Εκρηξη βίας στα σχολεία – Ειδικοί εξηγούν τις αιτίες του φαινόμενου

Ψυχικό, Βόλος, Εύοσμος, Περιστέρι, Κάτω Πατήσια… Η λίστα με τις περιοχές στις οποίες εμφανίζονται περιστατικά εκφοβισμού και – πλέον – ωμής βίας στις «τάξεις» των ανηλίκων διαρκώς διευρύνεται. Δημόσια σχολεία, ιδιωτικά σχολεία, πλατείες, στάσεις λεωφορείων, δρομάκια. Τα κρούσματα προστίθενται το ένα πάνω στο άλλο, με τα συναισθήματα ανησυχίας αλλά και φόβου για τις διαστάσεις που  μπορεί να λάβει το φαινόμενο να αυξάνονται.

Μια απάντηση στο ερώτημα «τι συμβαίνει στην εφηβεία;» επιχειρεί να δώσει νέα έρευνα του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Στρατηγικές Ανάπτυξης και Εφηβικής Υγείας» της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών που ολοκληρώθηκε πρόσφατα. Από αυτήν αρκεί ένα στοιχείο για να δώσει τις διαστάσεις του φαινομένου: τα ποσοστά εκφοβισμού στον φυσικό και στον διαδικτυακό κόσμο διπλασιάστηκαν μετά την πανδημία, φτάνοντας το 50% του εφηβικού πληθυσμού!

Ο ρόλος της καραντίνας

Γιατί η συμβολή της καραντίνας υπήρξε τόσο καταλυτική; Από τη μία πλευρά, ο ρόλος της εκπαιδευτικής μονάδας αποδυναμώθηκε καθώς οι μαθητές έμειναν στο σπίτι, ενώ από την άλλη, η υπερβολική ενασχόλησή τους με το Διαδίκτυο και η εξοικείωσή τους με ερεθίσματα υπερβολικά βίαια φαίνεται ότι σε κάποιες περιπτώσεις οδήγησαν σε αυτό που οι ειδικοί ονομάζουν «κουλτούρα βίας χωρίς επιπτώσεις». Αν σε αυτά προσθέσει κανείς την «κόπωση» των ενηλίκων από τον εγκλεισμό, αλλά και τα προβλήματα που συσσώρευσαν στις οικογένειές τους οι οικονομικές κρίσεις των τελευταίων ετών, καταλαβαίνει γιατί το αποτέλεσμα μπορεί να γίνει εκρηκτικό. Σε αυτό το φόντο, το κυνήγι της εξασφάλισης των «προς το ζην» έχει εντατικοποιηθεί, οι γονείς «ξεχνούν» ή δεν προλαβαίνουν να αφιερώσουν ποιοτικό χρόνο στα παιδιά τους, το εκπαιδευτικό σύστημα επίσης αποτυγχάνει, μπροστά σε νέους ανεξέλεγκτα απείθαρχους.

Ο κορωνοϊός βέβαια είχε ένα ακόμα αποτέλεσμα, όπως επισήμανε μιλώντας στο «Βήμα» η ψυχολόγος σχολείου δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Τόσο η ίδια όσο και συνάδελφοί της παρατηρούν πως τα παιδιά μετά την πανδημία της Covid καταφεύγουν πιο συχνά σε αυτούς, μιλούν περισσότερο. «Υπάρχει πολλή ένταση στις σχέσεις τους. Πολλές φορές χρησιμοποιούν τον όρο bullying ως όχημα για να μιλήσουν για τη βία, για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στις σχέσεις τους με τους συμμαθητές, το σχολείο, την οικογένειά τους» λέει χαρακτηριστικά.

Οι θεσμοί αποτυγχάνουν

«Οταν παύουν η οικογένεια και το σχολείο να μορφώνουν την κοινωνικοποίηση του ατόμου, την ταυτότητα, τη συνείδηση και τους κανόνες που προσδίδουν κύρος», επισημαίνει ο καθηγητής Κοινωνιολογίας Μανούσος Μαραγκουδάκης, «τον ρόλο αυτόν αναλαμβάνει η ομάδα φίλων, η παρέα. Οταν η κοινωνικοποίηση γίνεται από την οικογένεια και το σχολείο, μπαίνουν κάποιοι κανόνες, κάποιες νόρμες, με όρους ορθότητας, με όρους αυτοπειθάρχησης. Οταν αναλαμβάνει αυτόν τον ρόλο η ομάδα, στην περίπτωση που έχει έφεση στην παραβατικότητα αυτό μπορεί να κλιμακωθεί σε ωμή βία. Τα παιδιά δεν καταλαβαίνουν ότι αυτό είναι εγκληματικό, ότι είναι ανήθικο. Το θεωρούν πλάκα».

Ενα μεγάλο ερώτημα βέβαια αποτελεί το γιατί συχνά οι ομάδες αυτές συγκροτούνται γύρω από άσκηση βίας. «Οι νέοι είναι «άγραφο χαρτί»» επισημαίνει η Αρτεμις Τσίτσικα, αναπληρώτρια καθηγήτρια Παιδιατρικής – Εφηβικής Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.  «Λόγω των αναπτυξιακών χαρακτηριστικών και περιβαλλοντικών παραγόντων της σύγχρονης πραγματικότητας, οι εκφράσεις βίας έχουν ιδιαίτερη ένταση και επηρεάζουν την παιδεία και την κουλτούρα τους» αναφέρει. Παράλληλα, όπως λένε οι ειδικοί, τα παιδιά έχουν πλέον μέσα τους συσσωρευμένο θυμό που, εκτός από τα ατομικά χαρακτηριστικά και τις ιδιαίτερες συνθήκες  ζωής του καθενός, πηγάζει από τον φόβο για το μέλλον τους: όσα κληρονομούν σαν γενιά, την κλιματική κρίση, την αναξιοκρατία κ.λπ.

Συγκλονιστική είναι η φράση ενός 16χρονου σε ψυχολόγο της Μονάδας Εφηβικής Υγείας: «Ο πλανήτης είναι ετοιμοθάνατος. Δεν «βλέπω» το μέλλον. Υπάρχει μόνο το σήμερα». Το ίδιο και εκείνη ενός 14χρονου: «Το Διαδίκτυο μου προσφέρει θαλπωρή». Καθοριστικός φαίνεται λοιπόν και ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, των μοντέλων ρόλων κ.λπ. «Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν έχουν ηθικά φίλτρα, έχουν απλά likes. Αυτά μετράνε. Από το ηθικό – ανήθικο, έχουμε περάσει στο αγνοώ – σε παρακολουθώ» λέει ο κ. Μαραγκουδάκης.

Ενσυναίσθηση και μοντέλα ζωής

Οι ειδικοί φοβούνται πως αν οι αιτίες που γεννούν το bullying στα παιδιά δεν αντιμετωπιστούν, το φαινόμενο θα κλιμακώνεται. «Χρειάζεται έμπνευση και μοντέλα ζωής για να ενισχυθούν θετικά και να αποκτήσουν ψυχική ανθεκτικότητα και ενσυναίσθηση» σημειώνει η κυρία Τσίτσικα. «Χρειάζονται την οικογένεια, το σχολείο, την πολιτεία να ενδυναμώσουν θετικές συμπεριφορές και να συμβάλουν στην ανάδυση αξιών δημιουργώντας ενεργούς πολίτες που γνωρίζουν τα δικαιώματά τους αλλά και των συνανθρώπων τους και να τα υπερασπίζονται».

Στην ανάγκη ενίσχυσης της κοινωνικής αγωγής στα σχολεία αναφέρεται ο κ. Μαραγκάκης, ο οποίος είναι υπεύθυνος επόπτης των νέων προγραμμάτων Σπουδών Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής. «Με θλίβει να βλέπω ότι έχει περιοριστεί ο χρόνος της κοινωνικής και πολιτικής αγωγής σε μία ώρα στο Δημοτικό και σε 2 ώρες στο Γυμνάσιο. Είναι το μάθημα που διδάσκει πώς συμπεριφέρεται κάποιος σαν ευγενικός, χρήσιμος, παραγωγικός πολίτης, βοηθητικός προς τους συνανθρώπους του – είναι κάτι που το μαθαίνεις. Στην Ιαπωνία τα 3 πρώτα χρόνια του σχολείου τα παιδιά μαθαίνουν πώς να είναι ευγενικοί προς τους άλλους, το ίδιο και στη Φινλανδία. Η οικογένεια δεν μπορεί να παρέχει πια αυτόν τον ρόλο, έχει αρχίσει να υπολειτουργεί σε αυτό το σημείο. Εχει μείνει μόνο το σχολείο σαν παράγοντας συγκρότησης πολίτη ευγενικού και παραγωγικού ανθρώπου».

Ιφιγένεια Βιρβιδάκη

tovima.gr