Όλεγκ Γκορντιέφσκι: Ο «ιδεολόγος» διπλός κατάσκοπος που έδινε τα μυστικά της KGB στην MI6

Ήταν 2 Αυγούστου του 1985 μια πολύ ζεστή καλοκαιρινή μέρα και ο Όλτντριτς Έιμς ήδη αισθανόταν δυσφορία όταν έβγαινε από την κλιματιζόμενη αίθουσα. Ως στέλεχος της CIA ήταν επιφορτισμένος με την αποκάλυψη Σοβιετικών κατασκόπων που δρούσαν στις ΗΠΑ, γι’ αυτό και ανυπομονούσε για την άφιξη στην αεροπορική βάση Άντριους, ενός μεταγωγικού αεροσκάφους από την Ιταλία. Με αυτό ταξίδευε ο στρατηγός της KGB Βιτάλι Γιουρτσένκο, που μια ημέρα πριν είχε αυτομολήσει περνώντας την είσοδο Αμερικάνικης Πρεσβεία στη Ρώμη.

Η CIA πανηγύριζε για το μεγάλο «ψάρι» που είχε αλίευσε ανέλπιστα, αφού o Γιουρτσένκο ήταν επικεφαλής της Διεύθυνσης Κ που υπαγόταν στην Α’ Γενική Διεύθυνση της διαβόητης Ρωσικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, η οποία διερευνούσε υποθέσεις στελεχών της KGB που ήταν ύποπτοι για κατασκοπεία. Αγνοώντας ότι ο Έιμς είχε στρατολογηθεί από τους Ρώσους ο Γιουρτσένκο ερωτάται για το αν γνωρίζει «συναδέλφους» του που έχουν διεισδύσει στους κόλπους της CIA.

Του λέει δύο ονόματα και στην συνέχεια αποκαλύπτει ότι ο σταθμάρχης της KGB στο Λονδίνο Όλεγκ Γκορντιέφσκι είχε ανακληθεί στην Μόσχα, ως ύποπτος για προδοσία. Ο Έιμς δεν ταράζεται αφού αυτός είχε «δώσει» τον Γκορντιέφσκι. Αγνοεί όμως όπως και ο Γιουρτσένκο ότι ο Όλεγκ ως υψηλόβαθμο στέλεχος της KGB που την «πρόδωσε» για έντεκα ολόκληρα χρόνια, είχε φυγαδευτεί από την Ρωσία.

Η Βρετανική MI6 που τον είχε στρατολογήσει το 1974 φρόντισε με μια «αόρατη» επιχείρηση που έμεινε για δεκαετίες άκρως απόρρητη, να σώσει από βέβαιο θάνατο, τον άνθρωπο που για πολλούς άλλαξε την μοίρα του Ψυχρού Πολέμου και πέθανε την περασμένη εβδομάδα.
Η ιστορία του αποτυπώθηκε με συναρπαστικές λεπτομέρειες στο εξαιρετικό βιβλίο του Μπεν Μακιντάϊαρ «Ο κατάσκοπος και ο προδότης», το οποίο κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις «Κλειδάριθμος».

Μέσα από τις σελίδες του ξετυλίγεται η ζωή του πράκτορα της KGB που επέλεξε να γίνει διπλός κατάσκοπος το φθινόπωρο του 1974, όταν υπηρετούσε στην ρεζιντατούρα-τον σταθμό της KGB δηλαδή-στην Κοπεγχάγη της Δανίας.

Η Δανία και τα πολύτιμα μυστικά

Ο Όλεγκ Γκορντιέφσκι ήταν ένας άνθρωπος ανοιχτός σε ερεθίσματα όπως η απαγορευμένη ποίηση του Σολζενίτσιν, η όπερα, τα βιβλία δυτικών συγγραφέων και η κλασσική μουσική. Επιζητώντας να ξεφύγει από την μιζέρια της μαμάς-πατρίδας, ο Γκορντιέφσκι έπεσε με τα μούτρα στην εκμάθηση ξένων γλωσσών και κατόρθωσε να μετατεθεί στην Δανία. Αυτός ήταν ο πρώτος σταθμός της συναρπαστικής διαδρομής του.

Ο Ρίτσαρντ Μπρόμχεντ έμπειρο στέλεχος της MI6 και ικανότατος στρατολόγος ήταν αυτός που ανέλαβε να γνωρίσει τον νεαρό αξιωματούχο της KGB σε κάποια κοινωνική εκδήλωση πρεσβειών. Μετά την πρώτη επαφή και κάποιες συναντήσεις το κρίσιμο ραντεβού των δύο ανδρών δόθηκε την 1η Οκτωβρίου του 1974 στο ξενοδοχείο SAS των Σκανδιναβικών Αερογραμμών.

Μετά το πρώτο ποτό, ο Μπρόμχεντ μπήκε στο ψητό και είπε στον Γκορντιέφσκι ότι η MI6 γνώριζε ότι υπηρετούσε στον τομέα Ν της KGB, που στρατολογούσε νέους πράκτορες σε ξένες χώρες. Ζυγίζοντας την κατάσταση το στέλεχος των Βρετανικών Μυστικών Υπηρεσιών ρώτησε τον Ρώσο αν θα ήθελε την επόμενη φορά να συναντηθούν σε ασφαλές μέρος. Ο τελευταίος είπε ναι και για τα επόμενα έντεκα χρόνια, αποδείχτηκε ότι ήταν ένα «λαβράκι» που τροφοδοτούσε συνέχεια τους Άγγλους με άκρως απόρρητες και υπερ-πολύτιμες πληροφορίες.

Αρχικά οι Βρετανοί αντιμετώπισαν με σκεπτικισμό την στρατολόγηση του Γκορντιέφσκι, διαπίστωσαν όμως πολύ γρήγορα ότι είχαν να κάνουν με έναν ασυνήθιστο κατάσκοπο. Αυτό που τους εξέπληξε ήταν ότι ο Γκορντιέφσκι δεν ήθελε χρήματα για τις πληροφορίες που τους έδινε λέγοντας στον «χειριστή» του ότι το έκανε επειδή αυτό του υπαγόρευαν οι πολιτικές του πεποιθήσεις.

Όταν ο Μπρόμχεντ έφυγε από την Δανία, τον Ρώσο πράκτορα ανέλαβε ο Φίλιπ Χόκινς, ένα από τα πιο έμπειρα στελέχη της MI6 σε ότι αφορούσε την KGB. Εν είδη ενός τεστ ζήτησε από τον Όλεγκ μια ολοκληρωμένη ανάλυση πάνω στην δομή της Σοβιετικής Μυστικής Υπηρεσίας, για την οποία γνώριζε αρκετά πράγματα.

Η ανάλυση του Γκορντιέφσκι τον άφησε με το στόμα ανοιχτό, αφού του περιέγραψε με εκπληκτική ακρίβεια, κάθε διεύθυνση, τομέα και υποτομέα της Υπηρεσίας του καθώς και τις συμπεριφορές που επικρατούσαν στο Αρχηγείο της KGB στην Μόσχα. Παντρεμένος με την άχρωμη Γελένα που δούλευε κι αυτή στην KGB, ο Ρώσος κατάσκοπος άρχισε να ζει επί χρόνια μια διπλή ζωή, ανάμεσα στην Πρεσβεία και το «κρησφύγετο» που συναντιόταν με τον «χειριστή» του για περίπου τέσσερις ώρες.

Η PET-η Υπηρεσία Πληροφοριών της Δανίας-ήξερε για τον Γκορντιέφσκι, τον ρόλο του στην KGB καθώς και ότι είχε στρατολογηθεί από την ΜΙ6, με την οποία οι Δανοί είχαν άριστη συνεργασία. Έτσι, φρόντισαν να αφήσουν «ήσυχο» τον Ρώσο, κρατώντας στο περιθώριο τις φωτογραφίες που είχαν τραβήξει οι πράκτορες της με άκρα μυστικότητα.

Κωδικό όνομα: «Ηλιαχτίδα»

Ο Γκορντιέφσκι απέκτησε το κωδικό όνομα «Ηλιαχτίδα» και παρέδωσε σταδιακά ονόματα πρακτόρων που δρούσαν στην Νορβηγία και σε άλλες Σκανδιναβικές χώρες. Παράλληλα με μια ειδική φωτογραφική μηχανή φωτογραφίζει όλα τα έγγραφα που έρχονταν από την Μόσχα στην ρεζιντετούρα-τον σταθμό της KGB-στην Κοπεγχάγη.

Στο Λονδίνο η ηγεσία της ΜΙ6 είχε να λέει για την απόλυτα επιτυχημένη διείσδυση στα άδυτα της μυστικής υπηρεσίας πληροφοριών της Σοβιετικής Ένωσης. Φρόντισε μάλιστα να προστατεύσει με κάθε τρόπο τον διπλό πράκτορα, επιλέγοντας να κρατήσει άκρως απόρρητη την ταυτότητα του. Μόνο μια φούχτα άνθρωποι ήξεραν το πραγματικό όνομα της «Ηλιαχτίδας» στα έντεκα χρόνια της δράσης του.

Και τι χρόνια ήταν αυτά.

Ο Γκορντιέφσκι χώρισε με την Γελένα, όταν ερωτεύθηκε την νεαρή Λέιλα Αλίεβα, ρισκάροντας την καριέρα του, αφού η λέξη διαζύγιο ήταν «απαγορευμένη» στα επιτελικά στελέχη της KGB. Επέστρεψε στη Ρωσία το 1977, αγχωμένος για την εξέλιξή του στην υπηρεσία μετά το διαζύγιο από την σύζυγό του, είπε όμως στον χειριστή του ότι θα μάθαινε όσα περισσότερα μπορούσε μέσα στο αρχηγείο της KGB όπου μετατέθηκε.

Οι Βρετανοί αποφάσισαν να μην τον πιέσουν για επαφές στο στόμα του λύκου, όπου οι ξένες διπλωματικές αποστολές παρακολουθούνταν ασφυκτικά κάθε μέρα. Τον ενημέρωσαν και του χάρισαν έναν σκληρόδετο τόμο με τα σονέτα του Ουίλιαμ Σέξπιρ, το οποίο περιείχε κρυμμένο κάτω από την φόδρα το σχέδιο διαφυγής που είχε εκπονήσει η ΜΙ6, αν ποτέ προέκυπτε τέτοια ανάγκη.

Η MI6 ταυτόχρονα διοχέτευε φιλτραρισμένες πληροφορίες του Γκορντιέφσκι σε Δυτικές μυστικές υπηρεσίες και στην CIA, οι οποίες βοήθησαν στην εξουδετέρωση πρακτόρων και αξιωματούχων που είχαν στρατολογηθεί από την KGB. Ωστόσο οι Βρετανοί πρόσεχαν πάρα πολύ να μην θέσουν σε κίνδυνο το «λαβράκι» τους, που περίμενε στωικά να επιστρέψει σε μια δυτική χώρα και να ξεφύγει από την μιζέρια της Μόσχας. Ο Όλεγκ μιλούσε ήδη τρεις γλώσσες, Δανέζικα, Σουηδικά και Νορβηγικά όταν αποφάσισε να μάθει αγγλικά, ελπίζοντας σε μια μετάθεση στο Λονδίνο.

Ο «κύριος Κόλινς» στη ρεζιντετούρα

Τα έμαθε σε δύο χρόνια και περίμενε μια ευκαιρία για μετάθεση στο Λονδίνο, αφού είχε κάνει τις κατάλληλες διασυνδέσεις και ήταν πλέον ευτυχισμένος πατέρας δύο κοριτσιών. Οι Βρετανοί είχαν να ακούσουν νέα του τρία ολόκληρα χρόνια, αλλά φρόντισαν οι Δανοί γι΄ αυτό, που επιθυμούσαν να μάθουν νέα για τον Ρώσο «φίλο» τους.

Ένας διπλωμάτης που ταξίδευε συχνά στην Μόσχα, πέτυχε τον Όλεγκ Γκορντιέφσκι σε μια δεξίωση και τον βρήκε σε εξαιρετική διάθεση.
Το ίδιο εξαιρετικά ένοιωσαν και τα στελέχη της ΜΙ6 όταν πληροφορήθηκαν ότι ο Ρώσος είπε χαμογελαστός στον Δανό ότι μάθαινε να μιλάει αγγλικά! Ήταν φθινόπωρο του 1981, όταν η αίτηση για χορήγηση διπλωματικής βίζας του Όλεγκ έφτασε στα χέρια του Τζέιμς Σπούνερ, υπεύθυνου της ΜΙ6 για τον Σοβιετικό τομέα.

Γνωρίζοντας ότι το Υπουργείο Εξωτερικών θα ζητούσε πληροφορίες για τον Γκορντιέφσκι από τους Δανούς, ο Σπούνερ ζήτησε από τον αρχηγό της ΡΕΤ να φροντίσουν το θέμα διακριτικά, αλλάζοντας λίγο τα στοιχεία.  Η αίτηση χορηγήθηκε και ο Ρώσος κατάσκοπος έφτασε με διπλωματική ιδιότητα και την οικογένεια του στο Λονδίνο, στις 28 Ιουνίου του 1982 με πτήση της Αεροφλότ.

Πρωθυπουργός της Βρετανίας ήταν η Μάργκαρετ Θάτσερ, η οποία δεν έμαθε μέχρι την φυγάδευση του Γκορντιέφσκι, το όνομα του υπερ-πολύτιμου πράκτορα. Τον αποκαλούσε απλά «κύριο Κόλινς», αγνοώντας ότι θα γινόταν ο επόμενος σταθμάρχης της KGB στο Λονδίνο, εκεί όπου μια ημέρα έφυγε από την πρεσβεία για να κάνει ένα τηλεφώνημα. Με ξαφνικές αλλαγές πορείας στον δρόμο ώστε να σιγουρευτεί ότι δεν τον παρακολουθεί κανείς ο Ρώσος τηλεφώνησε στο νούμερο που του είχε δώσει ο Βρετανός χειριστής του, τέσσερα χρόνια πριν στην Κοπεγχάγη.

Άκουσε ένα ηχογραφημένο μήνυμα που τον καλωσόρισε και μετά από ένα δεύτερο τηλεφώνημα λίγες εβδομάδες μετά, άρχισε τους επόμενους μήνες να μεταβαίνει με χίλιες προφυλάξεις σε ένα κρησφύγετο, μακριά από την Σοβιετική Πρεσβεία. Ο όγκος πληροφοριών που έδωσε στους Βρετανούς ήταν απίστευτος. Θυμόταν όλους τους φακέλους για την Βρετανία που είχε μελετήσει στο αρχηγείο της Υπηρεσίας στην Μόσχα, ενώ φρόντιζε να παραλαμβάνουν και όλα τα νέα απόρρητα έγγραφα της πρεσβείας.

Η ΜΙ6 θέλοντας να τον προστατέψει από την ΜΙ5-την Βρετανική Υπηρεσία Αντικατασκοπείας-μύησε ελάχιστα ανώτατα στελέχη της τελευταίας στην υπόθεση, σε μια πρωτοφανή για τις δύο υπηρεσίες στα χρονικά, συνεργασία. Μόνο δώδεκα άτομα από τις δύο πλευρές ήξεραν για τον διπλό πράκτορα, δείγμα της σοβαρότητας με την οποία αντιμετώπισαν από την αρχή οι Βρετανοί τον άνθρωπο που άλλαξε την πορεία του Ψυχρού Πολέμου.

Αυτός τους πληροφόρησε για την στάση που θα έπρεπε να κρατήσει απέναντι στους Ρώσους κατά την κηδεία του Γιούρι Αντρόποφ η Μάργκαρετ Θάτσερ, η οποία κέρδισε τις εντυπώσεις. Η «σιδηρά κυρία» θα ενημερωνόταν αργότερα με μια ενδελεχή αναφορά του Γκορντιέφσκι προς την ΜΙ6, για το πως θα «χειριζόταν» τον νέο ισχυρό άνδρα της Σοβιετικής Ένωσης Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, κατά την επίσκεψη του στο Λονδίνο. Εκεί σε ένα safe house, ο Ρώσος επιτελικός έδινε τόσα στοιχεία που απο μια συνάντηση έβγαιναν είκοσι διαφορετικές αναφορές κάθε φορά, με αμέτρητες πληροφορίες για διάφορους «πελάτες».

Η τολμηρή διαφυγή

Ποτέ πριν στην ιστορία της, η ΜΙ6 δεν είχε αποκτήσει τέτοιο πολύτιμο όγκο πληροφοριών για την δομή και την λειτουργία της KGB σε όλα τα επίπεδα, για στρατολογημένους πράκτορες και για Βρετανούς πολιτικούς που είχαν προσεγγίσει οι Ρώσοι. Στις 28 Απριλίου του 1985 ο Γκορντιέφσκι επέστρεψε μετά από μια μικρή παραμονή στην Μόσχα πίσω στο Λονδίνο ως σταθμάρχης στην ρεζιντετούρα της KGB.

Πλέον μπορούσε να δει όλους τους απόρρητους φακέλους στους οποίους δεν είχε πρόσβαση, όμως η χαρά του δεν κράτησε πολύ, αφού στις αρχές Μαϊου ο Όλντριτς Έϊμς της CIA που προσέγγισε την KGB έδωσε το όνομα του Όλεγκ στον διπλωμάτη Σεργκέι Τσουβάχιν. Ο τελευταίος ενημέρωσε τον συνταγματάρχη Βίκτορ Ταρκάσιν, επικεφαλή του τμήματος Αντικατασκοπείας στην πρεσβεία της Ουάσιγκτον και απο εκείνη την στιγμή άρχισε το μεγαλύτερο ανθρωποκυνηγητό που εξαπέλυσε η KGB.

Το πρόβλημα των Ρώσων όμως ήταν ότι δεν αρκούσε η υπόδειξη του Έϊμς, αλλά ότι χρειάζονταν ακλόνητες αποδείξεις για την προδοσία του Γκορντιέφσκι, ο οποίος εμφανιζόταν άμεμπτος και με εξαιρετικό φάκελο. Σε αυτό είχαν βοηθήσει οι Βρετανοί που έδιναν πολλές αλλά ασήμαντες πληροφορίες στο «λαβράκι» τους, ώστε να επιδεικνύει έργο στην Μόσχα.

Στις 16 Μαίου ο πιο πολύτιμος πράκτορας έλαβε μήνυμα από την υπηρεσία του, η οποία τον καλούσε πίσω στην Μόσχα για να επικυρωθεί ο διορισμός του από τον αρχηγό της KGB, Βίκτορ Τσέμπρικοφ. Παρόλο που οι Βρετανοί του είπαν ότι δεν πρέπει να γυρίσει και ότι αυτοί θα φροντίσουν τον ίδιο και την οικογένεια του ο Γκορντιέφσκι πέταξε στις 19 του μήνα για την Μόσχα. Λίγες εβδομάδες αργότερα το σχέδιο φυγάδευσης του από την χώρα με την κωδική ονομασία «Πιμλίκο» μπήκε σε εφαρμογή, αφού πρώτα έγινε η επαφή μαζί του σε προκαθορισμένο σημείο της Ρωσικής πρωτεύουσας.

Είχε προηγηθεί μια σκληρή ανάκριση με παραισθησιογόνες ουσίες και μια συνεχής παρακολούθηση του Γκορντιέφσκι από πράκτορες της KGB, οι οποίοι όμως τον έχασαν τελικά από τα μάτια τους. Ο Όλεγκ κατάφερε να τους ξεφύγει και φυγαδεύτηκε από ένα κλιμάκιο Βρετανών πρακτόρων με δύο αυτοκίνητα, χωμένος στο πορτ-μπαγκάζ του ενός, φορώντας μόνο τα εσώρουχα του και έχοντας μια κουβέρτα πάνω του.

Τα δύο αυτοκίνητα χρειάστηκε να περάσουν τρία συνοριακά φυλάκια, μέχρι να εισέλθουν στην Φινλανδία και άλλο ένα για να μπουν στην Νορβηγία, όπου ο Γκορντιέφσκι επιβιβάστηκε στην πτήση της British Airways για Λονδίνο. Η γυναίκα του και τα παιδιά του κρατήθηκαν τέσσερα χρόνια στην Σοβιετική Ένωση ως αντίποινα από τους Σοβιετικούς που δεν μπορούσαν να πιστέψουν την προδοσία.

Έκτοτε ο κατάσκοπος που τους πρόδωσε διέμενε σε κάποιο προάστιο του Λονδίνου που γνώριζαν ελάχιστοι άνθρωποι, προστατευόμενος συνέχεια από Βρετανούς πράκτορες. Χώρισε με την Λέιλα, έγραψε βιβλία και παρέμενε μέχρι το θάνατό το μια persona non grata στην Ρωσία αφού ακόμη και ο Βλάντιμιρ Πούτιν δεν τον ξέχασε ποτέ. Ίσως επειδή όταν ο Γκορντιέβσκι φυγαδεύτηκε αυτός ήταν ένας από τους πράκτορες της KGB που είχαν αναλάβει να τον βρουν ώστε να έχει το τέλος που του αρμόζει.

Να εκτελεστεί γονατιστός με έναν πυροβολισμό στο πίσω μέρος του κεφαλιού του.