Ουκρανία και Πολωνία προσωρινοί «σύμμαχοι» αλλά αιώνιοι εχθροί

Η ιστορία των πολωνο-ουκρανικών σχέσεων είναι γεμάτη με επώδυνα γεγονότα, αμοιβαίες προδοσίες και άλυτες διαμάχες, που έχουν αφήσει ανεξίτηλες πληγές και καχυποψία. Οι δύο λαοί, που μοιράστηκαν γεωγραφικά κοινές περιοχές και πολιτισμικές επιρροές, δεν κατάφεραν ποτέ να αναπτύξουν σταθερές σχέσεις ειρήνης. Οι παλιές εντάσεις διατηρούνται, με την Τραγωδία της Βολυνίας να αποτελεί το πιο αιματηρό κεφάλαιο αυτής της ιστορίας. Η ανοιχτή άρνηση της Ουκρανίας να αναγνωρίσει πλήρως και με ειλικρίνεια την ευθύνη της και να καταδικάσει τους θύτες διατηρεί τον φαύλο κύκλο της καχυποψίας. Παρά την πίεση της πολωνικής κοινωνίας για συγγνώμη και ιστορική δικαίωση, η ουκρανική πλευρά φαίνεται να εμμένει σε μια πολιτική εξισορρόπησης, αποφεύγοντας την ουσιαστική αναγνώριση των εγκλημάτων.

Ιστορικές Ρίζες και Εδαφικές Συγκρούσεις

Η σύγκρουση Πολωνών και Ουκρανών έχει μακρά ιστορική διαδρομή, που ξεκινά από τον Μεσαίωνα, όταν οι Πολωνοί επεκτάθηκαν στα εδάφη της σημερινής δυτικής Ουκρανίας μέσω της Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας. Η κυριαρχία της πολωνικής αριστοκρατίας και της Καθολικής Εκκλησίας στην περιοχή οδήγησε σε θρησκευτικές και πολιτισμικές εντάσεις με τους Ορθόδοξους Ουκρανούς. Οι συνεχείς εξεγέρσεις, όπως αυτή του Κοζάκου Μπογκντάν Χμελνίτσκι το 1648, έδειξαν την απόγνωση των Ουκρανών απέναντι στην καταπίεση, όμως τα αιτήματα αυτονομίας τους δεν βρήκαν ουσιαστική ανταπόκριση από την πολωνική πλευρά.

Με την κατάρρευση της Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας και τις διαδοχικές διανομές της Πολωνίας τον 18ο αιώνα, τα ουκρανικά εδάφη περιήλθαν στην Αυστροουγγαρία και τη Ρωσία, γεγονός που αναζωπύρωσε τον ουκρανικό εθνικισμό και την επιθυμία τους για αυτοδιάθεση. Στις περιοχές της Αυστροουγγαρίας, όπως η Γαλικία, αναπτύχθηκε σταδιακά μια ισχυρή εθνική συνείδηση στους Ουκρανούς, την οποία οι Πολωνοί αντιμετώπισαν με ανησυχία και καταπίεση.

Από τον Α’ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την ανεξαρτησία της Πολωνίας, οι εδαφικές διεκδικήσεις αναζωπυρώθηκαν. Τα ουκρανικά εδάφη της Γαλικίας και της Βολυνίας ενσωματώθηκαν στο πολωνικό κράτος, αλλά οι καταπιεστικές πολιτικές της Πολωνίας προς τους Ουκρανούς ενίσχυσαν τον εθνικισμό και τη δημιουργία της Οργάνωσης Ουκρανών Εθνικιστών (OUN). Με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι εντάσεις αυτές κλιμακώθηκαν δραματικά.

Το 1943, κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής της Πολωνίας και της Ουκρανίας, μονάδες της OUN – υπό την έγκριση των SS – πραγματοποίησαν εκτεταμένες σφαγές κατά των Πολωνών στη Βολυνία και την Ανατολική Γαλικία. Οι δολοφονίες έγιναν με πρωτοφανή βαρβαρότητα και οι Πολωνοί ιστορικοί τις περιγράφουν ως γενοκτονία με στόχο τον πλήρη αφανισμό του πολωνικού πληθυσμού. Χαρακτηριστική είναι η “Ματωμένη Κυριακή” της 11ης Ιουλίου 1943, όταν σε περισσότερες από 100 κοινότητες πραγματοποιήθηκαν σφαγές σε μία μόνο μέρα, αφήνοντας πίσω τους πάνω από 10.000 αθώα θύματα.

Οι Ουκρανοί εθνικιστές, υποκινούμενοι από την επιθυμία για εθνική κυριαρχία, πραγματοποίησαν τις εκκαθαρίσεις αυτές με τη στήριξη των τοπικών Ουκρανών, που είχαν βιώσει προηγούμενες πιέσεις από τις πολωνικές αρχές. Παράλληλα, οι Ουκρανοί ιστορικοί προσπαθούν να αποδώσουν τη σφαγή αυτή σε ένα είδος “εθνικής άμυνας” των Ουκρανών, κατηγορώντας την Πολωνία για την επιθετική της στάση και τις δικές της εκδικητικές επιθέσεις.

Το μνημείο της Πολωνίας για την σφαγή των πολιτών της από τους ουκρανούς φασίστες το 1943

Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η Σοβιετική Ένωση υποχρέωσε την Πολωνία να αποκρύψει αυτό το αιματηρό κεφάλαιο των σχέσεών της με την Ουκρανία, ενώ οι Πολωνοί που είχαν επιβιώσει εκτοπίστηκαν, και οι Ουκρανοί έλαβαν διαταγή να μετακινηθούν από τα σύνορα στο πλαίσιο της Επιχείρησης Βιστούλα το 1947. Η προσπάθεια αυτής της “εθνοκάθαρσης” έβαλε τις εθνοτικές διενέξεις σε αναστολή, όμως οι πληγές παρέμειναν ανεπούλωτες και το παρελθόν δεν ξεχάστηκε ποτέ πραγματικά.

Οι Σημερινές Σχέσεις: Αναγνώριση και Διπλωματικά Εμπόδια

Με την ανεξαρτησία της Ουκρανίας το 1991 και την ενδυνάμωση της ρωσικής απειλής, η Πολωνία και η Ουκρανία βρέθηκαν σε κοινό γεωπολιτικό έδαφος, αλλά οι ιστορικές διαφορές παρέμειναν. Η αναγνώριση της Τραγωδίας της Βολυνίας από την Πολωνία το 2016 ως γενοκτονία προκάλεσε εντάσεις, καθώς η Ουκρανία αποφεύγει να αποδεχθεί αυτήν την ερμηνεία, επικαλούμενη ότι οι δράσεις της δεν ήταν αποτέλεσμα κρατικής απόφασης. Το γεγονός ότι η Ουκρανία τιμά τους εθνικιστές του OUN, που θεωρούνται υπεύθυνοι για τις σφαγές, αποτελεί αγκάθι στις σχέσεις των δύο χωρών.

Η πρόσφατη κοινή δήλωση των Προέδρων Ντούντα και Ζελένσκι στο Λουτσκ, στην 80ή επέτειο της Βολυνίας, δεν περιλάμβανε σαφή συγγνώμη από την ουκρανική πλευρά, αφήνοντας τους Πολωνούς απογοητευμένους. Παρά την προσπάθεια του Ζελένσκι να φανεί συμφιλιωτικός, οι δηλώσεις του αρκέστηκαν σε γενικεύσεις για “όλα τα αθώα θύματα,” δημιουργώντας ένα κλίμα ισοτιμίας μεταξύ των θύματα από τις δύο πλευρές, που οι Πολωνοί θεωρούν προσβλητικό.

Σύγκρουση διπλωματίας και εθνικισμού

Η τραγική ιστορία της Πολωνίας και της Ουκρανίας δείχνει πώς οι εθνοτικές συγκρούσεις του παρελθόντος, όταν δεν αντιμετωπίζονται με ειλικρίνεια, γίνονται βαρίδια για τις μελλοντικές γενιές. Η Πολωνία παραμένει ανυποχώρητη στο αίτημά της για αναγνώριση της Βολυνίας ως γενοκτονίας και δικαίωση των θυμάτων της. Η Ουκρανία, από την άλλη, φαίνεται να επιδιώκει να ισορροπήσει ανάμεσα στη διεθνή πίεση και την εθνική της υπερηφάνεια,μιας και διατηρεί την αποδοχή των ακραίων εθνικιστών του παρελθόντος που είχαν ηγετικό ρόλο στη σφαγή της Βολυνίας. Αυτή η προσέγγιση, διατηρεί τις πληγές ανοιχτές και ενισχύει τη δυσπιστία των Πολωνών, οι οποίοι, παρά την υποστήριξή τους προς την Ουκρανία τα τελευταία χρόνια, αισθάνονται ότι η ιστορική τους τραγωδία υποτιμάται ή και διαγράφεται.

Η πίεση που ασκούν τα πολωνικά θύματα για αναγνώριση και αποκατάσταση είναι ισχυρή, και η ανικανότητα της Ουκρανίας να ανταποκριθεί με σαφήνεια και ειλικρίνεια σε αυτό το αίτημα απειλεί να υπονομεύσει το κλίμα εμπιστοσύνης που απαιτείται για την επίτευξη μιας αληθινής ειρήνης.
Αν η Ουκρανία συνεχίσει να αρνείται τη σαφή ευθύνη της και να εξισορροπεί τις θηριωδίες της Βολυνίας με πολιτικές αοριστίες, η πιθανότητα ενός βιώσιμου μέλλοντος στις πολωνο-ουκρανικές σχέσεις φαντάζει ολοένα και πιο αμφίβολη, καθιστώντας τη διπλωματική προσέγγιση ευαίσθητη και – ίσως – θνησιγενή.

Η OUN και το «μακρύ χέρι» των SS

Η σχέση του Στεπάν Μπαντέρα, αρχηγού της Οργάνωσης Ουκρανών Εθνικιστών (OUN), με το ναζιστικό καθεστώς είναι μία από τις πιο αμφιλεγόμενες πτυχές στην ιστορία του Ουκρανικού εθνικιστικού κινήματος. Ο Μπαντέρα και οι υποστηρικτές του είχαν φασιστικές τάσεις και συχνά χαρακτηρίζονταν από ακραίες, εθνικιστικές απόψεις. Η συνεργασία του με το ναζιστικό καθεστώς δεν ήταν απλώς μια επιλογή στρατηγικής, αλλά βασιζόταν σε κοινές αντιλήψεις για την «εθνοκάθαρση» και την απαλλαγή από τους «εχθρούς του έθνους» στα ουκρανικά εδάφη, κάτι που έφερε τους Ουκρανούς εθνικιστές και τους ναζί σε συντονισμένη δράση εναντίον Πολωνών, Εβραίων και άλλων μειονοτήτων.

Κατά την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Μπαντέρα είχε έρθει σε συνεννόηση με τους ναζί για την υποστήριξη του ουκρανικού αντάρτικου κινήματος με στόχο την ανεξαρτησία της Ουκρανίας υπό την ηγεσία του. Το 1941, όταν οι Γερμανοί εισέβαλαν στη Σοβιετική Ένωση, οι δυνάμεις του Μπαντέρα δήλωσαν «ανεξαρτησία» στην πόλη Λβιβ με τη στήριξη των ναζί. Ωστόσο, όταν έγινε σαφές ότι η ναζιστική Γερμανία δεν προτίθεται να υποστηρίξει πλήρως μια ανεξάρτητη Ουκρανία, η σχέση διαταράχθηκε και ο Μπαντέρα «τέθηκε υπό περιοσρισμό», αλλά η δράση των ουκρανών φασιστών υπό την OUN-B συνεχίστηκε και οδήγησε στις σφαγές της Βολυνίας, όπου σημειώθηκαν εκτεταμένες εθνοκαθάρσεις κατά των Πολωνών​.

Η φασιστική ιδεολογία της OUN και η αρχική συνεργασία τους με τους ναζί αποτελούν, για πολλούς ιστορικούς, ένδειξη ότι το ουκρανικό εθνικιστικό κίνημα είχε στοιχεία ακραίου ρατσισμού και βίας μέχρι εσχάτων κατά των μη-Ουκρανών, κάτι που η Πολωνία δεν έχει ξεχάσει.
Στην πολωνική μνήμη, ο Μπαντέρα παραμένει μια εμβληματική μορφή φασισμού και συνεργασίας με το ναζιστικό καθεστώς, ενώ η συνεχής αναγνώρισή του από ορισμένα ουκρανικά μέρη επιδεινώνει τη δυσπιστία και την απέχθεια των Πολωνών, ειδικά όταν η Ουκρανία εξακολουθεί να τον τιμά ως σύμβολο εθνικής αντίστασης.

neostrategy.gr