Το νέο «παγκόσμιο τρίγωνο»

Δύο καθηγητές πολιτικών επιστημών, ένας Κινέζος και μια Δυτική, σκιαγραφούν τη νέα – παλιά παγκόσμια τάξη πραγμάτων που επιχειρείται να δημιουργηθεί, μετά την άνοδο του Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ, και συγκλίνουν στη διαπίστωση περί της τάσης για δημιουργία «τριγώνου» ΗΠΑ – Ρωσία – Κίνας.

Σε άρθρο της, στο περιοδικό Foreign Affairs, καθηγήτριας Πολιτικών Επιστημών και αναπληρώτρια κοσμήτορ στο Κολλέγιο Wellesley, Στέισι Ε. Γκόνταρντ, επισημαίνει ότι ο Ντόναλντ Τραμπ επιδιώκει να προτείνει στη Ρωσία και την Κίνα ένα μοντέλο «συνεννόησης των ισχυρών», βάσει του οποίου θα μπορούσαν από κοινού να επιβάλλουν τους κανόνες του παιχνιδιού στον κόσμο, διατηρώντας παράλληλα τα διαφορετικά συμφέροντά τους.

Από τη μεριά του, κοσμήτορ του Πανεπιστημίου του Χονγκ Κονγκ και διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων, Τσενγκ Γιονγκνιάν, παρατηρεί ότι το σύστημα παγκοσμίως εισέρχεται σε μια φάση εντεινόμενου ανταγωνισμού, στον οποίο οι ΗΠΑ, η Ρωσία και η Κίνα διαμορφώνουν μια νέα, ασταθή τριγωνική δυναμική.

Η μεταψυχροπολεμική μονοπολική εποχή των ΗΠΑ έχει παρέλθει, και πλέον οι αναδυόμενες και οι αναθεωρητικές δυνάμεις επιδιώκουν να επανακαθορίσουν τη θέση τους στον κόσμο. Ομως, ο νέος «παγκόσμιος τριγωνισμός» δεν αναπαράγει απλώς τον Ψυχρό Πόλεμο. Είναι πιο πολύπλοκος, με οικονομικές αλληλεξαρτήσεις, τεχνολογικούς ανταγωνισμούς, ασύμμετρες απειλές και ρευστές συμμαχίες. Οι συγκρούσεις είναι πλέον πολυδιάστατες – οικονομικές, ιδεολογικές, τεχνολογικές και ενίοτε στρατιωτικές.

Για τις μικρότερες χώρες και ιδιαίτερα για την Ευρώπη, η πρόκληση είναι τεράστια: πώς να διατηρήσουν στρατηγική αυτονομία τους, χωρίς να γίνουν πιόνια στο γεωπολιτικό παίγνιο των μεγάλων δυνάμεων. Το νέο διεθνές περιβάλλον απαιτεί νηφαλιότητα, διορατικότητα και ευελιξία. Το μέλλον παραμένει αβέβαιο. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ζούμε σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία και που απαιτεί νέες στρατηγικές σκέψης και δράσης.

Εποχές πριν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Η Στέισι Ε. Γκόνταρντ, πάντως, υπογραμμίζει ότι στην πραγματικότητα, η ιδέα ότι οι ανταγωνιζόμενες μεγάλες δυνάμεις μπορούν και πρέπει να ενώνονται για να διαχειρίζονται την ανθρωπότητα που βρίσκεται σε χάος, δεν είναι καινούργια. Το 1814–1815, μετά τους Ναπολεόντειους Πολέμους, οι μεγαλύτερες ευρωπαϊκές δυνάμεις συναντήθηκαν στη Βιέννη, προκειμένου να οικοδομήσουν μια πιο σταθερή τάξη πραγμάτων απ’ ό,τι στον 18ο αιώνα, όταν οι πόλεμοι μεταξύ κρατών γίνονταν σχεδόν ανά σχεδόν δεκαετία.

Το αποτέλεσμα της Διάσκεψης ήταν η δημιουργία του ονoμαζόμενου συστήματος Διεθνών Σχέσεων της Βιέννης (ή σύστημα του «Κονσέρτου της Ευρώπης». Οι μεγάλες δυνάμεις απέκτησαν ειδικά δικαιώματα και υποχρεώσεις για την αποκλιμάκωση των συγκρούσεων. Όταν προέκυπταν εδαφικές διαφορές ή απειλούνταν από επαναστατικά και εθνικά κινήματα, οι ηγέτες τους συναντιούνταν για να βρουν λύσεις μέσω διαπραγματεύσεων. Βέβαια, τα παραπάνω που παρατηρεί η καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών,τα έζησαν σκληρά στο πετσί τους οι επαναστατημένοι Ελληνες.

 

Η ίδια, πάντως, υπενθυμίζει πως κατέληξε εκείνη η περίοδος. Ας μη ξεχνούμε, γράφει, πώς κατέληξε την προηγούμενη φορά αυτή η παγκόσμια τάξη πραγμάτων: αρχικά με μια σειρά τοπικών πολέμων στην ήπειρο, κατόπιν με αποικιακές συγκρούσεις πέρα από τον ωκεανό και, τέλος, με την έκρηξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Χρήσιμο είναι αυτή την επισήμανσή της να μην την ξεχνούμε και στις σημερινές διεθνείς συγκυρίες.

Η νέα – παλιά τάξη πραγμάτων

Αναφερόμενη σε εκείνη την εποχή μετά τους Ναπολεόντειους Πολέμους, η Στέισι Ε. Γκόνταρντ παρατηρεί ότι μέχρι να κλείσει εκείνος ο αιώνας, το σύστημα αυτό κατέρρευσε. Ωστόσο, η ιδέα ότι οι μεγάλες δυνάμεις μπορούν να αναλάβουν συλλογικά την ευθύνη διακυβέρνησης του κόσμου παρέμεινε και κατά καιρούς επανερχόταν στο προσκήνιο. Ενέπνευσε τον Ρούσβελτ για τις ΗΠΑ, ΕΣΣΔ, Βρετανία και Κίνα ως τους «τέσσερις χωροφύλακες» που θα διασφάλιζαν την παγκόσμια ασφάλεια μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ενέπνευσε και τον τελευταίο πρόεδρο της ΕΣΣΔ, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, που οραματίστηκε έναν μεταψυχροπολεμικό κόσμο, όπου η ΕΣΣΔ θα συνεργαζόταν με τους πρώην αντιπάλους της για να οργανώσει το ευρωπαϊκό σύστημα ασφαλείας.

Ωστόσο, συνεχίζει, το ενδιαφέρον του Τραμπ για αυτή την ιδέα δεν πηγάζει από κάποια βαθιά κατανόηση της ιστορίας. Αντιμετωπίζει τις διεθνείς σχέσεις λες και λειτουργεί στον κόσμο των επιχειρηματιών, όπου μια ομάδα ισχυρών παικτών βρίσκεται σε συνεχή ανταγωνισμό. Καθένας από αυτούς κυβερνά μια αυτοκρατορία κατά τη βούλησή του. Έτσι πιστεύει ότι πρέπει να λειτουργούν και οι μεγάλες δυνάμεις.

 

Σε αυτό το πλαίσιο της συνεργασίας των μεγάλων δυνάμεων, θα εξακολουθεί να υπάρχει ανταγωνισμός μεταξύ τους, ενώ όλες τους θα επιδιώκουν να αποκτήσουν υπεροχή η μια έναντι της άλλης. Ταυτόχρονα, όμως, άπαντες θα πρέπει να έχουν κατά νου ότι επιβάλλεται να ελαχιστοποιήσουν τις αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις μεταξύ τους, προκειμένου να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τον πραγματικό εχθρό: τις δυνάμεις του χάους.

Ακριβώς αυτή ήταν, εξάλλου, και η βάση πάνω στην οποία είχε στηθεί το «Κονσέρτο της Ευρώπης». Οι μεγάλες δυνάμεις άφησαν στην άκρη τις ιδεολογικές τους διαφορές, αναγνωρίζοντας ότι οι εθνικές επαναστάσεις που ξέσπασαν μετά τη Γαλλική Επανάσταση απειλούσαν την Ευρώπη περισσότερο από ότι ο μεταξύ τους ανταγωνισμός.

Στην αντίληψη του Τραμπ, η Ρωσία και η Κίνα θεωρούνται σύμμαχοι στην αντιμετώπιση της ανεξέλεγκτης αταξίας και των κοινωνικών αλλαγών. Οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να ανταγωνίζονται τους εταίρους τους, ιδίως την Κίνα. Ομως, για να λειτουργήσει ένα τέτοιο «κονσέρτο δυνάμεων», τα μέλη του πρέπει να είναι εις θέσιν να επιδιώξουν τους δικούς τους στόχους χωρίς να παραβιάζουν τα δικαιώματα των άλλων. Αυτό προϋποθέτει τη διαίρεση του κόσμου σε χωριστές σφαίρες επιρροής, όπου κάθε μεγάλη δύναμη έχει το δικαίωμα στην ανεμπόδιστη επέκταση και κυριαρχία.

Η κινεζική άποψη

Εξαιρετικά μεγάλο ενδιαφέρον έχει η κινέζικη ματιά. Πόσο μάλλον, όταν στη Δύση, και πολύ περισσότερο στην Ελλάδα, σπανίως παρουσιάζεται.

Ο Τσενγκ Γιονγκνιάν τονίζει ότι η οποιαδήποτε αλλαγή στην παγκόσμια τάξη πραγμάτων, πρέπει να έχει αφετηρία της σε ποια βάση θα διαμορφωθεί το «τρίγωνο» ΗΠΑ – Κίνας – Ρωσίας. Δεν μπορεί να βασιστεί μόνο στο … στιλ Τραμπ, αλλά πρέπει να δημιουργηθεί μέσα από τη δυναμική αλληλεπίδραση μεταξύ των τριών μεγάλων δυνάμεων.

Διαχειριζόμενοι τις τριμερείς σχέσεις, πρέπει να προσέχουμε το χειρότερο σενάριο: το λεγόμενο «αντίστροφο Νίξον», όπου οι ΗΠΑ και η Ρωσία σχηματίζουν συμμαχία για να πλήξουν την Κίνα και τα συμφέροντά της. Αυτό το σενάριο, αν και είναι απίθανο, δεν είναι αδύνατο. Η Κίνα, λοιπόν, πρέπει να αναπτύξει διμερείς και πολυμερείς σχέσεις με ΗΠΑ και Ρωσία, χωρίς να δεσμεύεται αποκλειστικά με καμία από τις δύο. Αν καταφέρουμε να αποφύγουμε το «αντίστροφο Νίξον», ενδεχομένως να προκύψει ένα πιο θετικό αποτέλεσμα. Το ιδανικότερο σενάριο είναι η Κίνα να διαδραματίσει έναν ρόλο εξισορροπιστή μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας.

Ο Τραμπ θέλει να ελέγξει και Ευρώπη και Ρωσία

Κατά τον ίδιον, η άνοδος του Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ, δεν έχει πυροδοτήσει μόνο την επανασύνδεση ΗΠΑ – Ρωσίας, αλλά έχει προκαλέσει βαθιές αναταράξεις στις διατλαντικές σχέσεις. Ειδικά η στάση του απέναντι στη Γερμανία έχει επιφέρει σοβαρές συνέπειες στην ΕΕ. Επιπλέον, οι ΗΠΑ δεν είναι πλέον διατεθειμένες να προστατεύουν την Ευρώπη όπως στο παρελθόν. Ο Τραμπ θεωρεί ότι η προστασία της είναι βάρος είναι βάρος και πρέπει να πληρώνει η Ευρώπη για την ασφάλειά της.

Επιδιώκει, επίσης, να ελέγξει τη Ρωσία, είτε μέσω οικονομικών συναλλαγών είτε μέσω στρατιωτικής πίεσης. Αν και δείχνει πρόθυμος για συμβιβασμούς με τον Πούτιν, δεν αποκλείεται να στραφεί και εναντίον του αν αυτό εξυπηρετεί τα αμερικανικά συμφέροντα. Η προσέγγισή του βασίζεται κυρίως στην αρχή του «America First», δηλαδή της μονομερούς ενίσχυσης της αμερικανικής ισχύος, χωρίς να ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τη σταθερότητα των διεθνών σχέσεων.

Συνεπώς, η αμερικανο-ρωσική προσέγγιση είναι περισσότερο ένα παιχνίδι τακτικής παρά μια ειλικρινής στρατηγική συνεργασία.

Ρωσία: Ισορροπία μεταξύ Ανατολής και Δύσης

Οσον αφορά τη Ρωσία, τονίζει πως, αν και δυσαρεστημένη με τη Δύση λόγω των κυρώσεων και της επέκτασης του ΝΑΤΟ, δεν έχει εγκαταλείψει τη φιλοδοξία της να είναι παγκόσμια δύναμη. Ο Πούτιν προσπαθεί να διατηρήσει μια «πολυκεντρική» στρατηγική ισορροπία: από τη μία πλευρά συνεργάζεται με την Κίνα, από την άλλη αναζητά σημεία επαφής με τις ΗΠΑ.

 

Για τον Πούτιν, η Ρωσία δεν είναι απλώς ένα περιφερειακό κράτος, αλλά παγκόσμιος παράγοντας. Γι’ αυτό και οι σχέσεις με την Κίνα έχουν μεν ενισχυθεί, κυρίως σε στρατιωτικό και ενεργειακό επίπεδο, αλλά η Μόσχα παραμένει επιφυλακτική στο να εξαρτάται υπερβολικά από το Πεκίνο.

Το γεωπολιτικό συμφέρον της Ρωσίας είναι να χρησιμοποιεί την Κίνα για να αντισταθμίσει την πίεση της Δύσης, χωρίς όμως να επιτρέψει στην Κίνα να την κυριαρχήσει.

Η Κίνα στον νέο «παγκόσμιο τριγωνισμό»

Σε σχέση με την Κίνα αναφέρει πως δεν παραμένει παθητικός παίκτης στο γεωπολιτικό παιχνίδι ΗΠΑ – Ρωσίας. Αντιθέτως, εκμεταλλεύεται την αντιπαράθεση Ουάσινγκτον – Μόσχας για να ενισχύσει τη δική της παγκόσμια επιρροή. Ο Σι Τζινπίνγκ επιδιώκει να καταστήσει την Κίνα τον τρίτο και, μακροπρόθεσμα, ίσως τον κυρίαρχο πόλο του διεθνούς συστήματος.

Η στρατηγική της Κίνας βασίζεται στην οικονομική ισχύ, στην τεχνολογική πρόοδο και στην πρωτοβουλία «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» (Belt and Road Initiative), μέσω της οποίας δημιουργεί σχέσεις επιρροής και εξάρτησης σε πολλές περιοχές του πλανήτη. Παράλληλα, επιδιώκει να ενισχύσει τη στρατιωτική της παρουσία στην Ασία και πέραν αυτής, χωρίς ωστόσο να επιδιώκει άμεση στρατιωτική σύγκρουση με τις ΗΠΑ.

Σε αυτό το πλαίσιο, η Κίνα βλέπει τη Ρωσία ως χρήσιμο συνεργάτη, αλλά όχι ισότιμο. Οι σχέσεις Πεκίνου-Μόσχας είναι περισσότερο τακτικές παρά στρατηγικές. Ακόμα, η Κίνα θέλει να αποφύγει την υπερβολική ταύτιση με τη ρωσική πολιτική, ώστε να διατηρεί τη δυνατότητα ελιγμών στην παγκόσμια σκηνή.

neostrategy.gr