Ποινικοποίηση της ψυχολογικής χειραγώγησης

Πλύση εγκεφάλου, έλεγχος του νου, ψυχολογική χειραγώγηση, κατήχηση. Εκφράσεις που όλοι γνωρίζουμε και στις οποίες δεν διστάζουμε να δώσουμε αρνητική χροιά. Μπορούμε να τις εντοπίσουμε στη συμπεριφορά θρησκευτικών ψευδοδιδασκάλων, σεχταριστών ηγετών, ακόμη και, τον τελευταίο καιρό, σε τεχνολογικούς γκουρού ικανούς να αποσπάσουν και το τελευταίο κομμάτι των οικονομιών από τους ανυποψίαστους «κρυπτο-αδερφούς» τους με αντάλλαγμα ανύπαρκτους ψηφιακούς θησαυρούς. Παρά τους προφανείς κινδύνους η πλύση εγκεφάλου δεν είναι έγκλημα ή τουλάχιστον δεν είναι εύκολο να διωχθεί άμεσα και ευθέως σύμφωνα με τον ισχύοντα Ποινικό Κώδικα.

Ένα κενό το οποίο στην Ισπανία θέλει να βάλει τέλος η πρωτοβουλία του RedUNE, οντότητα που είναι αφιερωμένη εδώ και δεκαετίες στη «βοήθεια ανθρώπων που χειραγωγούνται από σέκτες», και η οποία συντονίζει τώρα τη συλλογή περισσότερων από 300.000 υπογραφών που θα παρουσιαστούν αυτή την Πέμπτη στο ισπανικό Κονγκρέσο ώστε οι Βουλευτές να ζητήσουν «την ποινικοποίηση της καταναγκαστικής πειθούς και της πλύσης εγκεφάλου».

Νόμος για την «ψυχολογοικής χειραγώγηση»

Οι υποστηρικτές, που έχουν ήδη ξεκινήσει επαφές με τις κοινοβουλευτικές ομάδες, είναι αισιόδοξοι και πιστεύουν ότι σε λίγους μήνες η ισπανική νομοθεσία για την «ψυχολογική χειραγώγηση» θα είναι συγκρίσιμη με αυτή ορισμένων γειτονικών χωρών, όπως η Γαλλία, το Βέλγιο ή το Ηνωμένο Βασίλειο. Η έννοια της «πειθαναγκαστικής πειθούς», δηλαδή της ψυχολογικής χειραγώγησης που οδηγεί σε απώλεια της ελεύθερης βούλησης του ατόμου, έχει λάβει μεγάλη προσοχή τα τελευταία χρόνια.

Πολλές περιπτώσεις καταγράφηκαν όπου θύματα κακοποιητικών σχέσεων ή συμμετέχοντες σε αιρέσεις βρέθηκαν υπό την απόλυτη επιρροή ενός ηγέτη ή ομάδας, χωρίς να έχουν την ικανότητα να αντιδράσουν. Η συζήτηση που προκύπτει εδώ αφορά το κατά πόσο οι τεχνικές αυτές μπορούν να διωχθούν ποινικά και αν θα έπρεπε να θεσπιστεί νομοθεσία για την προστασία των θυμάτων από τέτοιου είδους ψυχολογικό έλεγχο.

Τι είναι η πειθαναγκαστική πειθώ;

Η πειθαναγκαστική πειθώ είναι η μέθοδος μέσω της οποίας ένας ηγέτης ή μια ομάδα επηρεάζει τόσο βαθιά τη βούληση ενός ατόμου, ώστε να ακολουθεί εντολές και οδηγίες που αλλιώς δεν θα υιοθετούσε. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει απομόνωση, ψυχολογική πίεση, διαρκή έλεγχο της πληροφορίας, ακόμη και φυσική ή συναισθηματική κακοποίηση. Τέτοιες τακτικές δεν είναι κάτι νέο• χρησιμοποιούνται εδώ και δεκαετίες από αιρέσεις, αυταρχικούς ηγέτες και παραθρησκευτικές ομάδες για να κρατούν τα μέλη τους σε πλήρη εξάρτηση.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του προβλήματος που αντιμετωπίζουν τα θύματα είναι η υπόθεση της Πατρίσια Αγκιλάρ, μιας νεαρής γυναίκας που «κατελήφθη» από έναν «γκουρού» μέσω διαδικτυακών μηνυμάτων και κατέληξε να τον ακολουθήσει στο Περού, αποκομμένη από την οικογένειά της. Παρά την προφανή πειθαναγκαστική πειθώ που υφίστατο, η οικογένειά της δεν μπορούσε να την προστατεύσει νομικά, καθώς δεν υπήρχαν νόμιμα μέσα για να αναγνωρίσουν την ψυχολογική πίεση που είχε δεχθεί. Η τελική καταδίκη του γκουρού βασίστηκε σε κατηγορίες εμπορίας ανθρώπων, όχι για πειθαναγκασμό.

Οι πρωτοβουλίες για την ποινικοποίηση της πειθαναγκαστικής πειθούς (σε μεγάλο βαθμό ταυτόσημη με την πλύση εγκεφάλου) έχουν ήδη εφαρμοστεί σε χώρες όπως η Γαλλία, το Βέλγιο και το Ηνωμένο Βασίλειο. Η Ισπανία, από την άλλη πλευρά, καθυστερεί να θεσπίσει αντίστοιχη νομοθεσία, παρά τις εκκλήσεις των θυμάτων και των οικογενειών τους. Η πρόταση της RedUNE για την ένταξη ενός νέου άρθρου, του 172 ‘quinquies’, στον Ποινικό Κώδικα της Ισπανίας στοχεύει ακριβώς στην ποινικοποίηση αυτών των τακτικών, με ποινές φυλάκισης που θα κυμαίνονται από πέντε έως οκτώ χρόνια για όσους χρησιμοποιούν πειθαναγκαστικές μεθόδους.

Σοβαρό πρόβλημα

Είναι ενδιαφέρον ότι οι τεχνικές πειθαναγκαστικής πειθούς δεν περιορίζονται μόνο σε αιρέσεις ή θρησκευτικές ομάδες. Σήμερα, παρατηρείται η χρήση τέτοιων τεχνικών σε ψηφιακά περιβάλλοντα, με την ανάπτυξη «κυβερνο-αιρέσεων» που εκμεταλλεύονται άτομα μέσω διαδικτύου. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η IM Mastery Academy, μια χρηματοοικονομική πλατφόρμα που χρησιμοποιούσε πειθαναγκαστικές τεχνικές για να προσελκύσει θύματα, κυρίως νέους, με υποσχέσεις για οικονομική επιτυχία.

Η πειθαναγκαστική πειθώ αποτελεί σοβαρό πρόβλημα που χρήζει άμεσης νομοθετικής αντιμετώπισης. Η αναγνώριση και ποινικοποίηση αυτών των πρακτικών θα δώσει τη δυνατότητα στα θύματα και τις οικογένειές τους να προστατευτούν και να αναζητήσουν δικαιοσύνη. Με την ταχεία εξέλιξη της τεχνολογίας και τη διείσδυση του διαδικτύου, είναι ακόμη πιο επείγουσα η ανάγκη να ληφθούν μέτρα για την προστασία των πιο ευάλωτων από αυτούς που εκμεταλλεύονται την ψυχολογική τους ευαισθησία.

Οι δικηγόροι του προαναφερόμενου θύματος τονίζουν σε δηλώσεις τους στην ισπανική εφημερίδα ABC ότι «Δεν πρόκειται για έγκλημα κατά των αιρέσεων, στην πραγματικότητα δεν αναφέρονται καν, αλλά κατά της εγκληματικής συμπεριφοράς. Αυτό που ζητάμε να τιμωρηθεί είναι το αποτέλεσμα αυτής της κυριαρχίας. Θα έπρεπε να είναι δημόσιο έγκλημα και δεν θα χρειαζόταν καταγγελία από τον θιγόμενο.

«Πρόκειται για πρόβλημα κυριαρχίας»

Είναι αδίκημα κατά της ελεύθερης βούλησης και, αν υπάρχουν ενδείξεις, η εισαγγελία μπορεί να ενεργήσει αυτεπάγγελτα και η αστυνομία να το ερευνήσει. Το θέμα είναι ότι δεν χρειάζεται να περιμένουμε τον εξαναγκασμό να προκαλέσει ψυχολογική βλάβη, αλλά μάλλον αρκεί για να επαληθεύσουμε ότι υπάρχει έλεγχος της βούλησης του άλλου». Η RedUNE στο έγγραφο που θα παρουσιάσει στους βουλευτές εξηγεί ότι «Πρόκειται για πρόβλημα κυριαρχίας και ειδικής λεπτής, έμμεσης, προοδευτικής και ανεπαίσθητης ψυχολογικής βίας για το θύμα που έχει ορισμένες ομοιότητες με τη βία λόγω φύλου.

Είναι επείγον να νομοθετηθεί με εγγυήσεις για προστασία από ψυχολογική κακοποίηση σε κάθε είδους κοινωνική σχέση και πριν προκύψει σοβαρός ψυχολογικός τραυματισμός που μπορεί να χαρακτηριστεί έγκλημα. Είναι ανάγκη για επικαιροποίηση της αναγνώρισης των χειριστικών διαδικασίων που ασκούνται από ομάδες και άτομα στην ψηφιακή εποχή. Η πειθαναγκαστική πειθώ και η πλύση εγκεφάλου είναι όροι που σχετίζονται με την ψυχολογική χειραγώγηση, αλλά δεν είναι απόλυτα ταυτόσημοι.

Η πειθαναγκαστική πειθώ αναφέρεται σε μια διαδικασία κατά την οποία ένα άτομο, μέσω διαρκούς πίεσης, εκφοβισμού ή ψυχολογικής επιρροής, οδηγείται να αλλάξει τη βούλησή του ή τις πεποιθήσεις του χωρίς τη δυνατότητα να αντισταθεί ελεύθερα. Οι τεχνικές αυτές μπορούν να είναι λεπτές και προοδευτικές, και εφαρμόζονται σε διάφορα κοινωνικά περιβάλλοντα, όπως οι αιρέσεις, οι κακοποιητικές σχέσεις, ή ακόμα και σε σύγχρονα σενάρια μέσω του διαδικτύου.

Πλύση εγκεφάλου

Η πλύση εγκεφάλου είναι ένας πιο έντονος και συγκεκριμένος όρος που συνήθως αναφέρεται σε πιο δραστικές και συστηματικές μεθόδους αναδιαμόρφωσης της συνείδησης ενός ατόμου, συχνά μέσω μεθόδων όπως η απομόνωση, η ψυχολογική ή φυσική κακοποίηση, και η αυστηρή έλλειψη πληροφόρησης. Αυτός ο όρος έχει χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει καταστάσεις όπου τα άτομα υποβάλλονται σε αναγκαστικές αλλαγές στις πεποιθήσεις ή στις απόψεις τους υπό συνθήκες που δεν επιτρέπουν αντίδραση.

Παρότι οι δύο όροι συνδέονται με την ιδέα της χειραγώγησης της σκέψης, η πλύση εγκεφάλου είναι συνήθως πιο ακραία, ενώ η πειθαναγκαστική πειθώ μπορεί να λάβει πολλές μορφές, συμπεριλαμβανομένων και των πιο λεπτών και προοδευτικών μορφών επιρροής. Και οι δύο μορφές ψυχολογικής χειραγώγησης αποτελούν σοβαρές προκλήσεις, ειδικά όταν εμπλέκονται ευάλωτα άτομα.

Η πλύση εγκεφάλου δεν αποτελεί συγκεκριμένο έγκλημα σύμφωνα με τους περισσότερους νομικούς κώδικες, αλλά οι πρακτικές που χρησιμοποιούνται για την επίτευξή της μπορεί να θεωρηθούν εγκληματικές ανάλογα με το νομικό σύστημα και τη νομοθεσία κάθε χώρας.

Η πλύση εγκεφάλου μπορεί να περιλαμβάνει πράξεις όπως:

• Ψυχολογική ή φυσική κακοποίηση: Η άσκηση βίας ή εκφοβισμού για την αλλοίωση της συνείδησης κάποιου ατόμου είναι παράνομη και μπορεί να τιμωρηθεί με βάση το ποινικό δίκαιο.
• Απάτη: Εάν η χειραγώγηση περιλαμβάνει εξαπάτηση για να επιτευχθεί ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα, αυτό μπορεί να θεωρηθεί έγκλημα.
• Αποστέρηση ελευθερίας: Η απομόνωση ή ο περιορισμός της ελευθερίας ενός ατόμου με σκοπό τον έλεγχο της σκέψης του είναι επίσης παράνομη.

Σε ορισμένες χώρες, όπως η Γαλλία, οι πρακτικές αιρέσεων που χρησιμοποιούν τεχνικές πλύσης εγκεφάλου ή ψυχολογικής χειραγώγησης έχουν αντιμετωπιστεί με πιο αυστηρή νομοθεσία που ποινικοποιεί τέτοιες πράξεις, ειδικά εάν βλάπτουν την ψυχική ή σωματική ακεραιότητα των θυμάτων.

Γιώργος Μαζιάς

in.gr