Ο καθηγητής Ντακανάλης μιλάει για τη Sophia, το πρώτο ρομπότ με διαβατήριο που έχει υψηλότερο IQ από του Αϊνστάιν

Για την Τεχνητή Νοημοσύνη στον τομέα της ψυχικής υγείας αλλά και για το πρώτο ρομπότ με διαβατήριο στον κόσμο, με το όνομα Sophia, μίλησε στο protothema.gr o καθηγητής και Eπικεφαλής ερευνητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο «Μπικόκα» του Μιλάνου, Αντώνιος Ντακανάλης.

Ο κ. Ντακανάλης εξηγεί πώς η τεχνητή νοημοσύνη έχει αλλάξει το πρόσωπο της ιατρικής ενώ αναφέρεται και στη συμβολή της στον ευαίσθητο τομέα της ψυχικής υγείας. Ο κ. Ντακανάλης, ο οποίος το 2022 κατατάχθηκε από διεθνείς ακαδημαϊκές και κλινικές πλατφόρμες ανάμεσα στους 50 καλύτερους επιστήμονες παγκοσμίως στον τομέα της ψυχικής υγείας, αναφέρθηκε και στο συνέδριο τεχνητής νοημοσύνης που έγινε στην Ελλάδα την περασμένη Κυριακή, στο οποίο συμμετείχε ενεργά στο πάνελ το ανθρωποειδές ρομπότ Sophia.

Πρόκειται για το πιο εξελιγμένο και πολυβραβευμένο ρομπότ τεχνητής νοημοσύνης, του οποίου η νοημοσύνη ξεπερνά κατά πολύ το IQ του Einstein!  Μιλάει άπταιστα 20 γλώσσες, μεταξύ αυτών και ελληνικά και μπορεί να μιμηθεί ανθρώπινες εκφράσεις και την κοινωνική συμπεριφορά του Homo sapiens.

Δείτε αναλυτικά τη συνέντευξη:

• Τι φέρνει η Τεχνητή Νοημοσύνη στον τομέα της ψυχικής υγείας;

«Κοσμογονία», όπως άλλωστε και στον τομέα της σωματικής υγείας.

• Θα μας δώσετε μερικές απτές αποδείξεις της «κοσμογονίας» που συντελείται στον τομέα της υγείας μέσω των εξελισσόμενων τεχνολογιών αιχμής;

Ζούμε σε μια εποχή, στην οποία όλα όσα υπάρχουν στον πραγματικό κόσμο αναπαράγονται ψηφιακά, ακόμα και οι ασθενείς μας!
Και για να αντιληφθείτε καλύτερα τι εννοώ, θα αναφερθώ στον 52χρονο Mike, που έχει διαγνωστεί με κολπική μαρμαρυγή και επισκέπτεται τον καρδιολόγο του, ο οποίος χρησιμοποιεί τα ιατρικά δεδομένα του ασθενή για να δημιουργήσει το ψηφιακό δίδυμο του.

Η εικονική καρδιά που εμφανίζεται στην οθόνη του γιατρού σε τρισδιάστατη μορφή, με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης, δεν είναι μια απλή απεικόνιση, αλλά ένα ψηφιακό αντίγραφο που μοιάζει, συμπεριφέρεται και αντιδρά ακριβώς όπως η φυσική καρδιά του ασθενούς.

Μέσω προηγμένων δυνατοτήτων ανάλυσης, προσομοιώνονται και συγκρίνονται διάφορες θεραπευτικές επιλογές στον ψηφιακό δίδυμο, με στόχο τη βέλτιστη εξατομικευμένη θεραπεία, την οποία στη συνέχεια θα λάβει ο ασθενής.

Δεν πρόκειται για μια εικόνα από το μέλλον, αλλά μια κατάσταση ήδη παρούσα στην κλινική πρακτική, με την τεχνολογία του ψηφιακού διδύμου (digital tween) να επεκτείνεται και σε άλλα όργανα, περιλαμβανομένων του ματιού και του εγκεφάλου – ενός πολύπλοκου οργάνου υπεύθυνου για τις γνωστικές, συμπεριφορικές και συναισθηματικές μας (α-)δεξιότητες, συμβάλλοντας ουσιαστικά τόσο στην εξατομικευμένη αντιμετώπιση δυσλειτουργιών και ασθενειών όσο και στην προσωποκεντρική πρόληψη.

Πριν πέντε μήνες έρχεται στο φως της δημοσιότητας η περίπτωση της Αν, μιας 48χρονης Καναδής που βρήκε τη φωνή της με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης. Στα 30 της υπέστη εγκεφαλικό που την άφησε ανίκανη να μιλήσει. Τώρα, σε ένα επιστημονικό ορόσημο, 18 χρόνια μετά το εγκεφαλικό, μια πρωτότυπη τεχνολογία βασισμένη στην τεχνητή νοημοσύνη μετάφρασε τα σήματα του εγκεφάλου της σε ηχητικές λέξεις, επιτρέποντάς της να επικοινωνεί πλήρως.

Μπορεί να μη γνωρίζετε την περίπτωση της Αν, αλλά σίγουρα έχετε ακούσει ότι η πρώτη εμφύτευση μικροτσίπ σε ανθρώπινο εγκέφαλο από την εταιρεία του Έλον Μασκ είναι πλέον γεγονός.

Ευγενής στόχος της εν λόγω εταιρείας είναι να παντρέψει φυσική και τεχνητή νοημοσύνη, να διασυνδέσει δηλαδή ανθρώπινους εγκεφάλους με τους υπολογιστές, βοηθώντας όσους υποφέρουν από καταστάσεις όπως η παράλυση, να αλληλοεπιδράσουν με το περιβάλλον τους.

Πριν δυο μήνες, Αμερικανοί επιστήμονες αξιοποίησαν επιτυχώς την τεχνητή νοημοσύνη για να αντιμετωπίσουν μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στη μάχη κατά του καρκίνου: την πρόβλεψη του πότε ο καρκίνος θα αντισταθεί στη χημειοθεραπεία.

Η γενετική σύνθεση ενός όγκου επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την ανταπόκρισή του στα φάρμακα, όμως το πλήθος μεταλλάξεων που εντοπίζονται στους όγκους καθιστά την πρόβλεψη της αντίστασης στα φάρμακα δύσκολη υπόθεση.

Η τεχνητή νοημοσύνη ξεπερνάει αυτό το εμπόδιο δίνοντας τη δυνατότητα ταχείας ανάλυσης χιλιάδων μεταλλάξεων αλλά και ανίχνευσης του υποκείμενου μοριακού μηχανισμού της ανθεκτικότητας, τουλάχιστον στα είδη καρκίνου στα οποία δοκιμάστηκε ο αλγόριθμος, επισπεύδοντας τη διαδικασία ανάπτυξης νέων στοχευμένων θεραπειών.

• Ο κόσμος, και μέσα από τα παραδείγματα που δώσατε, αντιλαμβάνεται πως η τεχνητή νοημοσύνη αλλάζει το πρόσωπο της ιατρικής. Πώς όμως, μπορεί να ωφελήσει στην ψυχιατρική και γενικότερα στον ευαίσθητο τομέα της ψυχικής υγείας που απαιτεί ενσυναίσθηση;

Σήμερα, η τεχνητή νοημοσύνη βρίσκει ήδη εφαρμογή σε πολλές ειδικότητες, βοηθώντας, και όχι υποκαθιστώντας, τους γιατρούς στην λήψη κλινικής απόφασης.
Αλγόριθμοι και προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης συνεισφέρουν ουσιαστικά στην αξιολόγηση καρδιογραφημάτων εντός δευτερολέπτων, στην έγκαιρη διάγνωση του Αλτσχάιμερ και στον εντοπισμό ατόμων που διατρέχουν υψηλό κίνδυνο εμφάνισης επιθετικών τύπου καρκίνου.
Αναμφισβήτητα, αυτή τη στιγμή η μεγαλύτερη εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης στην ιατρική είναι στην ανάλυση της εικόνας. Ίσως το πιο εντυπωσιακό είναι ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να κάνει πράγματα που οι άνθρωποι αδυνατούν, όπως το να εντοπίζει σε μια αξονική τομογραφία κακοήθειες σε πολύ αρχικά στάδια που το ανθρώπινο μάτι δεν μπορεί καν να διακρίνει.

Στην ψυχιατρική και ψυχοθεραπεία, στον τομέα μου δηλαδή, στερούμαστε τέτοιου είδους απεικονιστικές μεθόδους. Δε μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μια αξονική τομογραφία για να διεισδύσουμε στον εσωτερικό κόσμο και στα ψυχικά τραύματα, τα οποία ούτως ή άλλως κουβαλάμε όλοι μέσα μας.

Παρόλο που ο τομέας της ψυχικής υγείας απαιτεί ενσυναίσθηση που οι υπολογιστές δε μπορούν (για την ώρα) να προσομοιώσουν, ακόμα και εδώ η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να ωφελήσει σημαντικά, αφού έχει την ικανότητα

α) να αντλεί μεγάλο όγκο δεδομένων από διάφορες πηγές, από ηλεκτρονικά αρχεία υγείας και γενετικά δεδομένα μέχρι δεδομένα που λαμβάνονται από smartphones, smartwatches και φορητές συσκευές και

β) να αναλύει σε πραγματικό χρόνο όλα αυτά τα δεδομένα, ανιχνεύοντας πολύ έγκαιρα και με υψηλό βαθμό ακρίβειας, που φτάνει μέχρι και το 100% , διάφορα προβλήματα της ψυχικής υγείας, συμπεριλαμβανομένων των ψυχωτικών, διατροφικών και διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών όπως o αυτισμός και των διαταραχών της διάθεσης και των αυτοκτονιών, που είναι και το μείζον ζήτημα στην κλινική πράξη.

Μάλιστα, τεχνολογία και επιστήμη έχουν προχωρήσει τόσο μπροστά, που είμαστε πλέον σε θέση να ανιχνεύουμε μέχρι και ισχνά προειδοποιητικά σημάδια ψυχικών διαταραχών με βάση την ανάλυση των χαρακτηριστικών της ομιλίας των ανθρώπων.

Η κλινική και ερευνητική μου ομάδα στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου, έχει αναπτύξει καινοτόμες εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης για έξυπνα κινητά τηλέφωνα που, μεταξύ άλλων εντοπίζουν έγκαιρα συμπτώματα ψυχικής δυσφορίας, όπως άγχος και κατάθλιψη και άλλες που ενισχύουν την ψυχική υγεία και ευημερία εργαζομένων, φοιτητών και αθλητών, προσφέροντας εξατομικευμένες, ολιστικές και κλινικά τεκμηριωμένες λύσεις ευεξίας, που είναι προσβάσιμες σε όλους, οποτεδήποτε και από οπουδήποτε.

Πώς λειτουργούν; Ουσιαστικά, συλλέγουν, δεδομένα, όπως το ιστορικό υγείας, τις συνήθειες του τρόπου ζωής καθώς και χαρακτηριστικά που συνδέονται στενά με την ψυχική μας κατάσταση, όπως η ποιότητα και ποσότητα ύπνου και διατροφής, τα επίπεδα στρες και οι διακυμάνσεις της διάθεσης μέσω απαντήσεων σε απλές ερωτήσεις στο κινητό και ανάλυσης των χαρακτηριστικών της ομιλίας δηλαδή ρυθμό, τόνο και ένταση της φωνής, εστιάζοντας δηλαδή στον τρόπο και όχι στο περιεχόμενο της ομιλίας. Είναι γνωστό εξάλλου ότι στην ψυχιατρική αξιολογούμε ιδιαιτέρως την εξωλεκτική επικοινωνία που μεταφέρει το 93% του μηνύματος. Σημασία έχει λοιπόν όχι μόνο τι λέμε αλλά κυρίως πώς το λέμε.

Μέσω της ανάλυσης αυτών των δεδομένων σε πραγματικό χρόνο, οι εφαρμογές μας, που είναι πλήρως ευθυγραμμισμένες με τις ευρωπαϊκές κανονιστικές οδηγίες για την προστασία δεδομένων και τη χρήση ΑΙ, μπορούν να εντοπίζουν έγκαιρα και έγκυρα συμπτώματα ψυχικής δυσφορίας και εξουθένωσης, όπως άγχος, κατάθλιψη και το γνωστό burn-out, άλλα και να παρέχουν στοχευμένες συστάσεις, κλιμακωτή υποστήριξη και αποτελεσματικές παρεμβάσεις ευθυγραμμισμένες με τις εκάστοτε ανάγκες και τα μοναδικά χαρακτηριστικά του κάθε χρήστη, για κάθε πτυχή της ζωής, σωματική, ψυχική, επαγγελματική και κοινωνική.

Φανταστείτε τις καινοτόμες εφαρμογές μας, που θα είναι εμπορικά διαθέσιμες και στην ελληνική αγορά σύντομα, σαν ένα google map που ανιχνεύει σε πραγματικό χρόνο το επίπεδο της ψυχοσωματικής μας ευεξίας, και που ανάλογα μας δίνει εξατομικευμένη καθοδήγηση για ποιοτικότερο ύπνο, ορθή ενσωμάτωση σωματικής δραστηριότητας και αλλαγή διατροφικών συνηθειών ή για τεχνικές μείωσης του στρες και διαχείρισης δυσλειτουργικών σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών, κτλ.

Επιπλέον, η ομάδα μου αξιοποιεί την τεχνητή νοημοσύνη στην έγκαιρη πρόγνωση, στο να προβλέπουμε το πώς θα πάει ο ασθενής μας και κατά πόσο θα ανταποκριθεί σε ένα συγκεκριμένο είδος θεραπείας. Έχουμε για παράδειγμα εντάξει την τεχνητή νοημοσύνη σε ένα πρόγραμμα για την κατάθλιψη, την μάστιγα του 21ου αιώνα.
Υπάρχουν ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται επαρκώς στα φάρμακα ή πρέπει να δοκιμάσουν διάφορα σκευάσματα μέχρι να βρεθεί το κατάλληλο για αυτούς.
Εμείς συλλέγουμε μεγάλο όγκο δεδομένων από γενετικό υλικό μέχρι ηλεκτρονικά αρχεία υγείας και μέσω αλγορίθμου προβλέπουμε ποιο φάρμακο ταιριάζει σε ποιον. Η πρόβλεψη αυτή μεταφράζεται σε ταχύτερη ίαση των ασθενών, βελτίωση της ποιότητας ζωής τους και εξοικονόμηση πόρων.

Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα στους ασθενείς μας είναι πολύ ενθαρρυντικά και φρονώ ότι η τεχνική μας μπορεί να επεκταθεί σε όλο το φάσμα τη ψυχοπαθολογίας, φέρνοντας μας όλο και πιο κοντά στο διαχρονικά ζητούμενο της ψυχιατρικής ακρίβειας, δηλαδή της προσαρμογής της θεραπεία στις εξατομικευμένες ανάγκες κάθε ασθενούς με βάση το γενετικό προφιλ του και την κλινική εικόνα της δεδομένης στιγμής.

Η κεντρική ιδέα είναι να μπορούμε να χαρακτηρίζουμε τον φαινότυπο της νόσου σε επίπεδο ασθενούς και να προτείνουμε μία εξατομικευμένη θεραπεία μέσω της αυτόματης ανάλυσης πολυμορφικών δεδομένων με τη βοήθεια των τεχνικών τεχνητής νοημοσύνης που κυμαίνονται από τη μηχανική έως τη βαθιά μάθηση.

Με την πολυπλοκότητα που προκαλείται από τον συνδυασμό της εξελισσόμενης επιστημονικής γνώσης και της διάθεσης μεγάλου όγκου ιατρικών εξετάσεων, που γίνονται όλο και πιο πολύπλοκες, συνδυάζοντας γονιδιακά, απεικονιστικά, βιοχημικά και περιβαλλοντικά δεδομένα, δημιουργείται ένα τεράστιο φάσμα πληροφοριών, το οποίο ο ανθρώπινος εγκέφαλος αδυνατεί να επεξεργαστεί ταυτόχρονα.

Η τεχνητή νοημοσύνη είναι λοιπόν απαραίτητη και η ορθή εφαρμογή της στον χώρο τόσο της σωματικής όσο και ψυχικής υγείας θα επιφέρει πολλαπλά οφέλη για ασθενείς και συστήματα υγείας, εκ των οποίων ταχύτερες και ακριβέστερες διαγνώσεις, ασφαλέστερη πρόγνωση νοσημάτων, πιο άμεσες απαντήσεις στους ασθενείς, εξατομικευμένες θεραπευτικές προσεγγίσεις, εξοικονόμηση πόρων τόσο σε ανθρώπινο όσο και σε οικονομικό επίπεδο, μείωση της γραφειοκρατίας και της επιβάρυνσης του προσωπικού και ως εκ τούτου επαυξημένη φροντίδα επικεντρωμένη στον ασθενή.

• Καθώς η τεχνολογία βελτιώνεται, βλέπετε τα apps τεχνητής νοημοσύνης στα οποία αναφερθήκατε ή τα ρομπότ να απομακρύνουν τους ασθενείς από τους θεραπευτές με σάρκα και οστά;

Όχι, το αντίθετο!

Καθώς περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν ψηφιακές εφαρμογές αυτoαξιολόγησης και αυτοφροντίδας, που αποτελούν μια εισαγωγή στην ψυχική υγειά και ευεξία και πρέπει να είναι πάντα επιστημονικά και κλινικά τεκμηριωμένες, φρονώ ότι θα αυξηθεί η ευαισθητοποίηση και το περαιτέρω ενδιαφέρον για την αναζήτηση βοήθειας από επαγγελματίες ψυχικής υγείας.
Και αυτό ήδη φαίνεται τόσο στην πράξη όσο και από μελέτες.

Η θεραπεία των προβλημάτων ψυχικής υγείας έχει πολλά κοινά με τη διδασκαλία. Υπάρχουν πράγματα που μπορεί να κάνει η τεχνολογία για να βοηθήσει στην ανάπτυξη δεξιοτήτων, όπως η ψυχική ανθεκτικότητα, αλλά δεν αντικαθιστά αυτό που κάνει ένας δάσκαλος.

Θέλω και πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το μέλλον της τεχνολογίας στην ψυχική υγεία δεν αφορά την αντικατάσταση των ανθρώπων, αλλά την υποστήριξή τους.
Οι άνθρωποι έχουν συναίσθημα και ενσυναίσθηση, που στερούνται τα ρομπότ και είναι ζωτικής σημασίας στον τομέα των υπηρεσιών ψυχικής υγείας.

• Θα μας πείτε λίγα λόγια για το συνέδριο τεχνητής νοημοσύνης που έγινε στην Ελλάδα, στο οποίο είδαμε και το ρομπότ Sophia; Τι ακριβώς είναι η Sophia; 

150 προσκεκλημένοι ακαδημαϊκοί και εκπρόσωποι από τον χώρο των επιχειρήσεων, της τεχνολογίας, της εκπαίδευσης, της υγείας καθώς και από όλα τα θρησκεύματα, παρευρέθηκαν σε ένα πάνελ μαζί με το ανθρωποειδές ρομπότ Sophia σε ένα πρωτοποριακό για τα ελληνικά αλλά και παγκόσμια δεδομένα συνέδριο προκειμένου να αναλύσουμε από κοινού σημαντικές πτυχές που σχετίζονται με τη συνύπαρξη Ανθρώπου και Τεχνητής Νοημοσύνης.

Η Sophia είναι το πρώτο ανθρωποειδές ρομπότ τεχνητής νοημοσύνης στον κόσμο με δικό του διαβατήριο, με το οποίο ταξίδεψε στην Ελλάδα για να συμμετάσχει στο συνέδριο στο Nafpaktos Ιnternational Conference Center.

Συνέδρια που έχουν ως θέμα τους την τεχνητή νοημοσύνη διοργανώνονται σε όλο τον κόσμο. Όμως συνέδρια τεχνητής νοημοσύνης που να συμμετέχουν ενεργά σε αυτά τα… αποτελέσματα/προϊόντα της αποτελούν είδηση.