Συλλογή Στερν: Φιέστα αρχαιοκαπηλίας παρουσία Μητσοτάκη

Εγκαινιάστηκε στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης η έκθεση 15 κυκλαδικών αρχαιοτήτων από τις 161 της συλλογής Στερν. Για “επαναπατρισμό” έκανε λόγο ο πρωθυπουργός. Θύελλα αντιδράσεων για τα “κλεμμένα” και την απουσία ελέγχου.

Διθυραμβικές δηλώσεις και εκλιπόντες πανυγηρισμοί

Αν ανατρέξει κάποιος στις διθυραμβικές δηλώσεις της Υπουργού Πολιτισμού, Λίνας Μενδώνη, τον Σεπτέμβριο που μας πέρασε -όταν δηλαδή ψηφίστηκε από τη Βουλή των Ελλήνων η συμφωνία για τις 161 κυκλαδικές αρχαιότητες που κατήρτισε το Υπουργείο Πολιτισμού με το Μetropolitan Museum of Art της Νέας Υόρκης και το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης της Αθήνας- θα περίμενε κάτι τελείως διαφορετικό.

Θα περίμενε ας πούμε, οι 15 αυτές μοναδικές αρχαιότητες να έρθουν στην Ελλάδα με τιμές Αρχηγού Κράτους, σαν το Άγιο Φως, και εκεί στο αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος ο Πρωθυπουργός και η αρμόδια Υπουργός να τις παραλάβουν μετά τυμπανοκρουσιών και πανηγυρικών ομιλιών. Τίποτα από αυτά δεν έγινε. Όπως και δεν είδαμε καμία λαμπερή τους δήλωση στα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων. Όπως και δεν είδαμε πουθενά να δηλώνει παρούσα η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου.

Τουναντίον, σε μεγάλα πολιτιστικά γεγονότα του παρελθόντος, οι πανηγυρισμοί ήταν μεγαλειώδεις. Αρκεί μόνο να θυμηθούμε την τελετή απόδοσης του νέου φωτισμού της Ακρόπολης που μάλιστα την είδαμε και σε παγκόσμια ζωντανή μετάδοση ή τη δημοσιότητα που δόθηκε στην επιστροφή δέκα θραυσμάτων των Γλυπτών του Παρθενώνα.

Κυριάκος Μητσοτάκης: “Χαράσσουμε ένα βατό μονοπάτι επαναπατρισμού”

“Χαράσσουμε ένα βατό μονοπάτι επαναπατρισμού και άλλων πολύτιμων τμημάτων της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, στέλνοντας ένα μήνυμα σε κράτη, σε μουσεία, σε οργανισμούς, σε συλλέκτες, ότι αυτός ο γυρισμός, που είναι και το όνομα της έκθεσης που θα έχουμε την ευκαιρία σε λίγο να εγκαινιάσουμε, δεν είναι απλά ηθικά επιβεβλημένος, αλλά είναι και τεχνικά, νομικά εφικτός”, δήλωσε κατά τον χαιρετισμό του στα εγκαίνια της έκθεσης ο Πρωθυπουργός.

“Η Ελλάδα γίνεται πλέον ο μοναδικός κύριος της μεγαλύτερης συλλογής αρχαιοτήτων που θα επιστρέψει ποτέ στην πατρίδα μας”, προσέθεσε και συνέχισε λέγοντας “τα εκατομμύρια μάτια τα οποία θα αντικρίζουν αυτά τα εν πολλοίς άγνωστα έργα θα γίνονται τελικά οι καλύτεροι πρεσβευτές του πολιτισμού και της Ιστορίας μας», είπε ο Πρωθυπουργός, ενώ αναφερόμενος στην προσωρινή έκθεση της συλλογής στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης (MET) σημείωσε πως οι επισκέπτες του “θα είναι οι πρώτοι που θα αναγνωρίζουν ότι ναι μεν μπορεί αυτές οι αρχαιότητες να εκτίθενται στη Νέα Υόρκη, στο πλαίσιο μιας πολιτιστικής ανταλλαγής, όμως αποτελούν ιδιοκτησία της Ελλάδος”.

“Κλεμμένα είναι”

«Κλεμμένα είναι», επιμένει ο Ενιαίος Σύλλογος Υπαλλήλων ΥΠΠΟ, η Πανελλήνια Ένωση Συντηρητών Αρχαιοτήτων, το Πανελλήνιο Σωματείο Έκτακτου Προσωπικού ΥΠΠΟ, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων και ο Σύλλογος Εκτάκτων Αρχαιολόγων, και σε κοινή ανακοίνωσή τους θυμίζουν ότι «τα αντικείμενα αυτά δεν έχουν ελεγχθεί με τη νόμιμη διαδικασία για το αν είναι αυθεντικά ή κίβδηλα, ούτε για το πώς βρέθηκαν από τις Κυκλάδες στη συλλογή ενός πολυεκατομμυριούχου στη Νέα Υόρκη».

Όντως πρόκειται για επαναπατρισμό;

Η ιστορία έχει εν συντομία ως εξής: Ο Αμερικανός πολυεκατομμυριούχος Λέοναρντ Στερν που έχει και την ιδιότητα του Συλλέκτη (έχουμε γράψει τι εστί συλλέκτης και ποια η διαφορά του από τον κάτοχο), εμφάνισε ξαφνικά και δώρισε 161 ελληνικές αρχαιότητες του Κυκλαδικού Πολιτισμού στο «Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού» με έδρα το Ντελαγουέρ. Δηλαδή το Ινστιτούτο αυτό έγινε αυτόματα κάτοχος των αρχαιοτήτων με την υπογραφή της Υπουργού Πολιτισμού στις 21 Ιουλίου 2022. Και αυτό έγινε χωρίς να έχει προηγηθεί κανένας έλεγχος ούτε του ποιο είναι το «Ίδρυμα» αυτό, ούτε ποια είναι η προέλευση των αρχαιοτήτων. Τουτέστιν, δεν ελέχθηκε από κανέναν αν οι αρχαιότητες αυτές αποτελούν προϊόντα αρχαιοκαπηλίας.

Κρατήστε μία απαραίτητη διευκρίνιση. Μετά τη δωρεά του Λέοναρντ Στερν, η κατοχή των αρχαιοτήτων δεν πέρασε στην Ελλάδα. Η Ελλάδα κρατάει την κυριότητα των αρχαιοτήτων, κάτι που όμως προβλέπει ο ελληνικός νόμος για όλες τις αρχαιότητες που έχουν ανασκαφεί σε ελληνικό έδαφος. Η κατοχή (που είναι ουσιαστικά η «νομή») πέρασε στο “Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού” με έδρα το Ντέλαγουερ και το Διοικητικό Συμβούλιο, όπου συμμετέχει ο γιος του δωρητή. Ο κάτοχος είναι αυτός που αποφασίζει τι θα γίνει με αυτά που κατέχει –το ελληνικό δημόσιο απλώς συναινεί ή όχι σε αυτό που θέλει ο κάτοχος. Αυτός που έχει την κυριότητα απλώς και μόνο εγκρίνει. Η τύχη της συλλογής δηλαδή υπόκειται στις υποδείξεις του Ινστιτούτου και η τύχη της θα αποφασιστεί ουσιαστικά το 2073 από αυτό. Να διευκρινίσουμε επίσης ότι η αναγνώριση της κατοχής δεν έχει ημερομηνία λήξης: πρακτικά για πάντα η τύχη των αρχαιοτήτων αυτών θα αποφασίζεται από το ΔΣ του Ιδρύματος.

Σε σχετικό δελτίο Τύπου του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης διαβάζουμε πως αφού η συλλογή παρουσιαστεί στο σύνολό της στο Μουσείο για 10 χρόνια, επιλεγμένα έργα θα ταξιδεύουν περιοδικά στην Ελλάδα για 15 χρόνια για έκθεση, ενώ άλλα δάνεια κυκλαδικής τέχνης θα έρχονται στο The Met. Μετά από αυτή την 25ετή περίοδο δανεισμού, σημαντικά έργα κυκλαδικής τέχνης θα συνεχίσουν να δανείζονται στο μουσείο από την Ελλάδα για επιπλέον 25 χρόνια.

Η επιλογή από 15 από τα πιο σημαντικά έργα της συλλογής είναι αυτή που τώρα εκτίθεται για πρώτη φορά στην Αθήνα για ένα χρόνο ξεκινώντας στις αρχές Νοεμβρίου, πριν ταξιδέψει στο The Met.

Αναλυτικότερα, από το 2024 ως το 2033 το σύνολο της συλλογής θα εκτίθεται στη Νέα Υόρκη. Από το 2033 ως το 2044, ανά πενταετία δεκαπέντε αντικείμενα θα παραχωρούνται σταδιακά στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και ως αντάλλαγμα θα δίνονται στο ΜΕΤ από ελληνικά μουσεία ως δάνειο ισάριθμα αντικείμενα «που θα έχουν αντίστοιχη αξία και σημαντικότητα με τις αρχαιότητες που αποστέλλονται για έκθεση στο Κυκλαδικό Μουσείο». Το 2049 είτε θα ανανεωθεί ο δανεισμός ως το 2073 είτε όλη η συλλογή θα επιστρέψει στην Ελλάδα, αλλά μόνο αν ελληνικά μουσεία παραχωρήσουν στο ΜΕΤ ως δάνειο για άλλα είκοσι πέντε χρόνια «122 αρχαιότητες του κυκλαδικού πολιτισμού από τις συλλογές του Κυκλαδικού Μουσείου και/ή άλλων μουσείων της Ελλάδας».

Τι θα δούμε στην έκθεση «Γυρισμός. Κυκλαδικοί θησαυροί στο ταξίδι της επιστροφής»

Σύμφωνα με το δελτίο Τύπου του Ιδρύματος Γουλανδρή, “η έκθεση – που θα διαρκέσει από τις 3 Νοεμβρίου 2022 έως τις 31 Οκτωβρίου 2023- παρουσιάζεται από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού και αποτελεί το πρώτο βήμα υλοποίησης της ιστορικής συμφωνίας μεταξύ του Υπουργείου, του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης (ΜΕΤ) που κυρώθηκε από το Ελληνικό Κοινοβούλιο στις 9 Σεπτεμβρίου 2022.

Η συμφωνία προβλέπει τη σταδιακή επιστροφή στην Ελλάδα της συλλογής 161 πρωτοκυκλαδικών αρχαιοτήτων μοναδικής αρχαιολογικής αξίας του Αμερικανού συλλέκτη Leonard Stern. 15 από τις αρχαιότητες αυτές παρουσιάζονται για πρώτη φορά παγκοσμίως, στην Αθήνα, στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Θα ακολουθήσει η έκθεση του συνόλου της συλλογής στο ΜΕΤ, πριν την οριστική επιστροφή της στη χώρα μας”.

Ποιες είναι αυτές οι 15 αρχαιότητες (από τις 161) που παρουσιάζονται για πρώτη φορά παγκοσμίως;

Στο δελτίο Τύπου της έκθεσης διαβάζουμε πως “η έκθεση παρουσιάζει σπάνια εκθέματα που παρέχουν νέα δεδομένα στις γνώσεις μας για την πρωτοκυκλαδική τέχνη. Ανάμεσα σε αυτά περιλαμβάνονται και τύποι που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν μοναδικοί, είτε στο σύνολο είτε στα επιμέρους μορφολογικά χαρακτηριστικά τους, καθώς δεν εντοπίζονται ξανά ανάμεσα στα μέχρι τώρα γνωστά έργα της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου.

Ειδικότερα, περιλαμβάνονται δέκα μαρμάρινα ειδώλια και πέντε αγγεία κατασκευασμένα από μάρμαρο, στεατίτη και πηλό, που καλύπτουν ένα ευρύ χρονολογικό φάσμα, από τους χρόνους της Νεότερης Νεολιθικής έως και εκείνους της Πρωτοκυκλαδικής ΙΙ περιόδου (περ. 5300 – 2400/2300 π.Χ.). Τα ειδώλια αναπαριστούν αποκλειστικά τη γυναικεία μορφή ανήκοντας σε τύπους και παραλλαγές που αντιστοιχούν στους τεχνοτροπικούς ρυθμούς της κάθε περιόδου (σχηματικά, προκανονικά, κανονικά), ενώ τα αγγεία αντιπροσωπεύουν μερικούς από τους χαρακτηριστικότερους τύπους σκευών ολόκληρης της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου”.

Οι 3 χρονολογικές ενότητες της έκθεσης

Σύμφωνα με το Μουσείο, “η έκθεση διαρθρώνεται σε τρεις χρονολογικές ενότητες που αναπτύσσονται σε ισάριθμες αίθουσες του Μεγάρου Σταθάτου και περιλαμβάνουν έργα που ταξινομούνται με βάση τα τυπολογικά τους κριτήρια και τις παραδοχές της έρευνας για τη χρονολογική αντιστοίχιση του κάθε τύπου.

Η πρώτη ενότητα περιλαμβάνει περίτεχνα και σπάνια αγγεία και ειδώλια κυρίως της Πρωτοκυκλαδικής Ι περιόδου (περ. 3200 – 2800 π.Χ.), καθώς και ένα νεολιθικό ειδώλιο, ώστε να γίνει αντιληπτή η καταγωγή των πρωτοκυκλαδικών ειδωλίων από τη νεολιθική ειδωλοπλαστική. Στη δεύτερη ενότητα παρουσιάζονται αρχαιότητες της Μεταβατικής Πρωτοκυκλαδικής Ι/ΙΙ περιόδου (περ. 2800 – 2700 π.Χ.). Μορφές προδρομικές που προαναγγέλλουν τις ολοκληρωμένες φόρμες της επόμενης περιόδου, καθώς δύο αγγεία από λίθο και πηλό που ανήκουν σε ιδιαίτερες κατηγορίες της πρωτοκυκλαδικής τέχνης περιλαμβάνονται στην ενότητα αυτή. Τέλος, η τρίτη ενότητα περιλαμβάνει ειδώλια του λεγόμενου κανονικού τύπου της παραλλαγής Σπεδού, της πλέον διαδεδομένης και πολυάριθμης της Πρωτοκυκλαδικής ΙΙ περιόδου (περ. 2700 – 2400/2300 π.Χ.), καθώς και μια μαρμάρινη προχυτική φιάλη.

Λίγα λόγια για τη δωρεά του Στερν που τελικά δεν είναι τόσο ανιδιοτελής…

Εκτός από το ότι η Συμφωνία έγινε χωρίς να ελεγχθεί ο χρόνος και ο τρόπος που ο Στερν απέκτησε τα αντικείμενα αυτά (με «αμνηστευση» δηλαδή), ο εκατομμυριούχος “φιλάνθρωπος” θα έχει τα τεράστια φορολογικά οφέλη που προβλέπει η αμερικανική νομοθεσία για τις «δωρεές», ενώ κοιτώντας κανείς το διοικητικό συμβούλιο της Ινστιτούτου του Ντέλαγουερ θα δει ανάμεσα στους «συνιδρυτές» και τους διοικούντες τον γιο του κύριου Στερν και τον Γενικό Διευθυντή των επιχειρήσεών του!

Την έκθεση συνοδεύει δίγλωσσος επιστημονικός κατάλογος 180 σελίδων που περιλαμβάνει εισαγωγικό κείμενο για τον πολιτισμό των Κυκλάδων της 3ης χιλιετίας π.Χ., καθώς και λεπτομερή, τεκμηριωμένη παρουσίαση των δεκαπέντε κυκλαδικών αρχαιοτήτων, μαζί με μοναδικές φωτογραφίες των ίδιων των εκθεμάτων αλλά και του κυκλαδικού τοπίου.

Info

«Γυρισμός. Κυκλαδικοί θησαυροί στο ταξίδι της επιστροφής»/Διάρκεια: 3 Νοεμβρίου 2022 – 31 Οκτωβρίου 2023

Γεωργία Οικονόμου

news247.gr

intime