Γιατί έπρεπε να συλληφθεί στην Βουλή ο … “Φραπές”

Ο Γ. Ξυλούρης ή Φραπές ή Τζίτζη, όπως τον αποκαλούσαν, επικαλέστηκε το δικαίωμα σιωπής και αρνήθηκε να καταθέσει. όταν κλήθηκε στην εξεταστική επιτροπή της Βουλής ως μάρτυρας για το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ. Για να είχε δικαίωμα σιωπής, θα έπρεπε να είχε την ιδιότητα είτε του κατηγορουμένου (να του έχει ασκηθεί ποινική δίωξη) είτε του δικονομικά υπόπτου (να έχει κληθεί επισήμως για παροχή εξηγήσεων σε προκαταρκτική εξέταση). Κανένα από τα δύο δεν συνέβαινε στην περίπτωσή του, ενώ ούτε ο ίδιος επικαλέστηκε ρητά κάποια από αυτές τις ιδιότητες.

Αφού λοιπόν δεν είχε δικαίωμα σιωπής τι υποχρεώσεις και τι δικαιώματα είχε; Παρόλο που οι μάρτυρες δεν έχουν το γενικό δικαίωμα να σιωπούν, ο νόμος τους προστατεύει με ένα άλλο, πιο εξειδικευμένο δικαίωμα: το δικαίωμα μη αυτοενοχοποίησης, το οποίο προβλέπεται στο άρθρο 223 παρ. 4 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας (ΚΠΔ).

Τι ακριβώς σημαίνει αυτό στην πράξη;

Ο μάρτυρας μπορεί να αρνηθεί να απαντήσει σε συγκεκριμένες ερωτήσεις, εάν οι απαντήσεις αυτές θα μπορούσαν να αποκαλύψουν τη δική του ενοχή για κάποια αξιόποινη πράξη.

Τι ΔΕΝ Επιτρέπει: Ο μάρτυρας δεν μπορεί να αρνηθεί να καταθέσει εξ ολοκλήρου. Η καθολική άρνηση μαρτυρίας δεν καλύπτεται από αυτό το δικαίωμα (άρθρο 224 παρ. 2 ΠΚ).

Η θεμελιώδης διαφορά είναι η εξής: το δικαίωμα σιωπής είναι το δικαίωμα να «μη μιλήσεις καθόλου», ενώ το δικαίωμα μη αυτοενοχοποίησης είναι το δικαίωμα να «μην απαντήσεις σε ό,τι σε ενοχοποιεί». Ο μάρτυρας είναι υποχρεωμένος να καταθέσει, αλλά μπορεί επιλεκτικά να μην απαντήσει σε ερωτήσεις που τον εκθέτουν σε ποινικό κίνδυνο.

Η πλήρης άρνηση του «Φραπέ» να καταθέσει, κατά παράβαση της υποχρέωσής του, συνιστούσε από μόνη της ένα αυτόφωρο αδίκημα. Η άρνηση ενός μάρτυρα να καταθέσει ενώπιον αρμόδιας αρχής, όπως είναι μια εξεταστική επιτροπή, συνιστά το αυτεπαγγέλτως διωκόμενο ποινικό αδίκημα της άρνησης μαρτυρίας.

Η σχετική διάταξη του Ποινικού Κώδικα είναι απολύτως σαφής: «Όποιος εμφανίζεται ως μάρτυρας ενώπιον δικαστηρίου ή άλλης αρχής αρμόδιας να ενεργεί εξέταση και αρνείται να δώσει τη μαρτυρία του τιμωρείται με φυλάκιση έως δύο (2) έτη ή χρηματική ποινή» (Άρθρο 224 παρ. 2 Ποινικού Κώδικα).

Το αδίκημα αυτό θεωρήθηκε αυτόφωρο διότι διαπράχθηκε «επ’ αυτοφώρω», δηλαδή τη στιγμή που ο μάρτυρας βρισκόταν ενώπιον της επιτροπής και δήλωνε την άρνησή του. Η πράξη και η διαπίστωσή της συνέβησαν ταυτόχρονα.

Δεδομένου ότι ένα αυτόφωρο αδίκημα διαπράχθηκε ενώπιον της επιτροπής, γεννάται το κρίσιμο ερώτημα: είχε η επιτροπή την εξουσία να τον συλλάβει;

Το άρθρο 275 παρ. 1 του ΚΠΔ ορίζει ότι οι ανακριτικοί υπάλληλοι (π.χ. αστυνομικοί) έχουν υποχρέωση να συλλαμβάνουν τον δράστη ενός αυτόφωρου πλημμελήματος. Οι εισαγγελείς θεωρούνται και αυτοί ανακριτικοί υπάλληλοι (όπως έχει κριθεί και με σχετική Γνωμοδότηση υπ’ αρ. 13/1995 του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου) και, επομένως, έχουν και εκείνοι την παραπάνω υποχρέωση να συλλάβουν τον δράστη ενός αυτόφωρου εγκλήματος. Η εξεταστική επιτροπή της Βουλής έχει τις αρμοδιότητες του εισαγγελέα. Αυτό σημαίνει ότι τα μέλη της, κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, λειτουργούν ως «οιονεί εισαγγελείς». Ως «οιονεί εισαγγελείς», τα μέλη της επιτροπής είναι και «οιονεί ανακριτικοί υπάλληλοι». Κατά συνέπεια, είχαν την υποχρέωση, τονίζω την λέξη, που απορρέει από το άρθρο 275 ΚΠΔ να συλλάβουν τον «Φραπέ» για το αυτόφωρο αδίκημα της άρνησης μαρτυρίας.

Η πλειοψηφία της εξεταστικής επιτροπής που αποφάσισε να μην συλλάβει, ως είχε υποχρέωση, τον “Φραπέ”, παρέβη τον νόμο, οδηγώντας την κοινοβουλευτική διαδικασία σε φαιδρές καταστάσεις που υπονομεύουν την σοβαρότητα των θεσμών και της δημοκρατίας.