

Αλλά η Δύση, και κυρίως η ΕΕ, δεν σκέφτηκε τι σημαίνει να προωθήσεις στρατιωτική συμμαχία σε περιοχές που η Μόσχα θεωρεί υπαρξιακές για την ασφάλειά της. Η επέκταση δημιούργησε ακριβώς τις συνθήκες που προέβλεπαν αναλυτές όπως ο John Mearsheimer: μια Ρωσία που αισθάνεται περικυκλωμένη, μια Δύση που νομίζει ότι κερδίζει, και μια Ουκρανία παγιδευμένη στη μέση. Το 2022, αυτή η παγίδα έκλεισε, με αίμα.

Και η ΕΕ, αντί να αναλογιστεί τις αποφάσεις που οδήγησαν εδώ, αντέδρασε με υπερβολή. Όχι μόνο στήριξε την Ουκρανία, ως έναν βαθμό δικαιολογημένο, αλλά υιοθέτησε ολόκληρη τη Βαλτική ατζέντα ως ευρωπαϊκή στρατηγική. Σύμφωνα με δεδομένα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας, πάνω από το 70% των νέων αμυντικών προγραμμάτων αφορούν την Ανατολική Ευρώπη: υποδομές στον διάδρομο Σούβαλκι, συστήματα αεράμυνας στις Βαλτικές, στρατιωτικοί κόμβοι στην Πολωνία. Ο Josep Borrell μιλάει συνεχώς για “ανατολικό μέτωπο”—σαν να μην υπάρχει τίποτα άλλο.

Κλείνουν το μάτι στην Τουρκία

Και εδώ αρχίζει το πρόβλημα. Η στρατιωτική αντιπαράθεση με Ρωσία και η Βαλτική εμμονή απαιτεί στρατό. Όχι πολιτική, όχι διπλωματία, στρατό. Και η ΕΕ δεν έχει. Δεν έχει ολοκληρωμένη αμυντική δύναμη, δεν έχει κοινό στρατηγείο, δεν έχει διοικητική δομή. Οι ευρωπαϊκοί στρατοί είναι εθνικοί, και σε πολλές περιπτώσεις, αδύναμοι. Η Γερμανία μόλις ξύπνησε από δεκαετίες ειρηνισμού και ακόμα ντρέπεται να οπλιστεί. Η Γαλλία έχει πυρηνικά, αλλά όχι μάζα. Η Ιταλία και η Ισπανία έχουν μειώσει τις αμυντικές τους δαπάνες για χρόνια.

Οπότε οι Βρυξέλλες στρέφονται στη μόνη διαθέσιμη λύση, τον τουρκικό στρατό. Τετρακόσιοι πενήντα χιλιάδες ενεργοί στρατιώτες, άλλοι τόσοι εφεδρικά, δεύτερος μεγαλύτερος στρατός του ΝΑΤΟ μετά τις ΗΠΑ. Η Τουρκία ελέγχει το Βόσπορο, έχει πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα, στη Μέση Ανατολή, στον Καύκασο. Παράγει μη επανδρωμένα αεροσκάφη σε βιομηχανική κλίμακα. Χωρίς την Τουρκία, το ευρωπαϊκό ΝΑΤΟ δεν έχει βάθος, ούτε στρατιωτικό, ούτε γεωπολιτικό.

Αυτή είναι η αλήθεια που κανείς στη Βρυξέλλες δεν θέλει να πει δυνατά. Η σκληρή αντιπαράθεση με τη Ρωσία περνάει από την ενίσχυση και την ενσωμάτωση του τουρκικού στρατού. Και αυτό σημαίνει ότι η Ελλάδα και η Κύπρος, που έχουν υπαρξιακά ζητήματα με την Άγκυρα, κινδυνεύουν να γίνουν παράπλευρες απώλειες μιας στρατηγικής που αποφάσισαν άλλοι.

Οι συνέπειες της Βαλτικής εμμονής είναι τρείς:

Πρώτον, η ΕΕ έχει στρατιωτικοποιήσει τη σχέση της με τη Ρωσία σε βαθμό που κάνει οποιαδήποτε αποκλιμάκωση σχεδόν αδύνατη. Η λογική είναι: “Η Ρωσία είναι απειλή, άρα χρειαζόμαστε περισσότερα όπλα, άρα η Ρωσία αισθάνεται πιο απειλούμενη, άρα γίνεται πιο επιθετική.” Είναι ένας κύκλος χωρίς έξοδο.

Δεύτερον, η ΕΕ έχασε την ικανότητα να σκέφτεται πολυδιάστατες απειλές. Μεσόγειος, μετανάστευση, ενεργειακή ασφάλεια, κλιματική κρίση, όλα έγιναν δευτερεύοντα. Κάθε συζήτηση για άμυνα ξεκινάει και τελειώνει με τη Ρωσία. Αυτό δεν είναι στρατηγική, είναι στενή οπτική.

Τρίτον και πιο επικίνδυνο για την Ελλάδα, η Βαλτική εμμονή απαιτεί τουρκικό στρατό, και αυτό δίνει στην Άγκυρα απεριόριστο πολιτικό μοχλό. Η Τουρκία δεν χρειάζεται πλέον να λύσει το Κυπριακό ή το Αιγαίο για να γίνει “αναντικατάστατη”, είναι ήδη. Και όσο η ΕΕ παραμένει εμμονική με τη Ρωσία, τόσο πιο αναγκαία γίνεται η Άγκυρα και τόσο πιο απομονωμένη η Αθήνα.

Οι τρεις Ευρώπες: Ποιος φοβάται τι

Η ΕΕ δεν είναι ενιαία ομάδα όσον αφορά την ασφάλεια. Έχει τρεις ομάδες με εντελώς διαφορετικές απειλές.

Η Ανατολική Ευρώπη, Βαλτικές, Πολωνία, Ρουμανία, βλέπουν Ρωσία. Η φοβία τους είναι δικαιολογημένη. Η ατζέντα τους είναι σαφής, μόνιμη παρουσία ΝΑΤΟ, ευρωπαϊκά χρήματα για αμυντική υποδομή, διπλωματική απομόνωση της Μόσχας. Και έχουν ισχύ αφηγήματος: μετά την Ουκρανία, οι Βρυξέλλες τους ακούει. Ο φόβος τους έγινε ηθική αυθεντία.

Το πρόβλημα; Η φοβία τους έγινε μονοπώλιο πολιτικής. Δεν είναι ότι δεν έχουν δίκιο, είναι ότι η ΕΕ υιοθέτησε τη φοβία τους ως τη μόνη αλήθεια. Κάθε συζήτηση για άμυνα τώρα ξεκινάει από την προϋπόθεση: “Η Ρωσία είναι η απειλή.” Αυτό δίνει στις Βαλτικές δικαίωμα άρνησης πάνω σε οποιαδήποτε άλλη ατζέντα. Αν η Ελλάδα θέλει να μιλήσει για Τουρκία, η απάντηση είναι: “Πρώτα Ρωσία.” Αν η Ιταλία θέλει να μιλήσει για Λιβύη: “Πρώτα Ρωσία.” Ο Νότος δεν μπορεί να πει “και”, μόνο “μετά.”

Η Κεντρική Ευρώπη—Γερμανία, Γαλλία—φοβάται την αμερικανική απομάκρυνση και τη δική της στρατιωτική αδυναμία. Μιλάει για “ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία,” αλλά στην πράξη ακολουθεί την Ανατολική ατζέντα γιατί δεν έχει δική της εναλλακτική, ούτε στρατό.

Ο Νότος—Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Κύπρος—αντιμετωπίζει διαφορετικές απειλές: τουρκικές προκλήσεις στο Αιγαίο και την κυπριακή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, κατάρρευση της Λιβύης, μαροκινή πίεση στη Δυτική Σαχάρα, μεταναστευτικές ροές, ενεργειακή ανασφάλεια. Αυτά δεν είναι “ήπιες απειλές”,είναι υβριδικοί πόλεμοι με πραγματικές συνέπειες.

Αλλά ο Νότος έχει μηδενική επιρροή στην ευρωπαϊκή ατζέντα. Δεν έχει κοινή φωνή. Δεν έχει οργανωμένο λόμπι. Δεν έχει αίσθημα έκτακτης ανάγκης, γιατί η Τουρκία δεν εισέβαλε, η Λιβύη καίγεται αργά, και οι μετανάστες πνίγονται ανώνυμοι στη Μεσόγειο. Χωρίς δραματική στιγμή σαν το Κίεβο, δεν υπάρχει το αίσθημα κρίσης που χρειάζεται για να αλλάξει πολιτική.

Η Βαλτική ατζέντα δεν θα αλλάξει, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να είναι η μόνη. Σε αυτό που σχεδιάζουν η Ρωσία θα παραμείνει απειλή για την Ανατολική Ευρώπη. Αλλά η Τουρκία, η Λιβύη, η ενεργειακή ανασφάλεια, οι μεταναστευτικές ροές, αυτά είναι εξίσου πραγματικές απειλές για τον Νότο. Και μια ΕΕ που αρνείται να το δει, γιατί παρασύρθηκε από μία φοβία, δεν είναι στρατηγικός εταίρος, είναι όμηρος των πιο δυνατών φωνών της.

Ωρα για το μπλοκ του Νότου

Το αποτέλεσμα; Η ΕΕ χτίζει άμυνα για μία Ευρώπη, την Ανατολική, και ελπίζει ότι αυτό θα καλύψει όλες τις υπόλοιπες. Δεν θα καλύψει. Αντί λοιπόν να περιμένουμε τις Βρυξέλλες να “ανακαλύψουν” τη Μεσόγειο, η Ελλάδα πρέπει να δημιουργήσει το δικό της μπλοκ. Ένα Μεσογειακό Σύμφωνο Ασφάλειας με πυρήνα την Ελλάδα, την Ιταλία, την Ισπανία και την Κύπρο, με τη Γαλλία ως εταίρο. Προϋπολογισμός 5 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως, για σύγκριση, τα Βαλτικά λαμβάνουν 8 δισεκατομμύρια. Εστίαση σε ναυτική ασφάλεια (Αιγαίο, αγωγοί Ανατολικής Μεσογείου, Λιβυκή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη), μεταναστευτικό (κοινό σύστημα έρευνας-διάσωσης), ενεργειακή προστασία, και υβριδικές απειλές.

Το Σύμφωνο δεν είναι αντι-Βαλτικό, είναι αντι-μονοδιάστατο. Επαναφέρει την ισορροπία που έχασε η ΕΕ. Και δίνει στην Ελλάδα τον πολιτικό μοχλό που της λείπει. Η Τουρκία θα μπορεί να συμμετάσχει μόνο αν πληροί όρους, Κυπριακό, Αιγαίο, Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη. Αν τους πληροί, γίνεται εταίρος. Αν όχι, το Σύμφωνο λειτουργεί χωρίς αυτήν, και απέναντί της. Και θα λειτουργήσει. Γιατί η Ιταλία θέλει προσοχή στη Λιβύη, η Ισπανία ανησυχεί για το Μαρόκο, η Γαλλία ψάχνει επιστροφή στη Μεσόγειο, και η Κύπρος χρειάζεται συμμάχους. Όλοι έχουν συμφέρον, λείπει μόνο η πρωτοβουλία.

neostrategy.gr