Η λαίλαπα της απολιγνιτοποίησης απειλεί την ενεργειακή ασφάλεια της χώρας

• Το γιγαντιαίο κοίτασμα λιγνίτη αξίας πολλών δισ. ευρώ που θα «θαφτεί» και το πρόβλημα ενεργειακής ασφάλειας της χώρας ενώ την ίδια ώρα εξάγουμε λιγνίτη στα Σκόπια και στη συνέχεια αγοράζουμε από εκεί ρεύμα.

• Τα παιχνίδια της ΔΕΗ με την εκμετάλλευση δημόσιας γης που δεν της ανήκει. Το μεγάλο κόλπο με 120.000 στρέμματα γης.

• Το φθινόπωρο του 2024 ακυρώθηκε η επένδυση 64 εκατ. ευρώ της Advent Technologies για ανάπτυξη καινοτόμων συστημάτων κυψελών υδρογόνου, που θα δημιουργούσε 650 θέσεις εργασίας. 

• Τον Δεκέμβριο του 2024 ακυρώθηκε η επένδυση της Sunlight Group – Gigafactory για μπαταρίες λιθίου, ύψους 1,2 δισ. ευρώ, που θα δημιουργούσε 2.000 θέσεις εργασίας

• Δυτική Μακεδονία SOS: Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ η ανεργία στη Δυτική Μακεδονία τον Σεπτέμβριο του 2025 ήταν 14,3% όταν ο μέσος όρος στη χώρα ήταν 8,6%.

Του Πάρι Καρβουνόπουλου

Η «ανάγκη» απολιγνιτοποίησης της χώρας ,συμπτωματικά εμφανίστηκε ταυτόχρονα με την είσοδο της χώρας στα μνημόνια. Το 2010, μόλις η μνημονιακή θύελλα ξεκίνησε ακούσαμε τον τότε υφυπουργό Ενέργειας Γιάννη Μανιάτη, να μιλά για ολοκληρωτική ενεργειακή στροφή της χώρας, η οποία έπρεπε να εγκαταλείψει τον λιγνίτη. Δεκαπέντε χρόνια μετά, αυτή η στροφή δείχνει να οδηγεί τη χώρα και την ενεργειακή της ασφάλεια σε αχαρτογράφητα νερά, έχει δημιουργήσει χιλιάδες θέσεις ανεργίας και απειλεί με πλήρη μαρασμό γεωγραφικές περιοχές όπως αυτή της Δυτικής Μακεδονίας.

Εννέα χρόνια μετά από τις δηλώσεις Μανιάτη, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης πήρε τη σκυτάλη. Μόλις δύο μήνες μετά από την εκλογή του, από το βήμα του ΟΗΕ ανακοίνωνε την απολιγνιτοποίηση της χώρας. Πολλοί χαρακτήρισαν και εξακολουθούν να μιλάνε για «βίαιη απολιγνιτοποίηση», η οποία θέτει σε κίνδυνο πρώτα απ’ όλα την ενεργειακή ασφάλεια της χώρας. Κάτι που φάνηκε αμέσως μετά από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία.

Η κυβέρνηση που εκείνη τη δύσκολη περίοδο έσπευσε να χρησιμοποιήσει ξανά λιγνιτικές μονάδες, τώρα ετοιμάζεται να βάλει λουκέτο ακόμη και στη σύγχρονη λιγνιτική μονάδα Πτολεμαΐδα 5, η οποία κόστισε πολλά χρήματα -ενεπλάκη στην κατασκευή της η ΤΕΡΝΑ- και μόλις πέρυσι μπήκε σε εμπορική χρήση. Πριν καν αποσβέσει το κόστος της θα την κλείσουν;

ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΟΛΟΒΟΣ

Ανεξάρτητος Ενεργειακός Σύμβουλος Δρ Μηχανικός Μεταλλείων – Μεταλλουργός Μηχανικός ΕΜΠ τ. Διευθυντής Μεταλλευτικών Μελετών & Έργων ΔΕΗ ΑΕ/ Λιγνιτικό Κέντρο Δυτικής Μακεδονίας

Η κυβέρνηση απαντούσε και απαντά σ’ αυτές τις ανησυχίες κάνοντας λόγο για υπέρ-επενδύσεις που θα έρθουν και για χιλιάδες θέσεις εργασίας που θα δημιουργηθούν. Μόνο που έξι χρόνια μετά, όχι μόνο δεν ήρθαν οι επενδύσεις και οι θέσεις εργασίας, αλλά δύο «έτοιμες δουλειές» ακυρώθηκαν.

Το φθινόπωρο του 2024 ακυρώθηκε η επένδυση 64 εκατ. ευρώ της Advent Technologies για ανάπτυξη καινοτόμων συστημάτων κυψελών υδρογόνου, που θα δημιουργούσε 650 θέσεις εργασίας. Τον Δεκέμβριο του 2024 ακυρώθηκε η επένδυση της Sunlight Group – Gigafactory για μπαταρίες λιθίου, ύψους 1,2 δισ. ευρώ, με εξασφαλισμένη χρηματοδότηση 250 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Καινοτομίας της Ε.Ε., που θα δημιουργούσε 2.000 θέσεις εργασίας.

Αποτέλεσμα η ανεργία στην περιοχή να αυξηθεί δραματικά, καθώς εξειδικευμένοι εργαζόμενοι (χειριστές μπουλντόζας, grader, τσάπας, οχήματα μεταφοράς, συγκολλητές) έφυγαν για άλλες δουλειές, είτε στον Ελληνικό Χρυσό είτε στο εξωτερικό. Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ η ανεργία στη Δυτική Μακεδονία (Σεπτέμβριος 2025) ήταν 14,3% όταν ο μέσος όρος στη χώρα ήταν 8,6%.

Με την ακύρωση των «εμβληματικών έργων» που είχε ανακοινώσει η κυβέρνηση άρχισαν να αυξάνονται οι φωνές διαμαρτυρίας. Η κυβέρνηση για να καθησυχάσει τους κατοίκους των περιοχών που έβλεπαν Ατμοηλεκτρικούς Σταθμούς (ΑΗΣ), να κλείνουν, ζήτησε τον Απρίλιο του 2025, από τον πρόεδρο της ΔΕΗ Γιώργο Στάση να παρουσιάσει ένα επενδυτικό πρόγραμμα 5,75 δισ. ευρώ της ΔΕΗ.

Η παρουσίαση- φιέστα έγινε στον πρώην ΑΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ, με τον πρωθυπουργό και βουλευτές της ΝΔ να δίνουν το παρών. Στηρίζοντας την ανεδαφική όπως αποδεικνύεται οριστική απεξάρτηση από τον λιγνίτη μέχρι τις 31/12/2026, ο κ. Στάσης υποσχέθηκε μια σειρά έργων. Μεταξύ άλλων:

• Mega Data Center στον ΑΗΣ Αγίου Δημητρίου

• Έργα Αντλιοταμιευτικών (πρώην Ορυχείο Καρδιάς και Ορυχείο Νοτίου Πεδίου)

• Μονάδα καύσης σκουπιδιών

• Μονάδα φυσικού αερίου

• φωτοβολταϊκά,

• πυκνωτές,

• εργοστάσιο πυρόλυσης

• Χιλιάδες θέσεις εργασίας

Όλα αυτά με την προϋπόθεση ότι ο λιγνίτης θα εξαφανιστεί. Γι’ αυτό και η κυβέρνηση επέλεξε να δημιουργήσει Data Center στην αυλή (χώρος αποθήκευσης) λιγνίτη του ΑΗΣ Αγ. Δημητρίου και με την αντλησιοταμίευση στο Ορυχείο Νότιου Πεδίου θα «θάψουν» το κοίτασμα με εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού ώστε να μη υπάρχει ούτε κοίτασμα, ούτε Ατμοηλεκτρικός Σταθμός.

Την ίδια ώρα που αυτά γίνονται στην Κοζάνη, ο λιγνίτης της Φλώρινας (Ορυχείο Αχλάδας, Μυτιληναίος) μεταφέρεται από σκοπιανές νταλίκες στο διπλανό παμπάλαιο και ρυπογόνο σταθμό και η Ελλάδα στη συνέχεια εισάγει ρεύμα από τα Σκόπια. Να σημειώσουμε ότι οι νταλίκες με τον ελληνικό λιγνίτη περνούν μπροστά από τον ΑΗΣ Μελίτης που έκλεισε η ΔΕΗ τον Μάιο 2025.

Ποια είναι τα αποθέματα λιγνίτη στην περιοχή; Σύμφωνα με τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων των Ορυχείων της ΔΕΗ (2021), τα αποθέματα λιγνίτη στην περιοχή Κοζάνης- Πτολεμαΐδας είναι 505 εκατ. τόνοι. Η αξία του σε μονάδα ενέργειας, ισοδυναμεί με 500 εκατ. βαρέλια πετρελαίου, συνεπώς μετριέται σε δισεκατομμύρια. Αντί για την εκμετάλλευσή του όμως, επιλέγεται η δημιουργία Mega Data Center 300 MW. Το Data Center χωροθετείται πάνω στις αυλές λιγνίτη του ΑΗΣ Αγίου Δημητρίου, χωρητικότητας 1.300.000 τόνων λιγνίτη. Τα προβλήματα που προκύπτουν:

• Τεράστια ενεργειακή κατανάλωση.

• Απαιτούνται εκατοντάδες κυβικά μέτρα νερού για ψύξη.

• Δεν διευκρινίζεται η πηγή του νερού που θα χρησιμοποιείται για την ψύξη και ποιος θα έχει τη διαχείριση του. Θα την αναλάβει η ιδιωτική πλέον ΔΕΗ; Με ποια αδειοδότηση θα χρησιμοποιήσει δημόσια ύδατα για την ψύξη του Mega Center. Να σημειωθεί ότι για το έργο δεν έχουν βρεθεί επενδυτές ακόμα.

Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα με τις τεράστιες ποσότητες νερού που απαιτούνται για το Data Centers, εξαγγέλθηκαν δύο έργα αντλησιοταμιεύσεων.

Το ένα στο ορυχείο Νοτίου Πεδίου που είναι ενεργό, με αποκαλυμμένο κοίτασμα που τροφοδοτεί και τον ΑΗΣ Αγ. Δημητρίου και την υπερσύγχρονη Πτολεμαΐδα 5.

Το δεύτερο στο ορυχείο Καρδιάς που είναι κλειστό και θα κατακλυστεί με νερό.

Τα ζητήματα που προκύπτουν είναι ότι ο λιγνίτης είναι δημόσια περιουσία και η κατάκλυση ισοδυναμεί με οριστική καταστροφή και δεν υπάρχουν μελέτες για τις επιπτώσεις στα υπόγεια ύδατα.

Μπορεί η Ελλάδα να τα βγάλει πέρα ενεργειακά χωρίς καθόλου λιγνίτη; Η απάντηση δόθηκε πρόσφατα. Το 2024 αλλά και το 2025 οι λιγνιτικές μονάδες επιτάχθηκαν από τον ΑΔΜΗΕ και μπήκαν στο σύστημα τόσο για να ρίξουν την τιμή του ρεύματος όσο και για την ευστάθεια του συστήματος ειδικά μετά από το πρωτοφανές black out στην Ιβηρική. Ποιος θα εγγυηθεί την σταθερότητα του συστήματος μετά το κλείσιμο των δικών μας θερμικών μονάδων; Οι ιδιωτικές εταιρείες φυσικού αερίου;

Στις 21 Οκτωβρίου 2025 ο κ. Μητσοτάκης αρθρογράφησε στους Financial Times παραδεχόμενος ότι «η πράσινη μετάβαση δεν είναι δυνατόν να αποτελεί αυτοσκοπό. Επί πολλά χρόνια η Ευρώπη έθετε την απανθρακοποίηση πάνω από όλα. Άλλοι στόχοι -απασχόληση, βιομηχανική παραγωγή, στρατηγική αυτονομία- έχαναν όταν «αναμετρήθηκαν» με την απανθρακοποίηση. Δεν μπορούμε να επιμείνουμε σε αυτή την πορεία. Η απανθρακοποίηση είναι ζωτικής σημασίας, αλλά δεν συνιστά τον μοναδικό στόχο. Εάν πρέπει να αποδεχτούμε ορισμένες εκπομπές για κάπως μεγαλύτερο χρονικό διάστημα ώστε να σώσουμε τις βιομηχανίες μας ή να διατηρήσουμε την κοινωνική συνοχή, ας έχει. Αυτές οι συζητήσεις πρέπει να γίνουν με ειλικρίνεια. Δεν μπορούμε να έχουμε ως αφετηρία την κλιματική ουδετερότητα και να ελπίζουμε ότι όλα τα άλλα θα έχουν ευτυχή κατάληξη».

Η παραπάνω δήλωση ερμηνεύθηκε ως παραδοχή για τη βιασύνη με την οποία «τρέχουμε» το πρόγραμμα της πράσινης ανάπτυξης. Ωστόσο, η ΔΕΗ ζήτησε και πήρε παράταση περιβαλλοντικών όρων για τον ΑΗΣ Αγ. Δημητρίου έως τον Μάιο 2026, όσο διαρκεί η θερμαντική περίοδος για την Τηλεθέρμανση της Κοζάνης. Στη συνέχεια περατώνει την λειτουργία του σταθμού και της παραγωγικής λειτουργίας του ορυχείου νοτίου πεδίου και «μπαζώνει» το κοίτασμα λιγνίτη. Η ΔΕΗ λοιπόν, κινείται ταχύτατα προς το οριστικό κλείσιμο των σταθμών.

Τα παιχνίδια της ΔΕΗ με τη δημόσια γη

Ένα ακόμη παράδοξο με τη βίαιη απολιγνιτοποίηση στη Δυτική Μακεδονία, έχει να κάνει με την ιδιωτική πλέον ΔΕΗ, η οποία νομικά έχει δικαίωμα εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων λιγνίτη κι όχι την ιδιοκτησία του εδάφους το οποίο είχε απαλλοτριωθεί χάριν του Δημοσίου συμφέροντος. Συνεπώς δεν μπορεί να διεκδικήσει τη διατήρηση της δημόσιας γης εφόσον δεν θα κάνει εξορύξεις λιγνίτη. Η ΔΕΗ είχε άδεια εκμετάλλευσης του κοιτάσματος και όχι ιδιοκτησίας της γης. Μετά το πέρας της λειτουργίας των ορυχείων όφειλε να αποκαταστήσει και να αποδώσει τη γη στο δημόσιο. Μόνο αυτό δεν έγινε.

Βρέθηκε όμως το νομικό τρικ ώστε το δημόσιο να χαρίσει στη ΔΕΗ 120.000 στρέμματα! Τον Ιούλιο του 2022 συστάθηκε από το κράτος η εταιρεία ΜΕΤΑΒΑΣΗ Α.Ε, με σκοπό «την περιβαλλοντική αποκατάσταση και τον μετασχηματισμό του παραγωγικού μοντέλου της Δυτικής Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης». Στην ΜΕΤΑΒΑΣΗ Α.Ε μεταβιβάστηκαν 97.000 στρ. γης τα οποία μπορούν να εκμεταλλευθούν ελεύθερα, καλυπτόμενοι από την εξής διάταξη:

«Όλες οι εκτάσεις που ανήκουν στην Δ.Ε.Η. Α.Ε. και έχουν αποκτηθεί με σκοπό την εξόρυξη και εκμετάλλευση λιγνιτικού κοιτάσματος και οι οποίες περιλαμβάνονται στις Ζώνες Απολιγνιτοποίησης (Ζ.ΑΠ.) του άρθρου 155 του ν. 4759/2020, θεωρούνται ότι έχουν εκπληρώσει τον σκοπό για τον οποίο αποκτήθηκαν και δύνανται πλέον να χρησιμοποιηθούν και για άλλους σκοπούς στο πλαίσιο της διαδικασίας απολιγνιτοποίησης».

Με αυτά τα νομικά κόλπα η ΔΕΗ με τη συνέργεια του κράτους και μέσω της εταιρείας Μετάβαση Α.Ε ξεκίνησαν να δημοπρατούνται από τη ΔΕΗ, έργα που πληρώνονται από το Ταμείο Ανάκαμψης. Τον Σεπτέμβριο 2025 η Μετάβαση Α.Ε προκήρυξε μακροχρόνια μίσθωση 1010 στρεμμάτων στην Πτολεμαΐδα και στο Αμύνταιο προς αξιοποίηση. Έτσι η ΜΕΤΑΒΑΣΗ Α.Ε που συστάθηκε με σκοπό ‘’την περιβαλλοντική αποκατάσταση και τον μετασχηματισμό του παραγωγικού μοντέλου της Δυτικής Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης’’ κατέληξε να χρηματοδοτεί έργα από το Ταμείο Ανάκαμψης με τριμερείς συμβάσεις: ΔΕΗ, ΕΡΓΟΛΑΒΟΣ, ΜΕΤΑΒΑΣΗ.

Το πόση σχέση έχουν τα έργα αυτά με τον «μετασχηματισμό του παραγωγικού μοντέλου» το ζουν οι κάτοικοι της Κοζάνης, της Πτολεμαΐδας και του Αμυνταίου. Οι υποσχέσεις για «αποκατάσταση» γίνονται σκόνη μαζί με τη στάχτη που πνίγει ακόμα τις περιοχές. Και μέσα σε όλα αυτά, η ΔΕΗ εμφανίζεται με ως σωτήρας, δηλώνοντας «περήφανη» για τη συμβολή της στη μετάβαση, η οποία όπως εξηγήσαμε προς το παρόν τουλάχιστον αφήνει ενεργειακά ακάλυπτη τη χώρα. Η ιδιωτική ΔΕΗ εξελίσσεται σε κυβερνήτη της περιοχής και σε μεγαλοτσιφλικά, εξαγγέλλοντας έργα χωρίς διαβούλευση και ετοιμάζεται στους επόμενους μήνες να δώσει τη χαριστική βολή με το οριστικό κλείσιμο ορυχείων και σταθμών.

by DATA JOURNALISTS