Επιτελικό ή δημοκρατικό κράτος;

Πολλοί παρουσιάζουν τις συνεχείς αποτυχίες του ελληνικού κράτους να προστατεύσει τους πολίτες του από φυσικές και άλλες καταστροφές ως αποτυχία του επιτελικού κράτους. Χρειάζεται ένα πιο αποτελεσματικό επιτελικό κράτος; Ουδέν αναληθέστερον. Αποτελεσματικότερο επιτελικό κράτος σημαίνει πιο ισχυρό και πιο αυταρχικό κράτος. Κράτος που παρακολουθεί τους πολίτες του, κράτος όπου οι κατώτεροι δεν μπορούν να κινηθούν αν ο ηγέτης δεν κατανεύσει και που αισθάνονται πως σε κάθε βήμα τους πρέπει να τον επικαλούνται, κράτος κολάκων, κράτος που δεν λογοδοτεί για τα δυστυχήματα που συμβαίνουν σ’ αυτό, γιατί δεν φταίει αυτό αλλά η «στραβή», ο σταθμάρχης, «τα καλοκαίρια». Κράτος κυνικό. Κράτος που οι δημόσιοι υπάλληλοί του τρέμουν μήπως κάνουν κάτι αντίθετο με την «πολιτική ηγεσία».

Κοιτάξτε όχι μόνο την απόφαση της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου για τις υποκλοπές που έβγαλε άμωμο και άσπιλο το κράτος, αλλά και την προσπάθεια ορισμένων να τη νομιμοποιήσουν στις συνειδήσεις των πολιτών. Ακόμη και τη Χάνα Αρεντ επιστράτευσαν, άσε που οι παρακολουθούμενοι ήταν σταλινικοί. Συνεπώς την άξιζαν την παρακολούθηση. Εξάλλου, όπως είπε κορυφαίος υπουργός, αν δεν έχεις τι να κρύψεις, τότε δεν σε νοιάζει αν σε παρακολουθούν.

Το επιτελικό κράτος είναι ένα φαινόμενο που δεν έχει την αρχή του στην Ελλάδα. Η αφετηρία του βρίσκεται στη δεκαετία του 1980, όταν στον δυτικό κόσμο άρχισε να αποδυναμώνεται η νομοθετική εξουσία για χάρη της εκτελεστικής και όταν η δικαστική άρχισε να «προσκολλάται» όλο και πιο πολύ στην εκτελεστική.

Οι Ανεξάρτητες Αρχές προσπάθησαν να αποτελέσουν μια απάντηση σε αυτές τις τάσεις, είναι όμως αδύναμες να σηκώσουν όλο το φορτίο της αποδυνάμωσης της λαϊκής κυριαρχίας, όπως αυτή εκδηλώνεται με την αφαίρεση αρμοδιοτήτων από τα κοινοβούλια και τη μεταφορά τους στους αρχηγούς των κρατών. Το φαινόμενο της προεδροποίησης (presidentialization), η συγκέντρωση των εξουσιών στους πρωθυπουργούς ή στους προέδρους, είναι το επιτελικό κράτος. Προκύπτει όμως το ερώτημα, γιατί υποχώρησε η νομοθετική εξουσία; Λόγω της παγκοσμιοποίησης και των νέων τεχνολογιών; Και λόγω αυτής με την αύξηση της ισχύος των Μεγάλων Εταιρειών, των τραπεζών και του χρηματιστηριακού κεφαλαίου, αλλά κυρίως λόγω της μη παγκοσμιοποίησης των πολιτικών θεσμών. Για να ολοκληρωθούν αυτές οι εξελίξεις χρειάζεται η συγκέντρωση των εξουσιών στο πρόσωπο ενός ατόμου, το οποίο είναι και πιο ελέγξιμο.

Η εξουσία δεν συγκεντρώνεται σε πρωθυπουργούς ή προέδρους που προσωπικά είναι λάτρεις του αυταρχισμού – μερικοί βεβαίως όπως ο Ορμπαν και ο Τραμπ είναι και οι ίδιοι αυταρχικοί. Η εξουσία αυταρχικοποιείται, γιατί αυτό απαιτούν τα καθήκοντα που οι ανεξέλεγκτες αγορές θέτουν. Οι ηγέτες του επιτελικού κράτους φαντάζουν πανίσχυροι, αλλά στην ουσία είναι και αυτοί αδύναμοι. Είναι και αυτοί άμεσα εξαρτημένοι από το πολιτικό χρήμα. Παράλληλα τρέχει και η ιδεολογική χειραγώγηση. Το «Κέντρο» και το «τεχνοκρατικό κόμμα» παρουσιάζονται ως οι μόνες δημοκρατικές λύσεις. Ενα κράτος είναι πραγματικά η απάντηση σ’ όλα αυτά τα φαινόμενα. Το δημοκρατικό κράτος. Με άλλα λόγια, η παγκοσμιοποίηση και των πολιτικών θεσμών.

(Ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι δρ Κοινωνιολογίας και συγγραφέας- Μόλις κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα», εκδόσεις Αλεξάνδρεια- Το άρθρο αποτελεί αναδημοσίευση από την εφημερίδα «Νέα»)

Γιώργος Σιακαντάρης

dnews.gr