Βόλος: Κρανία και οστά σε δημόσια θέα στο Κοιμητήριο των Ταξιαρχών (φωτο)

O δήμαρχος τρέχει στα γήπεδα και στο νεκροταφείο όλα είναι εγκαταλελειμμένα! – Κανένας σεβασμός στους νεκρούς!

Στο νεκροταφείο βρίσκονταν οι τάφοι και τα μαυσωλεία ορισμένων από τις γνωστότερες οικογένειες του Βόλου, φιλοτεχνημένα από γλύπτες της εποχής. Εν ολίγοις, το νεκροταφείο πρέπει να το φανταστεί κανείς σαν ένα υπαίθριο μουσείο γλυπτικής, αλλά η εικόνα του σήμερα αυτή που καταγράφει ο φωτογραφικός φακός.

Η …δέσμευση της δημοτικής αρχής Βόλου για δημιουργία πάρκου μνήμης, ιστορίας και περιπλάνησης μέσα στον σύγχρονο αστικό ιστό της πόλης του Βόλου, για το Κοιμητήριο το οποίο δεν χρησιμοποιείται από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, έχουν πάει και αυτές στο χρονοντούλαπο της … μνήμης της. Οι ίδιες οι οικογένειες έχουν εγκαταλείψει τα ταφικά μνημεία και έχουν αφήσει τα οστεοφυλάκια εκτεθειμένα. Η συνεννόηση της υπηρεσίας Κοιμητηρίων μαζί τους είναι δύσκολη καθώς ο χώρος θεωρείται ιδιοκτησία τους.

Η τύχη που έχει επιφυλαχθεί στο κοιμητήριο “Ταξιαρχών” Βόλου και Ν.Ιωνίας, που χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο, που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία, αποτυπώνεται από τον φωτογραφικό φακό του Δημήτρη Χρυσόπουλου.
Το Κοιμητήριο αποτελεί ένα σημαντικό χώρο της πόλης του Βόλου με 100 αξιόλογα γλυπτά, τα οποία το καθένα ξεχωριστά αποτελούν έργα τέχνης στο είδος τους, ενώ συνολικά αποτελούν ένα ανοιχτό μουσείο γλυπτικής, όπως αυτό διαμορφώθηκε από το τέλος του περασμένου αιώνα μέχρι τις μέρες μας. Επίσης αποτελεί σημείο αναφοράς για τους κατοίκους του Βόλου, γιατί είναι άμεσα συνδεδεμένο με τις ιστορικές και συναισθηματικές μνήμες τους.

Η Ιστορία του
Μετά την απελευθέρωση της πόλης του Βόλου από τους Τούρκους το Νοέμβριο του 1881, ο τότε δήμαρχος Παγασών Γεώργιος Καρτάλης, διορατικός για την εποχή του, αντιλαμβάνεται και εφαρμόζει την τότε ισχύουσα νομοθεσία του κράτους. Θέλοντας να µην οριοθετήσει το Βόλο, αλλά να προβλέψει μακρόχρονα την αύξησή του, αποφασίζει να μεταφέρει το κοιµητήριο στη σηµερινή θέση, στον Ξηρόκαµπο, τον Ιούλιο του 1882.
Προβλέπει επίσης το νέο νεκροταφείο να είναι µεγάλο, ώστε να καλύπτει τις µελλοντικές ανάγκες της αύξησης του πληθυσµού της πόλης, αλλά και τις ανάγκες των αλλοθρήσκων.
Το πρώτο παλαιότερο μνημείο που υπάρχει – και που είναι σίγουρα μεταφορά από παλιότερο κοιμητήριο – είναι της Αναστασίας Μανούσου, με ημερομηνία ταφής την 21η Αυγούστου 1873.
Επίσης , ακόμη τρείς τάφοι έχουν μεταφερθεί από άλλο κοιμητήριο, οι οποίοι έχουν χρονολογίες : 1874 Δημήτριος Τοπάλης, 1876 Κων/νος Καρτάλης, 1877 Ευφροσύνη Σαμαρτζίδου.

Εφημερίδα του 1930 γράφει πως το 1885 υπήρχαν μόνο 30 μνήματα και ο πρώτος νεκροθάφτης ήταν ο κυρ. Θανάσης, η ζωντανή ιστορία του κοιμητηρίου, μέχρι το 1930. (Γιασιράνη, 1996) Το 1890, οκτώ χρόνια μετά την ίδρυση του κοιμητηρίου, αποφασίστηκε η ανέγερση ενός ναΐσκου, αφιερωμένου στους Αγ. Ταξιάρχες Μιχαήλ και Γαβριήλ. Το 1893 αποπερατώνεται (µικρός ναΐσκος σταυρικού σχήµατος µε θόλο) και η πρώτη Θεία Λειτουργία έγινε στις 16 Μαΐου 1893. Αυτός ο ναός χρησιμοποιείται από τους Μικρασιάτες που εγκαθίστανται στη Ν. Ιωνία για τις λατρευτικές τους.
Γύρω από την εκκλησία υπάρχει και σήµερα µια µικρή πλατεία. Αργότερα, για να µη δημιουργούνται προβλήµατα µεταξύ των χριστιανών και αλλόθρησκων, γίνεται κατανοµή του χώρου ανάµεσα στους Έλληνες, στους λίγους απομείναντες Οθωµανούς και Ισραηλίτες. Τον Ιούλιο του 1912, για άγνωστους λόγους το κοιµητήριο γίνεται ιδιοκτησία του δήµου µε νόµιµους τίτλους (Γιασιράνη-Κυρίτση 1996). Αυξάνονται οι ανάγκες ταφής λόγω γεγονότων όπως, οι πληµµύρες του 1886, οι πεσόντες στη µάχη της Μακρινίτσας το 1878, οι σεισµοί του 1905, η σιτοδεία λόγω πολεµικών γεγονότων 1916, ο σεισµός του 1930, ο Β Παγκόσµιος Πόλεµος το 1940, η υπερχείλιση της κοίτης του χειµάρρου Αναύρου, το 1955, οπότε είναι απαραίτητη η εξεύρεση χώρου στο οικόπεδο του κοιµητηρίου. Το 1929 επεκτείνεται ο χώρος µε κοπή δέντρων, στη συνέχεια γίνονται δαπάνες δεντροφύτευσης, εκκαθάρισης από χόρτα, ρυμοτομίας, χάραξης και κατασκευής οδών παλαιού χώρου, ενώ το 1936 αγοράζεται χώρος στη βορειοδυτική πλευρά για επέκταση, και µέσα σε δυο χρόνια πραγµατοποιείται η αγορά δύο όµορων οικοπέδων. Το 1937 παίρνει τον τίτλο του Νοµικού Προσώπου µε το όνοµα ∆ηµοτικό Νεκροταφείο Βόλου κι έχει σκοπό τη συστηµατικότερη οργάνωση της δηµοτικής υπηρεσίας και τη βελτίωση της λειτουργίας του. Το 1962 γίνονται πολλά έργα µε διαµόρφωση του χώρου γύρω από το ναό, κλάδεµα των δέντρων, συντήρηση και επισκευή οστεοφυλακίου, τάφων και µαντρότοιχου και επέκταση του δικτύου άρδευσης – ύδρευσης. Από τότε µέχρι σήµερα δεν έχουν γίνει πολλές αλλαγές στον περιβάλλοντα χώρο. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, οι ταφές έπαυσαν οριστικά.

ΤΟ ΕΒΡΑΙΚΟ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ
Τον Αύγουστο του 1889 στο κοιµητήριο χωρίστηκαν µε τοίχο το χριστιανικό από το οθωµανικό και το εβραϊκό τµήµα. Με την πάροδο των χρόνων το εβραϊκό κρίθηκε ανεπαρκές για τις ανάγκες της Κοινότητας κι έτσι ο ∆ήµος, µετά από κινητοποίηση της Ισραηλιτικής Κοινότητας Βόλου, παραχώρησε µέρος του εν αχρηστία Τουρκικού κοιµητηρίου (λόγω της ανταλλαγής των πληθυσµών), που ήταν σε συνέχεια µε το ήδη υπάρχον εβραϊκό. Το υπάρχον σήµερα εβραϊκό νεκροταφείο έχει έκταση 4.000 τ.µ. και περιλαµβάνει περισσότερους από 700 τάφους Μέσα στο χώρο του νεκροταφείου και παραπλεύρως της εισόδου, υπάρχει η κατοικία του φύλακα και ένα κτίσµα που χρησιµεύει ως αίθουσα αναµονής. Κατά καιρούς πραγµατοποιήθηκαν έργα διαµόρφωσης και εξωραϊσµού του χώρου (διάδροµοι, κηπάρια, δενδροφυτεύσεις) και επισκευή παλαιών µνηµείων, ενώ το 1992-93 έγιναν σοβαρά έργα ανάπλασης τα οποία συνεχίζονται κατά περιόδους (Φρεζής 2002). Οι Ισραηλίτες δεν εκταφιάζουν τους νεκρούς τους σύµφωνα µε το θρησκευτικό τους έθιµο, έτσι δεν υφίσταται θέµα παρέµβασης στο εβραϊκό κοιµητήριο, καθώς προστατεύεται από τη νοµοθεσία για το σεβασµό των θρησκευτικών ελευθεριών. Από την δηµιουργία του ιουδαϊσµού, οι εβραίοι ενταφιάζονται, όπως άλλωστε περιγράφει η Βίβλος την πρώτη ταφή της Σάρας στη σπηλιά του Μαχπελά. Το κοιµητήριο παραµένει ένας τόπος ιδιαίτερα ιερός για τους Εβραίους. Πολλά ονόµατα έχουν δοθεί για τα κοιµητήρια από τους εβραίους όπως: beth chaim – κατοικία ζωής , beth hakevaroth – σπίτι των µνηµείων, beth haolam – αιώνια κατοικία. Στις µέρες µας, οι ταφόπλακες αποτελούν έργα τέχνης. Η ταφική τέχνη των Εβραίων της Ευρώπης είναι ξεχωριστή. Εκτός από τα στοιχεία του νεκρού, σκαλίζαν στα µνήµατα διάφορες παραστάσεις µε ιδιαίτερους συµβολισµούς, όπως τα χέρια σε θέση ευλογίας (αν το επώνυµο του νεκρού ήταν Κοέν, που θεωρείται απόγονος ιερατικής οικογένειας), ή καθετί που είχε σχέση µε το επάγγελµά του (Φρεζής 2002). Στο Εβραϊκό Κοιµητήριο του Βόλου έχουν διασωθεί έξοχα δείγµατα ανάγλυφου µαρµάρου. Οι τάφοι του θεωρούνται σηµαντικά µνηµεία τόσο για την παλαιότητά τους, όπως ο τάφος του Ιακώβου Πελοσώφ που χρονολογείται το 1888, όσο και για τη γλυπτική τους. Ξεχωρίζουν τα µνηµεία του Ιακώβου Ιωσήφ Σίδη 1910, του Χαιµ Σαµουήλ Ιωσαφάτ 1891, το µνηµείο των θυµάτων του Ολοκαυτώµατος 1889, η αναµνηστική στήλη, όπου ετάφη ο αρχιραβίνος Μωυσής Σ. Πεσάχ, τα οστά του οποίου µεταφέρθηκαν στο Ισραήλ.
 ΤΟ ΒΡΕΤΤΑΝΙΚΟ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ
Το Βρετανικό κοιμητήριο κατασκευάστηκε στη µνήµη των 17 Βρεττανών ναυτικών, που σκοτώθηκαν από έκρηξη του H.M.S. DEVONSHIRE στις 26 Ιουλίου 1929. Βρίσκεται μέσα στο κοιμητήριο των Ταξιαρχών στη βόρεια πλευρά του, περιτοιχισμένο, με ξεχωριστή είσοδο.
Β.4 – ΤΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ Προς την Βορειοανατολική πλευρά, υπάρχει περιτοιχισμένο, ένα μικρό στρατιωτικό κοιμητήριο, με ξεχωριστή είσοδο, όπου έχουν ταφεί στρατιώτες. Υπάρχει μεγάλη στενότητα χώρου, λόγω της πολύ πυκνής ταφής των μνημάτων. Γι’ αυτό τον λόγο, στο νέο κοιμητήριο «Κούκος» του Βόλου, έχει προβλεφθεί, ιδιαίτερο ταφικό τετράγωνο, όπου ενταφιάζονται ένστολοι.

Στην γλυπτική των κοιμητηρίων επικρατούν διάφοροι τύποι και θέματα, που διατηρούν όμως κάποια βασικά χαρακτηριστικά. Οι μορφές που αποτυπώνονται πάνω στην πέτρα έχουν συμβολικό χαρακτήρα με τον εκάστοτε καλλιτέχνη να προσπαθεί να αποδώσει την οδύνη του θανάτου, αλλά και να τιμήσει τον νεκρό.

Στο κοιμητήριο των «Ταξιαρχών» το στοιχείο της γλυπτικής είναι διάσπαρτο σε όλο το εύρος του, σαν ένας υπαίθριος εκθεσιακός χώρος, των γνωστών και άγνωστων καλλιτεχνών. Οι επιτύμβιες στήλες διαιωνίζουν την μνήμη του νεκρού και η μορφή του διατηρείται αναλλοίωτη μέσα από τις επιβλητικές προτομές, μηδενίζοντας την απόσταση ανάμεσα στην ζωή και στον θάνατο.

Οι “μεγάλοι της γλυπτικής “σφράγισαν” την ιστορία 

Υπάρχουν μνημεία πολλών και διαφορετικών γλυπτών και μεταλλοτεχνιτών, διαφόρων εποχών. Χαρακτηριστικοί είναι οι παρακάτω (Γιασιράνη, 1996) : ·

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς, ο πιο φημισμένος γλύπτης της νεότερης Ελλάδας από την Τήνο, κατασκεύασε τον τάφο του Κ. Καρτάλη. Το έργο είναι ανυπόγραφο και μέχρι το 1972 υπήρχε μόνο η φήμη ότι ήταν του Γιαννούλη Χαλεπά, μέχρι που η έρευνα στο εργαστήρι του στην Τήνο, αποκάλυψε το πρόπλασμα της προτομής και της στήλης του Κωνσταντίνου Καρτάλη.

Οι αδελφοί Κοτζαμάνη, ήταν επιχειρηματίες μεγάλων μαρμαρογλυφείων από τον Πειραιά. Στα μαρμαρογλυφεία τους, εργάζονταν πολλοί γλύπτες από την Τήνο. Το μνημείο της οικογένειας Κοντού, κατασκευάστηκε το 1900 και υπήρχε στην Αθήνα, έως το 1922 που μεταφέρθηκε στον Βόλο.

Ο Νικόλας (Νικόλαος Παυλόπουλος) ένας από τους μεγαλύτερους γλύπτες και χαράκτες της Ελλάδας, με καταγωγή από τον Άγιο Γεώργιο Νηλείας, φιλοτέχνησε το μνημείο της οικογένειας Γάτσου.

Ο Ιωάννης Βιτσάρης με σπουδές στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, φιλοτέχνησε την προτομή του Αντώνιου Τσοποτού.

Ασχολήθηκε αποκλειστικά με την κατασκευή μνημείων και λόγω των σπουδών του στο Μόναχο, θεωρείται ότι έφερε την αναγέννηση στην ελληνική γλυπτική, εισάγοντας δυτικότροπα αισθητικά στοιχεία. · Ο Γεώργιος Βρούτος, φιλοτέχνησε το μνημείο του Σαπουντζή. Σπούδασε στην Αθήνα και Ρώμη και διετέλεσε καθηγητής γλυπτικής στο Πολυτεχνείο. Πολλά έργα του πουλήθηκαν στο εξωτερικό. · Ο Ιωάννης Λαμπαδίτης, γόνος μαρμαρογλυπτών από την Τήνο, κατασκεύασε το μνημείο της Κατίνας Ανιτσά.

Στο μαρμαρογλυφείο του Ιωάννη Χαλδούπη, κατασκευάστηκε το μνημείο του Ιωάννη και Μαρίκας Καρτάλη. Δεν είναι γνωστό το όνομα του γλύπτη, αν και στο παραπάνω εργαστήριο, κατασκευάστηκαν μερικά από τα σημαντικότερα έργα νεοελληνικής γλυπτικής. · Ο Π.Κόκκινος κατασκεύασε το μνημείο του Ελευθέριου Δαγκλή.

Ιστορικό από την ομάδα  μελέτης:  ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΛΥΜΕΝΙΔΗΣ Αγρ. & Τοπογράφος μηχανικός Υπ. Διδάκτωρ Πολεοδομίας, Χωροταξίας Π.Θ. Μ.Δ.Ε. Πολεοδομίας – Χωροταξίας Π.Θ. Αν. Προϊστάμενος Διεύθυνσης Κοιμητηρίων Δήμου Βόλου άμισθος τεχνικός σύμβουλος

ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΟΛΥΜΕΝΙΔΗΣ Αρχιτέκτονας μηχανικός άμισθοι συνεργάτες ΔΗΜΗΤΡΑ ΝΙΑΣΟΥΔΗ φ.τμ.Πολεοδομίας Χωροταξίας, Πολυτεχνικής Σχολής Π.Θ. ΣΤΕΛΛΑ ΚΥΡΙΑΖΙΔΗ φ.τμ.Πολεοδομίας Χωροταξίας, Πολυτεχνικής Σχολής Π.Θ. τοπογραφική αποτύπωση ΝΙΚΟΣ ΧΑΤΖΗΠΑΡΑΣΙΔΗΣ Αγρ. & Τοπογράφος μηχανικός, Υπάλληλος Δνσης Τεχνικών Υπηρεσιών Δήμου Βόλου

Με πληροφορίες από:gegonota.news