Φεύγουν από υπουργεία – γίνονται «σύμβουλοι» ιδιωτικών εταιρειών

Μπορεί ο πρώην υπουργός Ναυτιλίας να αναλαμβάνει διευθύνων σύμβουλος στο μεγαλύτερο ναυπηγείο της χώρας; Ή ο διοικητής του Ταμείου Ανάκαμψης να μετακινείται σε εταιρεία που έλαβε εκατοντάδες εκατ. ευρώ από αυτό; Το ζήτημα της σύγκρουσης συμφερόντων, που προκύπτει από τη μετακίνηση βασικών υπαλλήλων του Δημοσίου στον ιδιωτικό τομέα, είναι γνωστό ως το φαινόμενο της «περιστρεφόμενης πόρτας» (revolving door). Τον Αύγουστο του 2019, δύο μήνες μετά την έλευσή της στην εξουσία, η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας ψήφισε τον νόμο για το επιτελικό κράτος, όπου μεταξύ άλλων περιλαμβανόταν και η ίδρυση της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας (ΕΑΔ). Ο νόμος φιλοδοξεί (άρθρο 68, παρ. 1) να προσφέρει μια δικλείδα ασφαλείας και στο ζήτημα της μεταπήδησης στελεχών του δημοσίου στον ιδιωτικό τομέα.

Το Solomon διερεύνησε το ζήτημα της σύγκρουσης συμφερόντων, εξετάζοντας τις αποφάσεις της Επιτροπής Δεοντολογίας της ΕΑΔ. Παρότι στις αρμοδιότητες της Επιτροπής Δεοντολογίας υπάγονται δυνητικά χιλιάδες εργαζόμενοι του Δημοσίου, μέσα σε σχεδόν πέντε χρόνια (2021-2025) η Επιτροπή ασχολήθηκε με υποθέσεις που αφορούσαν μόλις 13 φυσικά πρόσωπα. Από το 2021 έως το 2023, η Επιτροπή εξέτασε τρία αιτήματα κάθε χρόνο. Το 2024 σημειώθηκε αύξηση στον όγκο του έργου της, όπως υπογράμμισε στις απαντήσεις της στο Solomon. Ωστόσο, από τις οκτώ υποθέσεις, οι τέσσερις αφορούσαν το ίδιο πρόσωπο, ενώ μία ήταν επανεξέταση αιτήματος που είχε απορριφθεί το 2023.

Σε επτά περιπτώσεις, παρότι επισημάνθηκε – σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό – πιθανότητα σύγκρουσης συμφερόντων ή άσκησης επιρροής, η Επιτροπή τελικά ενέκρινε τις αιτήσεις, επιβάλλοντας όρους που είναι στην πράξη δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να ελεγχθούν.

Η Ελλάδα δεν ακολουθεί τις συστάσεις του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) και τις καλές πρακτικές άλλων χωρών, οι οποίες θα μπορούσαν να προσφέρουν ένα αυστηρότερο πλαίσιο.

Τα πρόσωπα στις “περιστρεφόμενες πόρτες”

Η περίπτωση Νίκος Μαντζούφας: Από τον Νοέμβριο του 2020 έως και τον Ιούλιο του 2023, ο Νίκος Μαντζούφας υπηρέτησε ως διοικητής της Ειδικής Υπηρεσίας Συντονισμού του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, μέσω της οποίας έχουν διατεθεί δεκάδες δισ. ευρώ ευρωπαϊκών πόρων στο ελληνικό κράτος για επενδύσεις και έργα υποδομών. Σύμφωνα με το οργανόγραμμα της υπηρεσίας, που υπάγεται στο υπουργείο Οικονομικών, επρόκειτο για την ανώτατη διευθυντική θέση. Λίγους μήνες αργότερα, τον Ιανουάριο του 2024, ανακοινώνεται η πρόσληψη του κ. Μαντζούφα από τον όμιλο Sunlight Group.

Η «κορυφαία παγκοσμίως εταιρεία τεχνολογίας και πάροχος καινοτόμων λύσεων αποθήκευσης ενέργειας», όπως η ίδια συστήνεται, είχε εξασφαλίσει από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας χρηματοδότηση ύψους 245 εκατ. ευρώ για επενδύσεις, ανάμεσα στις οποίες περιλαμβανόταν και ένα μεγάλο εργοστάσιο παραγωγής μπαταριών λιθίου (gigafactory) στη Δυτική Μακεδονία – επένδυση που, ωστόσο, ακυρώθηκε πρόσφατα, εγείροντας ερωτήματα από μερίδα βουλευτών. Η Sunlight Group είχε εξασφαλίσει τη χρηματοδότηση κατά την περίοδο που στο Ταμείο προΐστατο ο Νίκος Μαντζούφας. Προκύπτει ζήτημα σύγκρουσης συμφερόντων από τη μετακίνηση του κ. Μαντζούφα, μέσα σε λίγους μήνες, από το Δημόσιο σε επιχειρηματικό όμιλο που έλαβε 245 εκατ. ευρώ από το Ταμείο στο οποίο ο ίδιος προΐστατο;

Η Επιτροπή Δεοντολογίας της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας (ΕΑΔ), αρμόδια για την εξέταση αυτών των αιτημάτων, επιβεβαίωσε στο Solomon ότι ο κ. Μαντζούφας δεν είχε αιτηθεί άδεια για τη μετακίνησή του. Στις 6 Φεβρουαρίου 2025, η Επιτροπή αποφάσισε να προχωρήσει περαιτέρω στη διερεύνηση της υπόθεσης. Απευθύναμε ερωτήματα στο πρώην στέλεχος του Ταμείου Ανάκαμψης ωστόσο μέχρι τη δημοσίευση δεν λάβαμε απαντήσεις.

Η περίπτωση Μιλτιάδη Βαρβιτσιώτη: Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση, στην οποία η Επιτροπή Δεοντολογίας της ΕΑΔ θα μπορούσε να αποδείξει τη χρησιμότητά της αλλά μάλλον απέτυχε, αφορά τον πρώην υπουργό και βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας, Μιλτιάδη Βαρβιτσιώτη. Ο Βαρβιτσιώτης ήταν υπουργός Ναυτιλίας έως και τις 11 Νοεμβρίου 2023, όταν παραιτήθηκε λόγω των αντιδράσεων που δημιούργησαν οι δηλώσεις που έκανε μετά τον θάνατο του Αντώνη Καρυώτη κατά την επιβίβασή του στο Blue Star Horizon.

Στα τέλη Ιανουαρίου 2024 παραιτήθηκε και από βουλευτής. Τις ημέρες που ακολούθησαν, εξέφρασε αόριστα την πρόθεσή του να εργαστεί στον τομέα της ναυτιλίας. Η Επιτροπή Δεοντολογίας της ΕΑΔ παρουσίασε ένα σκεπτικό που εξέπληξε. Σύμφωνα με την σχετική απόφαση, δεν ανέκυπτε ζήτημα να αναλάβει ένας τέως υπουργός Ναυτιλίας – με δύο θητείες – θέση διευθύνοντος συμβούλου στα Ναυπηγεία Σκαραμαγκά, τα μεγαλύτερα ναυπηγεία της χώρας. Η αιτιολογία που παρουσιάστηκε ήταν πως η επένδυση, με την οποία τα ναυπηγεία τέθηκαν εκ νέου σε λειτουργία, επιβλέφθηκε από το υπουργείο Ανάπτυξης και όχι το υπουργείο Ναυτιλίας.

Η περίπτωση του γ.γ. υπηρεσιών υγείας: Ο τέως γενικός γραμματέας υπηρεσιών υγείας, με θητεία από τον Σεπτέμβριο του 2019 έως τον Ιούλιο του 2023, όταν και παραιτήθηκε, αιτήθηκε από την Επιτροπή Δεοντολογίας άδεια να αναλάβει θέση γενικού διευθυντή στην PhARMA Innovation Forum (PIF) Greece, έναν σύνδεσμο που εκπροσωπεί 26 φαρμακευτικές εταιρείες, με στόχο την προώθηση καινοτόμων θεραπειών στην Ελλάδα. Στην απόφασή της, τον Οκτώβριο του 2023, η Επιτροπή Δεοντολογίας αναγνωρίζει ρητά ότι, λόγω της θητείας του και των γνωριμιών του στο υπουργείο Υγείας, θα μπορούσε να ασκήσει επιρροή πιο εύκολα σε θέματα αρμοδιότητάς του. Ωστόσο, παρά τις επιφυλάξεις, εγκρίνει ομόφωνα την πρόσληψή του. Ο μοναδικός όρος που του τίθεται είναι η υποχρέωση να απέχει από διαπραγματεύσεις και τη σύναψη συμβάσεων.

Η περίπτωση του Αντιπροέδρου της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς: Τον Ιανουάριο του 2024, η Επιτροπή Δεοντολογίας κλήθηκε να εξετάσει ένα πρωτοφανές αίτημα. Ο πρώην Α’ Αντιπρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς είχε μόλις παραιτηθεί από τη θέση, στην οποία υπηρέτησε για περισσότερα από τέσσερα χρόνια. Το στέλεχος ζητούσε από την Επιτροπή να αποφασίσει σχετικά με το «αν υφίσταται εν γένει σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ της προτέρας θέσης του ως Α΄ Αντιπροέδρου της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς και μίας τυχόν μελλοντικής θέσης σε οποιαδήποτε επενδυτική εταιρεία εποπτευόμενη από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς». Ένα μήνα αργότερα, ο πρώην Α’ Αντιπρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς επανήλθε με νέα αίτηση. Αυτή τη φορά, ζητούσε άδεια να αναλάβει θέση διευθύνοντος συμβούλου καθώς και να αποκτήσει μετοχική συμμετοχή σε μια νεοσύστατη επενδυτική εταιρεία (ΑΕΠΕΥ).

Η Επιτροπή απέρριψε εκ νέου την αίτηση, καθώς είχε υποβληθεί πριν ολοκληρωθεί επίσημα η αποδοχή της παραίτησής του. Τον Μάρτιο του 2024, το στέλεχος κατέθεσε εκ νέου το αίτημά του. Η Επιτροπή Δεοντολογίας αποφάσισε ομόφωνα να το απορρίψει. Τον Μάιο του 2024, υπέβαλε νέα αίτηση. Η Επιτροπή τελικά ενέκρινε την αίτηση, θέτοντας έναν όρο με ισχύ ενός χρόνου που γεννά ερωτήματα για το πόσο πρακτικός και ελέγξιμος είναι: εάν κλιμάκιο της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς πραγματοποιήσει έλεγχο στην εταιρεία, ορίζει η απόφαση, ο πρώην Αντιπρόεδρος Α’ της οφείλει να απουσιάζει.

Τα κενά στη ρύθμιση σύγκρουσης συμφερόντων

Από τον Ιούλιο του 2022, η ΕΑΔ λειτουργεί υπό καθεστώς προσωρινής διοίκησης, με την Αλεξάνδρα Ρογκάκου να εκτελεί χρέη αναπληρώτριας διοικήτριας, μετά την παραίτηση του προηγούμενου διοικητή, Άγγελου Μπίνη. Οργανώσεις πολιτών έχουν καταγγείλει καταχρηστική χρήση της διαδικασίας «αναπλήρωσης», ενώ το υπουργείο Εσωτερικών άλλαξε πρόσφατα τα τυπικά προσόντα για τη θέση του διοικητή, σε μια ρύθμιση που θεωρήθηκε «φωτογραφική» υπέρ της κας Ρογκάκου.

Ο Στέφανος Λουκόπουλος, διευθυντής της ανεξάρτητης, μη κερδοσκοπικής πρωτοβουλίας ανοικτής διακυβέρνησης Vouliwatch, επισήμανε ελλείψεις στη νομοθεσία της διαχείρισης της σύγκρουσης συμφερόντων. «Το πρόβλημα δεν προκύπτει μόνο κατά τη διαδικασία σύνταξης του νόμου, αλλά και κατά την εφαρμογή και την παρακολούθηση της εφαρμογής των νόμων. Η έλλειψη επαρκούς ή αποτελεσματικού ελέγχου, η de facto πρακτική της μη επιβολής κυρώσεων σε περίπτωση παραβίασης του νόμου, η έλλειψη επαρκών εγγυήσεων, η έλλειψη διαφάνειας των ενεργειών (ή παραλείψεων) των αρμόδιων Αρχών και η συνακόλουθη έλλειψη εμπιστοσύνης του κοινού στις δράσεις του δημόσιου τομέα είναι μερικά από τα ζητήματα που έχουν προκύψει με την πάροδο των ετών», είπε ο Λουκόπουλος.

Προβλήματα στο ελληνικό νομικό πλαίσιο για τη σύγκρουση συμφερόντων επισημαίνει και η Διεθνής Διαφάνεια-Ελλάς.  Ο πρόεδρός της, Γιώργος Χατζηγιαννάκης, ανέφερε στο Solomon ότι ένα από τα κενά αφορά την άνιση μεταχείριση μετακλητών υπαλλήλων, ανάλογα με το ποιος τους διορίζει. Ακόμη η Διεθνής Διαφάνεια σημειώνει πως σχετικά με το ζήτημα της σύγκρουσης συμφερόντων ως προς το ειδικότερο φαινόμενο των «περιστρεφόμενων θυρών», δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία πλην των αποφάσεων της Επιτροπής Δεοντολογίας, που είναι προσβάσιμες στο κοινό.

Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), στις συστάσεις που έκανε το 2024 στην Ελλάδα για την πρόληψη και αντιμετώπιση της σύγκρουσης συμφερόντων, προτείνει τη βελτίωση του πλαισίου για τις περιπτώσεις «περιστρεφόμενων θυρών». Συγκεκριμένα, προτείνει ενιαίες πολιτικές για τις περιόδους αναστολής (cooling-off periods) και πλήρη απαγόρευση σε πρώην δημόσιους υπαλλήλους να εργάζονται σε εταιρείες που σχετίζονται με τα προηγούμενα καθήκοντά τους.

Υπάρχουν παραδείγματα χωρών που εφαρμόζουν πιο αυστηρούς κανόνες. Στην Ιταλία, όσοι κατείχαν υψηλές θέσεις στη δημόσια διοίκηση δεν μπορούν για τρία χρόνια να ασκήσουν συναφή καθήκοντα στον ιδιωτικό τομέα. Στην Ισπανία, εταιρείες που παραβιάζουν τη διετή περίοδο αναστολής κινδυνεύουν να χάσουν το δικαίωμα να συνάπτουν συμβάσεις με το Δημόσιο, εφόσον η παράβαση καταγραφεί επίσημα.

Γράφουν: Δανάη Μαραγκουδάκη, Ηλιάνα Παπαγγελή, Σταύρος Μαλιχούδης **

** Δημοσιογράφοι στην ερευνητική ομάδα wearesolomon.com

wearesolomon.com–neostrategy.gr