Ιράν: Ο κομβικός ρόλος του Αγιατολάχ Χαμενεΐ

Μετά τη μεγάλης κλίμακας επίθεση που εξαπέλυσε το Ιράν εναντίον του Ισραήλ το περασμένο Σαββατοκύριακο, οι δύο χώρες βρίσκονται στα πρόθυρα του πολέμου. Όλα τα μάτια είναι στραμμένα στον Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, τον ισχυρότερο άνδρα της Ισλαμικής Δημοκρατίας, ο οποίος κλείνει σήμερα (17 Απριλίου) τα 85 του χρόνια. Και είναι αυτός που ως ανώτατος ηγέτης των ιρανικών ενόπλων δυνάμεων έχει τον τελευταίο λόγο σε περίπτωση μίας ισραηλινής αντεπίθεσης.

Μέχρι σήμερα ο Χαμενεΐ φαίνεται πως βρίσκεται στο απυρόβλητο – κανενός είδους κριτική προς το πρόσωπό του δεν γίνεται ανεκτή. Και στην Ισλαμική Δημοκρατία όμως, όπου υπάρχουν ξανά και ξανά διαδηλώσεις και αντιδράσεις για το ισλαμικό σύστημα διακυβέρνησης, ξεκινά μία συζήτηση για τη μετά Χαμενεΐ εποχή.

«Ο Χαμενεΐ παραμένει μακράν το πιο ισχυρό πρόσωπο του κράτους και είναι αυτός που καθορίζει όλα τα ζητήματα που σχετίζονται με την εσωτερική και εξωτερική πολιτική της χώρας. Και ο λόγος του φαίνεται να έχει ακόμη βαρύτητα», εξηγεί η ειδικός στο Ιράν Αζαντέχ Ζαμιριράντ από το Γερμανικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων και Ασφαλείας.

Κατά τα προηγούμενα χρόνια όμως ο ανώτατος ηγέτης έχει εξοργίσει και πολλούς πολίτες. «Για μεγάλο μέρος του πληθυσμού δεν υπάρχει κανένας λόγος γιορτής. Πολλοί είναι οργισμένοι, απογοητευμένοι και θεωρούν πως δεν υπάρχει καμία προοπτική γι’ αυτούς στη χώρα. Αυτό που εύχονται είναι η ολική κατάρρευση του συστήματος», προσθέτει η πολιτική επιστήμονας.

Και οι περισσότεροι Ιρανοί βλέπουν με ανησυχία και την κλιμάκωση της σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή.

Η ανέλιξη του Χαμενεΐ στην εξουσία

Από νεαρός φοιτητής ο Χαμενεΐ βρέθηκε στο πλευρό του τότε ακόμη άγνωστου Ρουχολάχ Χομεϊνί, εκ των κινητηρίων δυνάμεων της Ισλαμικής Επανάστασης του 1979 με την οποία ανατράπηκε η δυναστεία των Σάχηδων. Το 1981 ο Χαμενεΐ εξελέγη πρόεδρος και άσκησε τα καθήκοντά του μέχρι τον θάνατο του Χομεϊνί το 1989. Κατόπιν απόφασης του «Συμβουλίου των Ειδικών», που είναι αρμόδιο για την επιλογή του ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη, ο Χαμενεΐ ανέλαβε ακολούθως τα καθήκοντα που διατηρεί ως σήμερα.

Εδώ και περισσότερα από 30 χρόνια ο Χαμενεΐ είναι ο λεγόμενος ηγέτης της επανάστασης. «Το γεγονός ότι κατάφερε να εδραιωθεί στην εξουσία για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα οφείλεται μεταξύ άλλων και στο ότι έχει κάνει το σύστημα εν μέρει προσωποπαγές – ιδίως όσον αφορά τις παραστρατιωτικές δυνάμεις – καθώς και στο ότι λάμβανε επιδέξια τα κατάλληλα αντίμετρα, όποτε υπήρχαν άλλα κέντρα εξουσίας που απειλούσαν να γίνουν υπερβολικά ισχυρά», λέει η Ζαμιριράντ. Το αργότερο από τις μαζικές διαδηλώσεις του 2009 η ηγεσία του Ιράν στηρίχθηκε σε ριζοσπαστικές δυνάμεις

Ο ρόλος των Φρουρών της Επανάστασης

Μήπως σιγά-σιγά ο Χαμενεΐ βρίσκεται στρυμωγμένος στη γωνία; Είναι πιθανόν, και αυτό «όχι μόνο επειδή δεν υπάρχουν πλέον χαρισματικοί κληρικοί, αλλά επειδή το Ισλάμ τίθεται υπό αμφισβήτηση μέσα στην ίδια τη χώρα», δηλώνει ένας καθηγητής που επιθυμεί να διατηρήσει την ανωνυμία του.

Στον αντίποδα οι ισχυροί Φρουροί της Επανάστασης, οι δυνάμεις της ιδεολογικής ελίτ, θα μπορούσαν να συγκεντρώσουν την εξουσία στα χέρια τους. «Αυτό το στρατιωτικό σώμα, έστω και με ορισμένους περιορισμούς των ελευθεριών, θα μπορούσε να αποδώσει για κάποια χρόνια», προσθέτει ο ειδικός.

Οι Φρουροί της Επανάστασης ιδρύθηκαν μετά τις αναταραχές του 1979 και με τις ταξιαρχίες Al-Quds δραστηριοποιούνται και στο εξωτερικό. Δύο από τους στρατηγούς αυτών των ταξιαρχιών σκοτώθηκαν προσφάτως στη Συρία, υποτίθεται κατόπιν ισραηλινού βομβαρδισμού. Τις τελευταίες δεκαετίες οι Φρουροί της Επανάστασης δεν έχουν ισχυροποιηθεί απλώς στρατιωτικά, αλλά έχουν εδραιώσει και αναπτύξει και την κοινωνική και οικονομική τους επιρροή. Σήμερα θεωρούνται ως μία από τις οικονομικές δυνάμεις στη χώρα, ενώ έχουν και μερίδια μεταξύ άλλων σε αλυσίδες ξενοδοχείων και αεροπορικές εταιρείες.

Ένας δικτυωμένος δημοσιογράφος, που προτιμά και αυτός να παραμείνει ανώνυμος, εκτιμά πως 45 χρόνια μετά την επανάσταση το ισλαμικό σύστημα βρίσκεται τώρα σε κρίση. Ένας νέος ανώτατος θρησκευτικός ηγέτης θα μπορούσε να έχει έναν πιο συμβολικό ρόλο. «Ο λαός δεν παίρνει στα σοβαρά πιθανούς διαδόχους όπως ο (πρόεδρος Εμπραχίμ) Ραϊσί», τονίζει ο ανταποκριτής. «Όμως θα πρέπει να καθοριστεί ένας νέος ηγέτης», προσθέτει. «Διότι όπως και τα προηγούμενα χρόνια, οι Φρουροί της Επανάστασης θα είναι αυτοί που θα ελέγχουν και θα διαχειρίζονται τις κρατικές υποθέσεις».

Έκρυθμη η πολιτική κατάσταση

Η πολιτική επιστήμονας Ζαμιριράντ θεωρεί πως η χώρα βρίσκεται σε μία κρίσιμη μεταβατική περίοδο. «Τέτοιες φάσεις μπορούν να οδηγήσουν γρήγορα στην αστάθεια. Και εδώ αυξάνεται ο κίνδυνος να ξεφύγει η μάχη για την εξουσία ή ακόμη και να γίνει απόπειρα πραξικοπήματος».

Το ζήτημα είναι πως, όταν ένας εκ των εχόντων την εξουσία ορίσει έναν διάδοχο, υπάρχει ο κίνδυνος για τον ηγέτη να αρχίσει να χάνει τη δύναμη και την επιρροή του, προτού ακόμη ολοκληρώσει τη θητεία του, καθώς οι υπόλοιπες δυνάμεις θα αρχίσουν να στρέφονται προς τον νέο ηγέτη. Από την άλλη πλευρά, εάν δεν οριστεί κανένας διάδοχος, υπάρχει ο κίνδυνος να κλιμακωθεί η διαμάχη, «διότι κάθε ομάδα θα ελπίζει πως θα είναι αυτή που θα αναλάβει την εξουσία».

Όταν πεθάνει ο Χαμενεΐ, είναι πιθανό να γίνουν και αυθόρμητες διαδηλώσεις: «Πολλοί Ιρανοί θα ήθελαν να πανηγυρίσουν. Ενδέχεται πολλοί να κατέβουν μαζικά στους δρόμους, για να γιορτάσουν τον θάνατό του, και έτσι οι διαμαρτυρίες να αποκτήσουν μία νέα δυναμική», τονίζει η πολιτική επιστήμονας. «Εδώ και χρόνια η ιρανική ηγεσία προετοιμάζεται πολύ εντατικά για αυτή τη μετάβαση. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει φυσικά κιόλας πως η μετάβαση θα γίνει ομαλά».