Πώς αντιδρώ εάν βρεθώ παγιδευμένος σε εξαγριωμένο πλήθος ή με πιάσουν αιχμάλωτο;

Μια λάθος κίνηση, μια υπερβολική αντίδραση, ένας πρόσκαιρος εφησυχασμός ή μια κακή εκτίμηση της κατάστασης, μπορεί να στοιχίσει τη ζωή ενός πολεμικού ανταποκριτή. Για το λόγο αυτό ο δημοσιογράφος που μεταβαίνει σε επικίνδυνες περιοχές που μαίνονται μάχες θα πρέπει να βρίσκεται σε συνεχή εγρήγορση και να γνωρίζει με ποιον τρόπο μπορεί να προστατεύσει όσο το δυνατόν καλύτερα τον εαυτό του.

Αυτό είναι το αντικείμενο του πολυήμερου σεμιναρίου που διοργανώνει αυτή την περίοδο η ΕΣΗΕΑ (Ένωση Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων) σε συνεργασία με το ΓΕΕΘΑ (Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας), τον Ερυθρό Σταυρό και μια σειρά άλλων σημαντικών φορέων, υπό τον τίτλο «Ασφάλεια δημοσιογράφων σε εμπόλεμες ζώνες και επικίνδυνες καταστάσεις» και περιλαμβάνει από τεχνικές πειθούς και διαπραγματεύσεων μέχρι τρόπους αντίδρασης σε καταστάσεις εμπλοκής και ομηρίας.

Αρκετές από τις πληροφορίες που παρέχονται απ’ το απόλυτα εξειδικευμένο προσωπικό όμως, καλό θα ήταν να τις γνωρίζουμε όλοι μας ανεξαρτήτως εάν είμαστε ή όχι δημοσιογράφοι.

Τι θα πρέπει να κάνω αν κινδυνεύω;

«Η απλή απάντηση είναι: αναλαμβάνεις δράση» όπως αναφέρει ο ταγματάρχης Πυροβολικού κ. Χρήστος Σμηλιάνης. «Ακολουθείς πάντα το ένστικτό σου και εάν αισθάνεσαι άβολα για μια τοποθεσία ή για ένα άτομο, εάν μπορείς, φεύγεις αμέσως. Φροντίζεις να μεταβείς σε μια ασφαλή τοποθεσία, και εκεί εάν συνεχίσει να απειλείται η ζωή σου, ζητάς βοήθεια» προσθέτει.

Επίσης δεν θα πρέπει να υπερεκτιμάς τις δυνάμεις σου. Καλό είναι να είσαι ειλικρινής με τον εαυτό του και να γνωρίζεις ποιες είναι οι δυνατότητές σου ώστε να μην τίθεται άσκοπα σε κίνδυνο.

Πώς αντιδράς εάν βρεθείς παγιδευμένος σε μια διαδήλωση ή σε εξαγριωμένο πλήθος

Καταρχάς φρόντισε να μην πηγαίνεις ενάντια στη ροή της πορείας του πλήθους. Προσπάθησε να κινηθείς διαγώνια προ τις πλευρές και αναζήτησε μια έξοδο ώστε να προστατευτείς. Βασικό είναι επίσης να αποφύγεις όσο το δυνατόν την εγγύς επαφή με τα ταραχοποιά στοιχεία. Εντόπισε μια ομάδα ήρεμων ατόμων μέσα στο πλήθος και κόλλησε μαζί τους μέχρι να μπορέσεις σταδιακά να απομακρυνθείς. Όταν θα είσαι μακριά, ειδοποίησε τους δικούς σου ανθρώπους ότι είσαι καλά, σε περίπτωση που γνώριζαν ότι θα βρίσκεσαι στον τόπο των γεγονότων.

Εάν οδηγείς και πέσουν κοντά σου πυροβολισμοί τι κάνεις;

Επιτάχυνε και φύγε όσο πιο γρήγορα μπορείς εάν αυτό είναι εφικτό. Εάν δεν είναι, βγες από το όχημα και κρύψου πίσω από τον κινητήρα. Εάν υπάρχει καλύτερη κάλυψη κοντά προσπάθησε να προσεγγίσεις το σημείο ή εάν υπάρχει χαντάκι, σύρσου μέχρι εκεί και πέσε μέσα. Κάλεσε βοήθεια μόλις μπορέσεις. Ιδιαίτερη προσοχή όμως θα πρέπει να δίνουμε και σε σημεία που πέφτουν… εορταστικά πυρά, όπως για παράδειγμα μπαλωθιές στην Κρήτη.

«Οι σφαίρες που ρίχνονται στον αέρα, κάπου πρέπει να πέσουν» σημειώνει με νόημα ο κ. Σμηλιάνης. Θυμίζουμε ότι το 1993 σκοτώθηκε στην Κρήτη ένας Γερμανός τουρίστας στο γαμήλιο ταξίδι του, από αδέσποτη σφαίρα που προήλθε από κάποια κοντινή γιορτή. Την ίδια χρονιά, γαμπρός που έριχνε τις πατροπαράδοτες μπαλωθιές στον γάμο του, σκότωσε έναν ηλικιωμένο κάποια χιλιόμετρα μακριά, που καθόταν αμέριμνος κάτω από μία ελιά, ενώ το 2014 κατά τη διάρκεια της Ανάστασης έπεσε νεκρός ένας 25χρονος από μπαλωθιές και τραυματίστηκε σοβαρά ένας 23χρονος.

Είναι κακό να αγχώνομαι σε δύσκολες καταστάσεις;

Το άγχος δεν είναι πάντα κακό, είναι ο φυσικός μας μηχανισμός επιβίωσης όταν αντιμετωπίζουμε προκλήσεις. Τα προβλήματα προκύπτουν όταν το άγχος γίνεται υπερβολικό και δεν εκτονώνεται, οπότε μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα υγείας (καρδιολογικά, κρίσεων πανικού, κ.λπ.).

Ποιος μπορεί να συλλάβει κάποιον ως αιχμάλωτο και για ποιον λόγο;

Τρεις είναι οι βασικοί τύποι αιχμαλωσίας: Ο αιχμάλωτος πολέμου (συνήθως πρόκειται για στρατιωτικό που έχει συλληφθεί από τον εχθρό κατά τη διάρκεια ανακηρυγμένου πολέμου), ο όμηρος (πρόσωπο που έχει συλληφθεί και κρατείται για να αποτελέσει μέρος μιας διαπραγμάτευσης με σκοπό κάποιο αντάλλαγμα) και ο κρατούμενος (πρόσωπο που έχει συλληφθεί και κρατείται από μια επίσημη αρχή ή δύναμη). Αυτοί που προβαίνουν σε αιχμαλωσίες ή συλλήψεις είναι ο εχθρικός στρατός σε έναν πόλεμο, η αστυνομία, η πολιτοφυλακή, κάποια παραστρατιωτική, τρομοκρατική ή άλλης μορφής εγκληματική οργάνωση και οι νοητικά ή συναισθηματικά ασθενείς.

Σύμφωνα με τον ταγματάρχη Πεζικού κ. Παναγιώτη Σιαμήτρο, οι λόγοι για να συλληφθεί κάποιος αιχμάλωτος είναι τέσσερις. Για την απόσπαση πληροφοριών (ο κύριος λόγος σε περίπτωση πολέμου), πολιτικοί λόγοι (το βλέπουμε αυτό να συμβαίνει ως επί το πλείστον σε πολιτικά ασταθείς χώρες και το βιώσαμε και στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του 1967), εγκληματικοί λόγοι (για την απαίτηση λύτρων ή προκειμένου να χρησιμοποιηθούν σαν ανθρώπινη ασπίδα) και ψυχολογικοί λόγοι για λόγους εκβιασμού και επιβουλής.

Παρέδωσε τον φυσικό έλεγχο, όχι όμως το νοητικό

Σκοπός ενός αιχμαλώτου που έχει συλληφθεί παράνομα είναι να επιδιώξει την απόδρασή του. Μέχρι να καταφέρει κάτι τέτοιο θα πρέπει να αντιστέκεται όσο το δυνατόν περισσότερο στην εκμετάλλευσή του, να επιχειρήσει να δημιουργήσει ένα είδος σχέσης συμπάθειας με τους κακοποιούς και να επιβιώσει με αξιοπρέπεια. Εάν διαπιστωθεί πως δεν υπάρχει ευκαιρία απόδρασης ή αν αυτή εκτιμάται ως πολύ επικίνδυνη, είναι απαραίτητο να παραδώσεις τον φυσικό σου έλεγχο εάν διακυβεύεται η ζωή σου, αλλά θα πρέπει να διατηρείς τον νοητικό σου έλεγχο.

Εντυπωσιακή άσκηση σεναρίου από καταδρομείς της Ζ-ΜΑΚ

Κατά τη διάρκεια της εβδομάδας, οι δημοσιογράφοι που μετείχαν στο σεμινάριο της ΕΣΗΕΑ μετέβησαν στις εγκαταστάσεις του νέου πεδίου βολής (ΠΒ) «Κανδηλίου», στη Νέα Πέραμο Αττικής, όπου παρακολούθησαν μια εντυπωσιακή άσκηση σεναρίου από το προσωπικό της Διοίκησης Ειδικού Πολέμου, προσαρμοσμένου στην κάλυψη γεγονότων σε εμπόλεμη ζώνη.

Βάσει αυτού, συλλαμβάνονταν πολεμικοί ανταποκριτές από παραστρατιωτική οργάνωση και δυνάμεις της επίλεκτης ομάδας των ειδικών δυνάμεων της Ζ-ΜΑΚ (Μονάδας Αμφίβιων Καταδρομών), θα τους απελευθέρωναν. Στην επίδειξη προσομοίωση ενός σεναρίου που δεν απέχει και πολύ από την πραγματικότητα σε τόσο δύσκολες καταστάσεις ομηρίας.

Παρακολουθήστε το σχετικό βίντεο της άσκησης:

Βίαιη μεταχείριση και προσπάθεια να παραμείνεις στο «γκρίζο»

Συνήθως υπάρχει βίαιη μεταχείριση από παραστρατιωτικές οργανώσεις ή εχθρικές στρατιωτικές δυνάμεις σε ένα πόλεμο, όπου το πρώτο που σου κάνουν είναι να σου περιορίσουν την ορατότητα.

Ήτοι να φορέσουν κουκούλες στους συλληφθέντες τους, να διαχωρίζουν τους άνδρες από τις γυναίκες, να προχωρήσουν σε σωματική έρευνα και λεηλασία εάν οι ρεπόρτερ έχουν κάποια πολύτιμα αντικείμενα πάνω τους και να τους μετακινήσουν σε κάποιο κρησφύγετό τους.

Κατά τη μετακίνηση, συνήθως οι συλληφθέντες ανταποκριτές είναι δεμένοι και πάντα με περιορισμένη ορατότητα, το οποίο είναι προφανώς ιδιαίτερα άβολο και κλειστοφοβικό και συν τοις άλλοις δεν ξέρεις πού σε πηγαίνουν και ποια θα είναι η τύχη σου. Θεωρητικά η σύσταση είναι να μην πανικοβληθείς και να προσπαθήσεις να παραμείνεις ήρεμος. Η αντίδρασή σου μπορεί να περιλαμβάνει σύγχυση, δυσπιστία, θυμό και φόβο.

Οι ειδικοί συστήνουν να μην αντιδράσεις έντονα αλλά και να μην είσαι εντελώς πράος. Προσπάθησε να φανείς συνεργάσιμος ή όπως τόνισαν οι στρατιωτικοί «να μην είσαι ούτε άσπρο, ούτε μαύρο, προσπάθησε να παραμείνεις σε μια γκρίζα ζώνη όσον αφορά τις αντιδράσεις σου από τη στιγμή που δεν έχεις κάνει τίποτα και βρίσκεσαι στην περιοχή ως δημοσιογράφος μόνο και μόνο για να καλύψεις τα γεγονότα».

Η αποδοχή της αιχμαλωσίας

Μοιραία επέρχεται η αποδοχή της αιχμαλωσίας. Ο κρατούμενος πρέπει να αποδεχθεί την απώλεια ελέγχου, να μάθει να ζει με την πιθανότητα ότι μπορεί να πεθάνει και να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα υιοθετώντας έναν νέο τρόπο συμπεριφοράς προκειμένου να καταφέρει να μείνει ζωντανός.

Κατά το σεμινάριο, ειπώθηκε ότι «οι όμηροι συχνά θεωρούν τους εαυτούς τους ως θύματα και αυτόματα αναλογίζονται τις σκηνές που έχουνε δει σε ταινίες, στην τηλεόραση, κ.λπ. Σε μία τόσο δύσκολη κατάσταση θα πρέπει, όσο αυτό είναι εφικτό, να παραμείνεις αισιόδοξος και να σκέφτεσαι σαν στρατιώτης και όχι σαν θύμα. Αυτό, ίσως αντικαταστήσει τις εικόνες που έχεις στο μυαλό σου περί καταστάσεων ομηρίας, και σου δώσει δύναμη και ελπίδα.

Από την αρχή της αιχμαλωσίας πάντως η αλήθεια είναι ότι θα βρίσκεσαι υπό επήρεια διαφόρων πιέσεων: εσωτερικών (πιέσεις που προκαλεί στον εαυτό σου, μέσα από τις σκέψεις σου, όπως είναι ο φόβος, τι αίσθημα αποτυχίας και ενοχής, η ανησυχία, η ανία, η μοναξιά και η απόγνωση) και εξωτερικών· πιέσεις δηλαδή εκτός του ελέγχου σου, από τους κακοποιούς, που μπορεί να είναι ο περιορισμός χώρου, μια επιβαλλόμενη εργασία, η ελλιπής διατροφή, η απομόνωση, η σεξουαλική κακοποίηση και η έλλειψη ύπνου.

Παθητική αποδοχή κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας

Στο σεμινάριο αναφέρθηκε επίσης ότι «εάν οι απαγωγείς αποφασίσουν να μεταχειριστούν άσχημα κάποιον από τους αιχμαλώτους ως παραδειγματισμό, αυτός θα είναι ο λιγότερο άριστος, που έχει δημιουργήσει προβλήματα ή έχει εναντιωθεί κατά αυτών στη περίοδο της αιχμαλωσίας». Αυτό που συνιστάται με λίγα λόγια είναι η παθητική αποδοχή. Παθητική αποδοχή δεν σημαίνει ότι πρέπει να είσαι τελείως υποτακτικός. Γενικά να είσαι συνεργάσιμος, αλλά διατήρησε τον έλεγχο των πράξεών σου.

Οι μικρές νίκες θα σου δώσουν αυτοπεποίθηση, ικανοποίηση, κίνητρο και την αίσθηση του ελέγχου. Μην διαφωνείς με τους δράστες και προσποιήσου ότι τους καταλαβαίνεις ώστε να υπάρχει ένας δίαυλος επικοινωνίας. Εάν μπορείς φρόντιζε την υγιεινή σου, κάνε γυμναστική και ποτέ μην σταματάς να σχεδιάζεις τρόπους διαφυγής.

Αν σε υποχρεώσουν να μιλήσεις μπροστά σε κάμερα;

Έχετε δει ενδεχομένως σε καταστάσεις ομηρίας (π.χ. από τον ISIS) τα θύματα να μιλούν μπροστά σε κάμερα. Αν σου ζητηθεί ή υποχρεωθείς να προβείς σε μια δήλωση που θα καταγράφεται σε video, μίλα αργά και καθαρά. Μετέδωσε όσες περισσότερες πληροφορίες μπορείς (τοποθεσία, ώρα σύλληψης, ημερομηνία, αριθμός αιχμαλώτων, ιατρική κατάσταση). Χρησιμοποίησε κωδικές λέξεις και κινήσεις, επέδειξε συναίσθημα και απευθύνσου σε οικογένεια και κράτος.

Κατά τη διάρκεια μίας συζήτησης με τους θύτες, δεν πρέπει ποτέ να παρέχεις πληροφορίες με πρωτοβουλία σου, χωρίς την ανάλογη πίεση. Δεν πρέπει επίσης να δημιουργείς μία φανταστική Ιστορία κάλυψης ή ένα ψέμα, από τη στιγμή που αυτό δεν θα μπορέσεις να το υποστηρίξεις για μεγάλο χρονικό διάστημα. Για να αντισταθείς στην εκμετάλλευση καλό είναι ακόμη, να χρησιμοποιήσεις τη μέθοδο των «διαδοχικών στρωμάτων». Να προβαίνεις στην παροχή πληροφοριών από το γενικό προς το συγκεκριμένο, κατόπιν ανάλογων ερωτήσεων, όπως τα στρώματα του φλοιού ενώ κρεμμυδιού.

Τέλος, σε περίπτωση που υπάρξει επιχείρηση διάσωσης και μάχη μεταξύ των κακοποιών και των ανθρώπων που θα επιχειρήσουν να απελευθερώσουν εσένα και τους υπόλοιπους ομήρους, πέσε στο έδαφος σε ασφαλές μέρος ούτως ώστε να μην βρεθείς σε διασταυρούμενα πυρά.

Κάνε ορατά τα άδεια χέρια σου, ακολούθησε τις διαταγές και τις οδηγίες της ομάδας διάσωσης και ανέμενε ενδεχομένως σκληρή αρχική μεταχείριση, μέχρι να διαπιστωθεί ότι είσαι το θύμα και όχι ένας από τους θύτες.