Η ΕΛΑΣ κρύβει τον πραγματικό αριθμό θανάτων κρατουμένων στα Α.Τ.

Νίκος Σαμπάνης, Κώστας Φραγκούλης, Kώστας Μανιουδάκης, Βασίλης Μάγγος, Ζακ Κωστόπουλος. Πέντε από τις πιο εμβληματικές υποθέσεις δολοφονιών των τελευταίων χρόνων με εμπλοκή της Ελληνικής Αστυνομίας που πήραν μεγάλη δημοσιότητα. Λιγότερη ή και μηδενική προβολή ωστόσο έλαβαν δεκάδες άλλοι θάνατοι πολιτών στην Ελλάδα υπό αστυνομική κράτηση, είτε κατά τη διάρκεια αστυνομικής επιχείρησης είτε σε κρατητήρια λόγω «φυσικών αιτιών», βασανιστηρίων ή εξαιτίας έλλειψης παροχής βοήθειας που οδήγησαν σε αυτοκτονίες.

Στις 4 Μαρτίου το πρωί εντοπίστηκε νεκρός 43χρονος άνδρας, ελληνικής καταγωγής, στο Α.Τ. Περιστερίου. Είχε συλληφθεί τη Δευτέρα για περιστατικό ενδοοικογενειακής βίας. Ο αστυνομικός που είχε βάρδια επισκέφθηκε στο κελί τον κρατούμενο, ο οποίος φαινόταν καλά στην υγεία του. Μισή ώρα αργότερα βρέθηκε νεκρός. Οι αρμόδιες Αρχές διέταξαν τη διενέργεια ΕΔΕ. Ηταν ο τρίτος θάνατος κρατουμένου στην Ελλάδα μέσα στο 2025.

Την Κυριακή 2 Φεβρουαρίου νεκρός στα κρατητήρια του αστυνομικού τμήματος Κω βρέθηκε 34χρονος ημεδαπός ο οποίος είχε συλληφθεί για ληστεία. Η επίσημη εκδοχή της αστυνομίας ήταν πως αυτοκτόνησε. Σύμφωνα με ανάρτηση γνωστής του στο facebook, «άνθρωποι που τον γνώριζαν λένε δημόσια ότι είχε υποστεί άγριο και ανελέητο ξυλοδαρμό για μέρες προκειμένου να ομολογήσει, πράγμα που δεν έκανε ποτέ. «Τι συνέβη στον Α. τις έξι ημέρες που βρισκόταν στο κρατητήριο; Που ήταν ο φύλακας των κρατητηρίων πριν και κατά τη διάρκεια της – σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή- αυτοκτονίας; Ποιοι θα λογοδοτήσουν για τις ντροπιαστικές, εξευτελιστικές και απάνθρωπες συνθήκες κράτησης στο ΑΤ/κάτεργο Κω;». Aπάντηση σε αυτά τα ερωτήματα δεν έχει δοθεί. Μετά τον αδιευκρίνιστο θάνατο του 34χρονου, οι εικόνες ντροπής από τις άθλιες συνθήκες υγιεινής που επικρατούν στα κρατητήρια του αστυνομικού τμήματος στην Κω, με τα στρώματα γεμάτα ακαθαρσίες στοιβαγμένα το ένα πάνω στο άλλο, σκουπίδια παντού και τουαλέτες που θυμίζουν βόθρο, σόκαραν την τοπική κοινωνία.

Στις 13 Σεπτεμβρίου 2024 ο Πακιστανός Μοχάμεντ Καμράν Ασίκ συνελήφθη και κρατήθηκε-χωρίς καμία επικοινωνία με τον έξω κόσμο- για 8 ημέρες έως τις 21 Σεπτεμβρίου 2024 σε πέντε διάφορα αστυνομικά τμήματα, ώσπου βρέθηκε νεκρός με εμφανή σημάδια κακοποίησης στο διαβόητο ΑΤ Αγ. Παντελεήμονα. Το σημείο που βρέθηκε, καθώς και εκείνο στο οποίο φέρεται να προκάλεσε αξιόποινες ζημιές είναι τα μόνα στο Α.Τ. Αγίου Παντελεήμονα που δεν έχουν κάμερες. «Τέσσερα από τα πέντε αστυνομικά τμήματα που τον φιλοξένησαν βρίσκονται στα όρια του Δήμου Αθήνας και έχουν γράψει ιστορία σε κακοποιήσεις, βασανισμούς, συγκαλύψεις φασιστικών εγκλημάτων και θανάτους μεταναστών. Είναι τουλάχιστον πρόκληση να αναθέτει ο εισαγγελέας στο ίδιο αυτό το Α.Τ, δηλαδή στους ύποπτους ως δράστες, την διερεύνηση του αδικήματος» αναφέρει ο δικηγόρος Κώστας Παπαδάκης.

Πρόκειται για το ίδιο Α.Τ. που έγινε ευρέως γνωστό από τις καταγγελίες για βασανισμό Αφγανών μεταναστών στις αρχές της δεκαετίας 2000 και μετέπειτα για την προστασία και συγκάλυψη των εγκλημάτων της Χρυσής Αυγής. Στις 11 Νοεμβρίου 2023, ο 17χρονος Ρομά Χρήστος Μιχαλόπουλος έπεσε νεκρός από πυρά αστυνομικού της ομάδας ΟΠΚΕ στη Βοιωτία. Σύμφωνα με την ΕΛΑΣ, ο αστυνομικός τέθηκε σε διαθεσιμότητα και σε βάρος του ασκήθηκε ποινική δίωξη για ανθρωποκτονία από πρόθεση με ενδεχόμενο δόλο και παράνομη εκτέλεση πυροβολισμού εξουδετέρωσης.

Για «κανονικοποίηση της παράνομης αστυνομικής βίας» μίλησε η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕλΕΔΑ) αναφορικά με την υπόθεση, η οποία εγείρει σοβαρό ζήτημα υπέρμετρης αστυνομικής βίας, με φόντο τα όρια που θέτει το άρθρο 3 του ν. 3169/2003 για τη χρήση υπηρεσιακού οπλισμού εκ μέρους των αστυνομικών Αρχών.

Στις 8 Φεβρουαρίου 2019, ο 34χρονος Εμπουκά Μαμασουμπέκ, μετανάστης από τη Νιγηρία πατέρας δύο παιδιών, μεταφέρθηκε για εξακρίβωση στοιχείων στο ΑΤ Ομόνοιας, όπου έχασε τη ζωή του κάτω από…αδιευκρίνιστες συνθήκες. 

“Επαναλαμβανόμενα περιστατικά βίας”

Μόνο για τα τελευταία 6 χρόνια ο εκ του νόμου αρμόδιος φορέας για τη διερεύνηση σχετικών περιστατικών Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας (ΕΜΗΔΙΠΑ) του Συνηγόρου του Πολίτη, έχει διερευνήσει περισσότερες από 1.200 υποθέσεις αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα ότι αυτές αποτελούν μόνο την κορυφή του παγόβουνου, ενώ το ανεξάρτητο συμβουλευτικό όργανο της πολιτείας, η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ), έχει κάνει λόγο για «επαναλαμβανόμενα περιστατικά βίας» που «ενισχύουν μια ενδημική κουλτούρα ατιμωρησίας».

Το MIIR στα πλαίσια μεγάλης πανευρωπαϊκής έρευνας δεδομένων για τους θανάτους υπο αστυνομική κράτηση στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Δικτύου Δημοσιογραφίας Δεδομένων (EDJNET) απηύθυνε ερωτήματα προς την Ελληνική Αστυνομία ζητώντας την παροχή στοιχείων για τα εξής:

1)Tον αριθμό των συνολικών θανάτων ανά έτος κατά τη διάρκεια αστυνομικής επιχείρησης ή κατά τη διάρκεια αστυνομικής κράτησης μεταξύ των ετών 2010 και 2024 στην Ελλάδα.

2)Τον αριθμό των θανάτων σε ΑΤ κατά την ίδια χρονική περίοδο αναφοράς (2010-2024) και τις αιτίες των θανάτων. 3)Τον αριθμό των αυτοκτονιών στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια αστυνομικής κράτησης για την ίδια περίοδο αναφοράς. (2010-2024)

Στείλαμε τρεις φορές τα παραπάνω ερωτήματα μέσα σε διάστημα δύο μηνών προς την Ελληνική Αστυνομία χωρίς να πάρουμε καμία απάντηση. Επικοινωνήσαμε εκ νέου μέσω γραπτών μηνυμάτων και πολλαπλών τηλεφωνικών κλήσεων με την κ. Κωνσταντία Δημογλίδου, εκπρόσωπο Τύπου της ΕΛ.ΑΣ., χωρίς να λάβουμε απάντηση. Είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πως το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη έχει ενημερωθεί για τις ερωτήσεις μας.

Η σιωπηρή άρνηση της ΕΛ.ΑΣ. να παρέχει τα στοιχεία φανερώνει την πρόθεση του αρμόδιου υπουργείου να ρίξει «μαύρο» στην ενημέρωση ως προς τον ακριβή αριθμό των θανάτων πολιτών υπό αστυνομική κράτηση. Όπως προκύπτει, πρόκειται για συνειδητή άρνηση της ΕΛΑΣ να παρέχει τα στοιχεία. Αυτό επιβεβαιώνεται από το γεγονός πως οι Ισπανοί συνάδελφοί μας, της ισπανικής δημοσιογραφικής ομάδας Civio, στο πλαίσιο της ίδιας έρευνας, επικοινώνησαν με την ΕΛ.ΑΣ. δύο φορές μέσα στο 2024 (τον Ιούνιο και τον Σεπτέμβριο), με τις ελληνικές αρχές ωστόσο να επιλέγουν να μην απαντήσουν. 

Σημειώνεται ότι ο ΟΗΕ συνέστησε το 1991 στις χώρες να παρέχουν δημόσιες πληροφορίες για όλους τους θανάτους που σχετίζονται με την αστυνομία. Επιπλέον το 2023, το Γραφείο της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα ζήτησε από όλες τις χώρες στοιχεία για τους θανάτους υπό κράτηση, από τη στιγμή της σύλληψης, κατά τη διάρκεια της αστυνομικής κράτησης και της φυλάκισης. Η Πορτογαλία άρχισε να δημοσιεύει τα δικά της στοιχεία το 1997, η Δανία το 2012, η Ιρλανδία το 2008 και η Γαλλία μόλις το 2018. Η Ολλανδία αναφέρει μόνο τις υποθέσεις που διερευνώνται από την Εισαγγελία, ενώ η Ιατροδικαστική Υπηρεσία της Σουηδίας καταγράφει τους θανάτους που σχετίζονται με οποιαδήποτε αστυνομική ενέργεια και η αστυνομία τής δίνει στοιχεία για τους θανάτους που οφείλονται σε πυροβολισμούς από αστυνομικούς. Επίσης και η αστυνομία της Σλοβενίας δημοσιεύει τους θανάτους που οφείλονται σε αστυνομική δράση. Οι υπόλοιπες χώρες της ΕΕ δεν δημοσιεύουν τακτικά αυτές τις πληροφορίες. Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, δεν πληρούν τα κριτήρια του ΟΗΕ για τη διερεύνηση των θανάτων υπό κράτηση.

Στείλαμε τρεις φορές τα παραπάνω ερωτήματα μέσα σε διάστημα δύο μηνών προς την Ελληνική Αστυνομία χωρίς να πάρουμε καμία απάντηση. Επικοινωνήσαμε εκ νέου μέσω γραπτών μηνυμάτων και πολλαπλών τηλεφωνικών κλήσεων με την κ. Κωνσταντία Δημογλίδου, εκπρόσωπο Τύπου της ΕΛ.ΑΣ., χωρίς να λάβουμε απάντηση.

Ανεπαρκής έρευνα

Παρά τη σύσταση του ΟΗΕ ότι η διαδικασία διερεύνησης των θανάτων που σχετίζονται με τις δυνάμεις ασφαλείας θα πρέπει να υπόκειται σε δημόσιο έλεγχο, στις περισσότερες περιπτώσεις οι πληροφορίες σχετικά με τις έρευνες αυτές είναι ελάχιστες.

Από το 2010, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει καταδικάσει χώρες της ΕΕ 236 φορές για μη διερεύνηση πιθανών περιπτώσεων βασανιστηρίων ή κακομεταχείρισης και άλλες 157 φορές για μη διερεύνηση θανάτων, τόσο σε επαφή με την αστυνομία όσο και σε άλλα πλαίσια. Η Ρουμανία, η οποία, όπως και η Ελλάδα, αρνήθηκε να παράσχει στοιχεία για θανάτους που σχετίζονται με την αστυνομία στην έρευνά μας, έχει 79 καταδίκες για παράλειψη διερεύνησης πιθανών περιπτώσεων κακομεταχείρισης και βασανιστηρίων και άλλες 60 για θανάτους, συμπεριλαμβανομένων εκείνων πέντε ανθρώπων που σκοτώθηκαν σε αντικυβερνητική διαδήλωση. Η Βουλγαρία και η Ιταλία, οι οποίες επίσης αρνήθηκαν να δώσουν στοιχεία, έχουν 57 και 33 καταδίκες αντίστοιχα για παραβιάσεις της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Τον Ιανουάριο του 2025 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) καταδίκασε την Ελλάδα για υπόθεση αστυνομικής βίας βασισμένο σε δύο πορίσματα του Συνηγόρου του Πολίτη. Πρόκειται για περιστατικό του Οκτώβρη του 2016 (που ανέδειξε το Ελληνικό Παρατηρητήριο του Ελσίνκι), με θύματα τρεις Ρομά, το οποίο η ΕΛΑΣ έθεσε στο αρχείο απαλλάσσοντας τους εμπλεκόμενους αστυνομικούς.

* Δημοσιογράφοι 

Την έρευνα συντόνισε η ισπανική δημοσιογραφική ομάδα του Civio, μετείχαν οι δημοσιογραφικές ομάδες: Dennik N (Σλοβακία), OpenPolis (Ιταλία), OBCT (Ιταλία), DW (Γερμανία), Αtlatzo (Ουγγαρία), VoxEurope (Γαλλία), Divergente (Πορτογαλία), Pod črto (Σλοβενία), The Journal Investigates (Ιρλανδία), MIIR (Ελλάδα).

Ολόκληρη την έρευνα μπορείτε να τη διαβάσετε εδώ

Κώστας Ζαφειρόπουλος (MIIR), Ter García, Carmen Torrecillas, Adrián Maqueda (Civio)*

neostrategy.gr