Ενδοσχολική βία: Ο θεσμός των μαθητών «μεσολαβητών» σε συγκρούσεις συμμαθητών τους

Με στόχο την αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας, το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) προτείνει στα σχολεία το θεσμό των μαθητών «μεσολαβητών», μία πρακτική η οποία εντάσσεται στο πλαίσιο της «επανορθωτικής δικαιοσύνης».

Οι συγκρούσεις των παιδιών θα οδηγούνται σε ειρηνική επίλυση μέσα από το διάλογο και την κατανόηση καθώς και την ανάπτυξη πρωτοβουλιών για την εξεύρεση λύσεων, που θα ικανοποιούν τα εμπλεκόμενα μέρη.

Η διαδικασία θα είναι δομημένη, με το διαμεσολαβητή να διευκολύνει τα μέρη να καταλάβουν τί συνέβη, να συζητήσουν σχετικά με την επίλυση της σύγκρουσης, να προτείνουν λύσεις μέσα σε ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης, λαμβάνοντας υπόψη τις επιμέρους ανάγκες και ιδιαιτερότητες των εμπλεκομένων. Σημειώνεται, ότι είναι σημαντικό όλη η διαδικασία να λαμβάνει χώρα μέσα σε ένα πλαίσιο ασφάλειας, θετικής αναγνώρισης, εχεμύθειας και ισοτιμίας.

Κατά την ολοκλήρωση της διαδικασίας της διαμεσολάβησης, οι εμπλεκόμενοι θα υπογράφουν «συμφωνητικό».

Οι Οδηγίες του ΙΕΠ για τη διαμεσολάβηση

Το ΙΕΠ δίνει συγκεκριμένες οδηγίες για την πρόληψη της ενδοσχολικής βίας, μέσω διαμεσολάβησης:

Προτείνει στις σχολικές μονάδες της χώρας να συγκροτηθούν ομάδες μαθητών και μαθητριών, οι οποίες θα παρεμβαίνουν , ως διαμεσολαβητές, σε συγκρούσεις συμμαθητών τους. Το ΙΕΠ συστήνει, επίσης, οι εμπλεκόμενοι μαθητές σε επεισόδιο ενδοσχολικής βίας να υπογράφουν συμφωνητικό μετά από σχετική διαμεσολάβηση και μάλιστα, αφού προηγηθούν 4 στάδια από τους διαμεσολαβητές.

Πώς θα γίνεται η προσέγγιση των διαμεσολαβητών προς τους συμμαθητές τους

Σε ό,τι αφορά το χειρισμό προς τους εμπλεκόμενους μαθητές, οι διαμεσολαβητές θα πρέπει να κάνουν καλή προετοιμασία και σωστό σχεδιασμό.

Συγκεκριμένα, ξεκινούν με θερμό καλωσόρισμα στο πρόσωπο, που έρχεται στην ομάδα για να μιλήσει – για παράδειγμα, είτε του λένε «καλωσόρισες, χαιρόμαστε πολύ που είσαι εδώ», είτε χρησιμοποιούν τη γλώσσα του σώματος – χαμογελούν, κοιτούν στα μάτια, δεν σταυρώνουν τα χέρια τους, στρέφονται προς αυτήν ή αυτόν.

Η διαδικασία συνεχίζεται με τη διερεύνηση του γεγονότος. Στην περίπτωση που υπάρχει πολύ σοβαρή ένδειξη ότι απειλείται η ζωή κάποιου, ενημερώνουν κάποιον ενήλικα.

Επιδεικνύουν ενσυναίσθηση και ενεργητική ακρόαση – ακούν, δηλαδή, με ενδιαφέρον, με προσοχή και σοβαρότητα. Προσπαθούν να μάθουν γι’αυτόν που μιλάει κάνοντας ερωτήσεις ανοιχτού τύπου, στις οποίες η απάντηση δεν είναι μονολεκτική αλλά αναλυτική.

Στη διαμεσολάβηση, γίνεται αποδοχή της διαφορετικότητας και επιδεικνύεται σεβασμός.

Σε επόμενη φάση, γίνεται η αναπλαισίωση. Ειδικότερα, εφόσον ο μαθητής που πήγε στην ομάδα διαμεσολάβησης ολοκληρώσει όσα είχε να πει, ο διαμεσολαβητής επαναλαμβάνει με δικά του λόγια, σε μία περίληψη όλα όσα άκουσε. Ακολουθεί το αίτημα προς βοήθεια.

Πριν προσφέρει βοήθεια, προτείνεται στο διαμεσολαβητή να ρωτήσει καταρχάς και τις δύο πλευρές, λέγοντας για παράδειγμα: «Εσύ πώς θα ήθελες να σε βοηθήσουμε;», «Τι θα ήθελες να γίνει και τι πιστεύεις ότι μπορεί να γίνει πραγματικά;». Τέλος, αναζητείται μία κοινή λύση και οι δύο πλευρές δεσμεύονται με ένα συμβόλαιο μη επανάληψης του περιστατικού. Στο πλαίσιο της διαμεσολάβησης, γίνεται επανεξέταση του θέματος ύστερα από 5- 10 ημέρες, προκειμένου να διαπιστωθεί αν όντως τηρούνται οι από κοινού όροι της συμφωνίας.

Τα τέσσερα στάδια

Τα τέσσερα στάδια της διαμεσολάβησης, τα οποία εισηγείται το ΙΕΠ, είναι τα εξής:

Στο 1ο Στάδιο, προετοιμάζεται ο χώρος για τη διαδικασία. Αν οι μαθητές δεν γνωρίζονται, γίνεται το καλωσόρισμα και συστήνονται. Οι διαμεσολαβητές εξηγούν το ρόλο τους και θέτουν τους κανόνες για τη διαδικασία.

Στο 2ο Στάδιο, ακούν με προσοχή τί έχει γίνει, βοηθώντας παράλληλα με ανοιχτού τύπου ερωτήσεις, όπως ‘Τι συνέβη; Πώς αισθάνεσαι;’. Στο τέλος, συνοψίζουν και ομαδοποιούν τα προβλήματα που ακούστηκαν.

Στο 3ο Στάδιο, οι διαμεσολαβητές ενθαρρύνουν τα μέρη που βρίσκονται σε σύγκρουση να ορίσουν μόνοι το πρόβλημα και να προτείνουν λύσεις για το πρόβλημα, ώστε να επιλεγεί μία λύση αποδεκτή και για τα δύο μέρη.

Στο 4ο Στάδιο, ορίζεται μία προθεσμία για την εφαρμογή της λύσης καθώς και τις λεπτομέρειες για το πώς η λύση αυτή θα εφαρμοστεί. Ακολουθεί η γραπτή συμφωνία μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών. Τέλος, ορίζεται η επόμενη συνάντηση, ώστε να επιβεβαιωθεί εάν η λύση εφαρμόστηκε.

Το ίδιο το σχολείο αποφασίζει εάν θα υιοθετήσει το θεσμό της διαμεσολάβησης

Ο θεσμός της διαμεσολάβησης υιοθετείται από το σχολείο οικειοθελώς. Εφόσον επιλέξει αυτό τον τρόπο επίλυσης των συγκρούσεων, θα ορίσει τους υπεύθυνους εκπαιδευτικούς, που θα αναλάβουν συντονιστικό ρόλο (Σύσταση Επιτροπής Διαμεσολάβησης).

Σημειώνεται, ότι οι συναντήσεις των διαμεσολαβήσεων γίνονται εντός σχολικού ωραρίου, σε καθορισμένο χώρο, ο οποίος τίθεται στη διάθεση της ομάδας διαμεσολάβησης. Ο χώρος ενδείκνυται να είναι κλειστός και όχι υπαίθριος.

Το προφίλ των συντονιστών-εκπαιδευτικών

Ο ορισμός του εκπαιδευτικού-συντονιστή προϋποθέτει να διαθέτει προσωπικό ενδιαφέρον για τη διαδικασία της διαμεσολάβησης ως τρόπο επίλυσης συγκρούσεων, να έχει χρόνο και δέσμευση να οικοδομήσει και να διατηρήσει ένα επιτυχημένο πρόγραμμα.

Ο εκπαιδευτικός – συντονιστής ενθαρρύνει τους μαθητές να γίνουν διαμεσολαβητές και τους επιλέγει. Οργανώνει αλλά και συμμετέχει σε εκπαιδευτικές συνεδρίες των μαθητών. Συνθέτει μία λίστα διαμεσολαβητών, έτσι ώστε το πρόγραμμα να λειτουργεί αποτελεσματικά. Μεριμνά για τη διαδικασία αξιολόγησης των περιπτώσεων, που χρήζουν διαμεσολάβησης. Καθιερώνει συστηματικές συναντήσεις των μαθητών – σχολικών διαμεσολαβητών, ώστε να κρατά σε επαφή την ομάδα, να υποστηρίζει τις προσπάθειές τους και να αναθεωρούν όλοι μαζί την πρόοδο και την εκπαίδευσή τους.

Παρατηρεί τους διαμεσολαβητές στις πρώτες τους συνεδρίες για να διασφαλίσει ότι είναι ικανοί να υποστηρίξουν αυτήν τη διαδικασία και τους βοηθά στο ρόλο τους, όταν έχουν δυσκολίες στη διαδικασία. Λαμβάνει αναφορές από τους διαμεσολαβητές μετά από κάθε περίπτωση διαμεσολάβησης. Διαχειρίζεται το αρχείο με τις περιπτώσεις διαμεσολάβησης. Συνεργάζεται με τους μαθητές-διαμεσολαβητές για τον εντοπισμό πιθανών δυσκολιών και προκλήσεων. Διατηρεί επικοινωνία με τη διοίκηση του σχολείου για την πρόοδο του προγράμματος και δρα ως εκπρόσωπος του προγράμματος στο σχολείο και στην ευρύτερη κοινότητα.

Τα κριτήρια επιλογής των διαμεσολαβητών

Οι διαμεσολαβητές πρέπει να έχουν αντιπροσωπευτικότητα ως προς το φύλο, την εθνικότητα, το κοινωνικό-οικονομικό υπόβαθρο, ώστε στη σύνθεση της ομάδας των διαμεσολαβητών να αποτυπώνεται το σύνολο της μαθητικής κοινότητας.

Ενδείκνυται να επιλέγονται μαθητές από τις μεγαλύτερες τάξεις ενώ καλό είναι να υπάρχει πρόταση των μαθητών με ψηφοφορία, κατά την οποία αποφασίζουν οι συμμαθητές και συμμαθήτριές τους. Οι συντονιστές εκπαιδευτικοί κάνουν τις προτάσεις τους για την επιλογή μαθητών, που θεωρούν κατάλληλους για αυτόν τον ρόλο.

Το προφίλ των διαμεσολαβητών και οι κανόνες για τα εμπλεκόμενα μέρη

Οι διαμεσολαβητές πρέπει να είναι προσεκτικοί ακροατές, να παραμένουν ουδέτεροι και αμερόληπτοι να εγγυώνται ότι υπάρχει εμπιστευτικότητα και εχεμύθεια.

Οι εμπλεκόμενοι στη σύγκρουση ακούν χωρίς παρεμβάσεις ο ένας τον άλλον. Εκφράζονται χωρίς κατηγορίες και αποφεύγουν τις προσβολές και τους αρνητικούς χαρακτηρισμούς.
Εστιάζουν στο πρόβλημα και όχι στα πρόσωπα κατά τη διάρκεια του διαπληκτισμού. Ό,τι ειπωθεί εντός της ομάδας διαμεσολάβησης είναι εμπιστευτικό.

Οι προϋποθέσεις για την επίλυση της σύγκρουσης

Επιτυχημένη θεωρείται η διαμεσολάβηση όταν βρίσκεται μία λύση δίκαιη και για τα δύο μέρη, η οποία δεν περιέχει βία οποιασδήποτε μορφής. Είναι ισότιμη και για τις δύο πλευρές, μπορεί να πραγματοποιηθεί, η λύση έχει σχέση με το συγκεκριμένο διαπληκτισμό και είναι αποδεκτή και από τα δύο μέρη.