Πόση διακινδύνευση αντέχει η Πολιτική Προστασία;

Ίσως να μην υπάρχει άλλη δημόσια πολιτική που να είναι κατακυριευμένη από μεταφυσικές, και, συχνά, εσχατολογικές απόψεις όσο η Πολιτική Προστασία. Ο φόβος του ανθρώπου μπροστά στην οργή των στοιχείων της φύσης, σε συνδυασμό με τις προκαταλήψεις και προλήψεις περί του πρακτέου. δημιουργεί μια ψευδή εικόνα των κρίσεων και των καταστροφών οδηγώντας σε λαθεμένες και παραπειστικές δράσεις για τoν έλεγχο και την αντιμετώπισή τους.

Οι κρίσεις και οι καταστροφές δεν αφορούν, όμως μόνον τις φυσικές καταστροφές. Η νέα έννοια της διακινδύνευσης- γνωστή στους νομικούς από τα εγκλήματα (συγκεκριμένης και αφηρημένης) διακινδύνευσης – ήρθε να ενοποιήσει κινδύνους που όταν εκδηλώνονται οι καταστροφικές συνέπειές τους, βλάπτουν, εν τέλει, το ίδιο.

Είναι γεγονός ότι η πολυπλοκοποίηση του παγκοσμιοποιημένου κόσμου προκάλεσε και ανέδειξε σωρεία νέων κινδύνων και απειλών που προστέθηκαν στις ήδη υπάρχουσες. Για παράδειγμα, στην «παραδοσιακή» απειλή πυρηνικού πολέμου που αποτελούσε μια διελκυστίνδα μεταξύ ΗΠΑ-Ρωσίας, προστέθηκαν νέοι παίκτες, για τους οποίους δεν υπάρχει καμία βεβαιότητα ότι θα λειτουργήσουν με βάση τους τυπικούς και άτυπους κανόνες που ίσχυσαν επί δεκαετίες μεταξύ των υπερδυνάμεων. Υπάρχουν επίσης οι «νέοι» πόλεμοι οι οποίοι έχουν, μεν, περιορισμένη εμβέλεια, αλλά από τεχνολογική άποψη είναι εντελώς διαφορετικοί από εκείνους που γνωρίζαμε πριν από την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση.

Οι νέοι κίνδυνοι συνοδεύτηκαν, ωστόσο, από μια σωρεία μέσων και εργαλείων για την αντιμετώπισή τους. Οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές και η ψηφιακή απεικόνιση των κτιρίων, για παράδειγμα, ανοίγουν περισσότερες ευκαιρίες να σωθούν άνθρωποι και περιουσίες απ’ όσες είχαμε με τα παραδοσιακά μέσα.

Η διακυβέρνηση των δημοσίων υποθέσεων και των καταστροφών δεν μπορούσε να μείνει ανέγγιχτη από τα νέα δεδομένα. Οι βεβαιότητες του παρελθόντος που θεωρούσαν τις κρίσεις και τις καταστροφές ως εξαίρεση και ο γραμμικός χρόνος που επέτρεπε μακροπρόθεσμους και μεσοπρόθεσμους σχεδιασμούς ήρθαν να αντικατασταθούν από ποικίλες διακινδυνεύσεις κι έναν κβαντικό χρόνο. στον οποίο η τυχαιότητα φαίνεται να παίζει σημαντικό, αν όχι σημαντικότερο, ρόλο από την πρόβλεψη και τις γνωστές αλληλουχίες αιτίων και αποτελεσμάτων.

Το πρακτικό αποτέλεσμα της υποκατάστασης των βεβαιοτήτων από τις διακινδυνεύσεις δεν συνεπάγεται ούτε αδυναμία ούτε παραίτηση από την προσπάθεια ελέγχου των συνεπειών τους. Σημαίνει, αντιθέτως, την ανάπτυξη μιας στρατηγικής που επικεντρώνεται στην έγκαιρη πρόβλεψη μιας μελλοντικής καταστροφής, που επιτρέπει την αποτροπή της.

Η αποτροπή της καταστροφής, όμως, όπως υπογραμμίζει ο Ulrich Beck, δεν μπορεί να είναι τελεσίδικη. Κι αυτό συμβαίνει, επειδή η παγκοσμιοποιημένη κοινωνία υποφέρει από τέσσερις συστημικές ατέλειες οι οποίες συνεργούν στην αναπαραγωγή των διακινδυνεύσεων: Την υπέρβαση των χωρικών ορίων εκδήλωσης του καταστροφικού φαινομένου, την αδυναμία ελέγχου του, την ελλιπή αντιστάθμιση των ζημιών που προκαλεί και, τέλος, την ελλιπή γνώση και επίγνωση των κινδύνων.

Μπροστά στη νέα κατάσταση οι κοινωνίες προσπαθούν να διευρύνουν τα εργαλεία που διαθέτουν για την αντιμετώπιση των διακινδυνεύσεων με την ανάπτυξη αναστοχαστικών μηχανισμών στους οποίους συγκαταλέγονται, πέραν των παραδοσιακών διαιρετικών τομών και δομών διακυβέρνησης, η ανάπτυξη σχέσεων εμπιστοσύνης μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και κοινωνίας πολιτών, καθώς και δεσμών αλληλεγγύης και ενσυναίσθησης.

Η νέα κοινωνική συνθήκη επιτάσσει δραματικές αλλαγές τόσο στα προγράμματα σπουδών και έρευνας των ΑΕΙ όπως και στην υποστήριξη/δημιουργία δικτύων. Η μετακίνηση του κέντρου βάρους από την παραδοσιακή αποκριτική γραφειοκρατία στην πρόληψη, επιτάσσει:

Α) Την ανάπτυξη εργαλείων πρόγνωσης και πρόβλεψης προσαρμοσμένων στις εθνικές/τοπικές ιδιαιτερότητες.

Β) Τη δημιουργία ισχυρών περιφερειακών και τοπικών δομών διακυβέρνησης.

Γ) Την παροχή ισχυρών κινήτρων για την ανάπτυξη του εθελοντισμού.

Δ) Τη συνένωση αντί της κατάτμησης δυνάμεων (με κυριότερη την υπαγωγή της πολιτικής προστασίας στις ένοπλες δυνάμεις).

Ε) Στη ταχύτατη απορρόφηση κοινοτικών πόρων σε έργα υποδομών της Πολιτικής Προστασίας.

Για να υπάρξουν, όμως, τα προηγούμενα χρειάζεται μια μείζων πολιτική απόφαση αποκόλλησης από το πελατειακό σύστημα διακυβέρνησης. Κι αυτό, γιατί το πελατειακό σύστημα πιεζόμενο να ενσωματώσει μεθόδους και τεχνικές για την επίλυση μεγαλύτερων προβλημάτων από εκείνα που μπορεί να λύσει, αντί της στρατηγικής για την αντιμετώπιση των διακινδυνεύσεων επιλέγει τη μερικότερη αντιμετώπιση ορισμένων μόνον προβλημάτων.

Εν τέλει, η Πολιτική Προστασία είτε θα επαναπροσδιοριστεί στο πλαίσιο μιας θεωρίας διακινδύνευσης είτε θα είμαστε καταδικασμένοι να παρακολουθούμε αδύναμοι την προϊούσα καταστροφή του τόπου μας.

(Ο Παναγιώτης Καρκατσούλης είναι εμπειρογνώμονας δημόσιας διοίκησης, π.βουλευτής- Το άρθρο αποτελεί αναδημοσίευση από το Κ-Report)