Ζωή Ράπτη: 400.000 ζήτησαν ψυχολογική στήριξη λόγω πανδηµίας

Εχοντας επίγνωση ότι το ειδικό χαρτοφυλάκιο για την ψυχική υγεία -που της παρέδωσε ο πρωθυπουργός τον Αύγουστο του 2020- θα γίνεται όλο και πιο βαρύ λόγω της πανδημίας, η υφυπουργός Υγείας Ζωή Ράπτη έχει επικεντρωθεί στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων του κορωνοϊού στους πιο ευάλωτους, ιδίως στους ανηλίκους, τους ηλικιωμένους και τους υγειονομικούς εργαζόμενους.

«Η Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης 10306, η οποία λειτουργεί δωρεάν για τους πολίτες όλο το 24ωρο, έχει δεχθεί πάνω από 400.000 κλήσεις. Παράλληλα, επιτύχαμε να αυξήσουμε τον κρατικό προϋπολογισμό για την Ψυχική Υγεία κατά 62%, ενισχύσαμε το ΕΣΥ σε υγειονομικό προσωπικό, ενώ νομοθετήσαμε 215 θέσεις ειδικευόμενων νοσηλευτών ψυχικής υγείας», λέει η κυρία Ράπτη μιλώντας στο «ΘΕΜΑ» για τη διαχείριση των λιγότερο ορατών «πληγών» της πανδημίας.

Ωστόσο, παρά την υγειονομική κρίση, η υφυπουργός εστίασε στο τοπίο της ψυχικής υγείας κατά τη μεταπανδημική εποχή. Μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και των ΕΣΠΑ εξασφάλισε σημαντικά κονδύλια για πρωτογενείς δράσεις για την Ψυχική Υγεία και τις Εξαρτήσεις.

Παράλληλα, θέτει σε μείζονα προτεραιότητα την κάλυψη των κενών θέσεων στα δημόσια ψυχιατρικά νοσοκομεία και τα Κέντρα Ψυχικής Υγείας, διεκδικώντας προσλήψεις. Τέλος, ολοκλήρωσε τον πρώτο ψηφιακό χάρτη των δομών ψυχικής υγείας της χώρας, διαθέτοντας έτσι «ένα πολύτιμο εργαλείο ώστε να μπορέσουμε να παρέμβουμε, να αξιολογήσουμε και να επανασχεδιάσουμε αυτό το πεδίο, αλλά και να βοηθήσουμε τους πολίτες να κινηθούν μέσα σε αυτό και να αναζητήσουν τη βοήθεια που χρειάζονται στη σωστή δομή».

– Διεθνείς μελέτες δείχνουν επιδείνωση της ψυχικής υγείας λόγω της πανδημίας. Ποιο είναι το αποτύπωμα στη χώρα μας;

Δεν υπάρχει άνθρωπος που δεν επηρεάστηκε από την πανδημία. Διεθνώς, η πανδημία επέφερε σημαντική έξαρση των ψυχολογικών προβλημάτων και διαταραχών και διατάραξη των συστημάτων υγείας. Η ψυχική υγεία έχει αναχθεί σε προτεραιότητα για τις κυβερνήσεις παγκοσμίως και έχει τεθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) ως ένας από τους τέσσερις πυλώνες της πολιτικής του για την περίοδο 2020-2025. Διαβλέποντας από νωρίς τις σοβαρές και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις αυτής της υγειονομικής κρίσης, ο πρωθυπουργός προχώρησε στη δημιουργία, για πρώτη φορά στη χώρα μας, ειδικού χαρτοφυλακίου για την Ψυχική Υγεία και τις Εξαρτήσεις. – Ποιες ηλικιακές ή πληθυσμιακές ομάδες υφίστανται τις μεγαλύτερες επιπτώσεις;

Στην περίοδο της πανδημίας επηρεάστηκε η ζωή όλων των πληθυσμιακών ομάδων. Διεθνώς, έχει καταγραφεί ότι τα παιδιά και οι έφηβοι υπέστησαν την πιο σοβαρή ψυχική ζημιά. Παρουσίασαν ανασφάλεια, αίσθημα απώλειας και καθημερινό άγχος, που εκφράστηκαν με έλλειμμα προοπτικής και αισιοδοξίας. Σύμφωνα με μελέτες του ΕΚΠΑ, οι συμπεριφορές διαδικτυακής εξάρτησης φτάνουν το 62,7% στον εφηβικό πληθυσμό έναντι 40% προ καραντίνας, με περίπου 20% να εκδηλώνει σοβαρή παραίτηση από καθημερινές υποχρεώσεις και δραστηριότητες. Τα αγόρια ασχολούνται κυρίως με gaming και εκδηλώνουν θυμό, βίαιες συμπεριφορές και επιθετικότητα, ενώ τα κορίτσια ασχολούνται υπερβολικά με τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, με εκφράσεις εσωτερίκευσης και απόσυρσης, χαμηλής αυτοεκτίμησης και καταθλιπτικού συναισθήματος έως και 40% έναντι 20% προ COVID-19. Στα παιδιά αυτά παρατηρήθηκε σημαντική συσχέτιση με διατροφικές παρεκτροπές, διαταραχές ύπνου, άγχος, κρίσεις πανικού, καταθλιπτικό συναίσθημα και απόσυρση. Παρατηρήθηκε, ακόμη, αύξηση των βίαιων συμπεριφορών. Παράλληλα, οι ηλικιωμένοι βίωσαν απομόνωση και αυξημένο φόβο για τη ζωή τους. Οι γυναίκες, επίσης, ανέλαβαν πολλαπλούς ρόλους, καθώς κλήθηκαν, σε πολλές περιπτώσεις παράλληλα με την εργασία στο σπίτι, να υποστηρίζουν τα παιδιά και την οικογένειά τους. Ο συγχρωτισμός στο σπίτι αύξησε, δυστυχώς, τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας και κακοποίησης, ιδίως σε παιδιά και γυναίκες.

– Το σύνδρομο Long COVID επηρεάζει και την ψυχική υγεία των ασθενών. Καλύπτονται οι ανάγκες τους από το σύστημα υγείας;

Μελέτες προβλέπουν ότι οι ψυχικές επιπτώσεις της νόσου COVID-19 θα είναι επίμονες και μακροπρόθεσμες, καθώς καταγράφονται σε πολλούς νοσήσαντες ψυχιατρικά, ψυχολογικά, νευρολογικά και σωματικά συμπτώματα. Τέτοια συμπτώματα είναι η κατάθλιψη, κρίσεις πανικού, οι κεφαλαλγίες, και η επίμονη κόπωση. Για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων αυτών από την έναρξη της πανδημίας, δημιουργήσαμε την Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης 10306, η οποία λειτουργεί δωρεάν για τους πολίτες όλο το 24ωρο, και έχει λάβει πάνω από 400.000 κλήσεις. Εξάλλου, επιτύχαμε να αυξήσουμε τον κρατικό προϋπολογισμό για την Ψυχική Υγεία κατά 62%, ενισχύσαμε το ΕΣΥ σε υγειονομικό προσωπικό, ενώ νομοθετήσαμε 215 θέσεις ειδικευόμενων νοσηλευτών ψυχικής υγείας.

– Πώς υποστηρίζεται η ψυχική υγεία των υγειονομικών εργαζομένων;

Οι υγειονομικοί εργαζόμενοι εμφάνισαν υψηλά ποσοστά κόπωσης και εξουθένωσης. Σε έκθεση του Medscape για το 2022, η κόπωση φτάνει το 67,9% και η επαγγελματική εξουθένωση το 42,9%. Για τον λόγο αυτό, στο πλαίσιο του προγράμματος «Κανένας Μόνος στην Πανδημία» για το υγειονομικό προσωπικό, παρέχουμε ψυχολογική υποστήριξη, μέσω τηλεσυμβουλευτικής στα νοσοκομεία μας. Μέχρι σήμερα έχουν λάβει σχετικές υπηρεσίες πάνω από 12.000 άτομα. Με πόρους από το Ταμείο Ανάκαμψης, εξάλλου, προχωράμε σε ανάπτυξη 7 κέντρων ημέρας ειδικά για εργαζόμενους, καθώς και προγραμμάτων για την παροχή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και ψυχοεκπαίδευσης των εργαζομένων.

– Επιχειρείτε μια σημαντική ενίσχυση του πεδίου της ψυχικής υγείας, μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και του Εθνικού Σχεδίου «Ελλάδα 2000». Ποια προγράμματα που εντάχθηκαν σε αυτό αφορούν τις δημόσιες ψυχιατρικές δομές;

Με τους πόρους που εξασφαλίσαμε από το Ταμείο Ανάκαμψης, σχεδιάζουμε Κέντρα Ημέρας σε όλη την επικράτεια για ενήλικες, τρίτη ηλικία, παιδιά και εφήβους, εργαζόμενους και ανέργους, μετανάστες και πρόσφυγες, καθώς και στεγαστικές δομές βραχείας ή μακράς φιλοξενίας, όπως και εξειδικευμένες δομές για τον αυτισμό και την άνοια – Αλτσχάιμερ. Επίσης, δημιουργούμε κινητές μονάδες υποστήριξης της Ψυχικής Υγείας σε απομακρυσμένες και δυσπρόσιτες περιοχές της χώρας, καθώς και προγράμματα για την αντιμετώπιση των εξαρτήσεων, τόσο των παράνομων όσο και των νόμιμων, όπως ο καπνός, το αλκοόλ, το Διαδίκτυο και ο τζόγος.

– Προβλέπεται η στελέχωση των δημόσιων ψυχιατρείων;

Ετοιμάζεται η προκήρυξη για τις προσλήψεις 4.000 μόνιμων νοσηλευτών, 700 ιατρών και 910 λοιπού προσωπικού. Εξετάζουμε κατά προτεραιότητα τον Τομέα Ψυχικής Υγείας και θα διεκδικήσουμε μεγαλύτερο αριθμό θέσεων για την ενίσχυση των δημόσιων νοσοκομείων και Κέντρων Ψυχικής Υγείας. Ηδη έχουμε καλύψει ανάγκες με την πρόσληψη επικουρικού προσωπικού λόγω της πανδημίας.

– Ειδικά σε ό,τι αφορά τα παιδιά και τους εφήβους, το πρόβλημα είναι μεγάλο. Τουλάχιστον 60 ανήλικοι 16-18 χρόνων νοσηλεύονται κάθε χρόνο στην Αττική σε ψυχιατρικές κλινικές ενηλίκων. Τι προβλέπει γι’ αυτό το σχέδιο του υπουργείου Υγείας;

Στο πρόγραμμά μας έχουμε εντάξει τη δημιουργία ψυχιατρικών δομών για παιδιά και εφήβους. Την περασμένη Τρίτη εγκαινιάσαμε την Ψυχιατρική Κλινική Εφήβων του Νοσοκομείου Νίκαιας – Δυτικής Αττικής «Ιωάννης Αγγελικούσης», στο πλήρως ανακαινισμένο και σύγχρονο κτίριο «Κοπανάρη», στην Αγία Βαρβάρα. Η ανακαίνιση του κτιρίου ολοκληρώθηκε χάρη στη δωρεά ύψους 580.000 ευρώ του Ιδρύματος «Αντώνιος και Ιωάννης Αγγελικούσης». Το νέο κτίριο αποτελεί έναν χώρο κατάλληλο για την ψυχιατρική φροντίδα των νεαρών ασθενών 14-18 ετών, παρέχοντας υπηρεσίες πρωτοβάθμιας, δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας περίθαλψης. Για την υποστήριξη της νοσοκομειακής ψυχιατρικής φροντίδας παιδιών και εφήβων αναπτύξαμε νέες παιδοψυχιατρικές κλίνες στο Καραμανδάνειο Νοσοκομείο Πάτρας, στην Ψυχιατρική Κλινική του Νοσοκομείου της Τρίπολης, στην Ψυχιατρική Κλινική του ΠΓΝΑ Αλεξανδρούπολης και ετοιμάζουμε κλίνες στην Ψυχιατρική Κλινική του Ασκληπιείου Βούλας. Δημιουργούμε νέες δομές ψυχικής υγείας, για τα παιδιά και τους εφήβους, στην Κοινότητα, με πόρους που εξασφαλίσαμε από το Ταμείο Ανάκαμψης. Συγκεκριμένα, δημιουργούμε κινητές μονάδες, κέντρα ημέρας, και για διατροφικές διαταραχές, κέντρα για έγκαιρη παρέμβαση στην ψύχωση, κέντρα ημέρας για αυτισμό, κέντρα ημέρας για υποστήριξη φοιτητών και ξενώνες για παραβατικούς εφήβους και πρόσφυγες.

– Εχει αποτιμηθεί και αξιολογηθεί η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών ψυχικής υγείας μέσω των συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα;

Η σύμπραξη του δημόσιου με τον ιδιωτικό τομέα στο πεδίο της ψυχικής υγείας έχει ξεκινήσει προ 20ετίας. Υλοποιήθηκε μια σημαντική ψυχιατρική μεταρρύθμιση σε συνεργασία με τις αστικές μη κερδοσκοπικές εταιρείες. Πλέον, γίνεται η μετάβαση στην ψηφιακή εποχή. Μία από τις πρώτες ενέργειές μου ως υφυπουργού ήταν να δρομολογηθεί ο ψηφιακός χάρτης των δομών ψυχικής υγείας της χώρας μας, που θα παρουσιάσουμε το επόμενο διάστημα. Εχουμε την πλήρη εικόνα τους για τη λειτουργία τους, τα οικονομικά τους, τους εργαζόμενους, τις υπηρεσίες που παρέχουν. Διαθέτουμε τώρα το βασικό εργαλείο ώστε να μπορέσουμε να παρέμβουμε, να αξιολογήσουμε και να επανασχεδιάσουμε αυτό το πεδίο. Εχουμε ήδη δει τις ελλείψεις και πάμε στοχευμένα για την κάλυψή τους – π.χ. όλη η Δυτική Ελλάδα και η Πελοπόννησος δεν έχουν δομές στήριξης ψυχικά ασθενών ή άλλων ευάλωτων ομάδων. Παράλληλα, θα είναι ένας οδηγός για τους πολίτες.

– Με την πανδημία η εξ αποστάσεως επαφή μπήκε στην καθημερινότητά μας. Αναπτύσσετε σύστημα τηλεσυμβουλευτικής για ζητήματα ψυχικής υγείας;

Δημιουργήσαμε Μονάδες Τηλεψυχιατρικής σε ορεινές και νησιωτικές περιοχές της χώρας για την εξ αποστάσεως παροχή υποστήριξης στους πολίτες (Σύμη, Καστελόριζο), καθώς και πλατφόρμα τηλεσυμβουλευτικής για παιδιά και εφήβους. Για την υποστήριξη της τρίτης ηλικίας δημιουργήσαμε την Τηλεφωνική Γραμμή Βοήθειας για την Ανοια 1102, τόσο για τους ασθενείς όσο και για τους φροντιστές τους. Επίσης, εγκαινιάσαμε ειδικά προγράμματα ψυχογηριατρικής σε νησιωτικές περιοχές (Τήνος, Σύρος, Ανδρος), καθώς και σε άλλες απομακρυσμένες περιοχές της χώρας (Εβρος Σουφλί, Ξάνθη, Αλεξανδρούπολη, Ευρυμάνθεια, Καλάβρυτα, Χαλανδρίτσα).

– Υπάρχει κάποιος φορέας ή παρατηρητήριο για το μείζον θέμα των αναγκαστικών νοσηλειών; Ποιος είναι ο σχεδιασμός;

Πράγματι, οι αναγκαστικές νοσηλείες απαιτούν στενή εποπτεία και διαρκή αξιολόγηση. Δυστυχώς, η χώρα μας έχει από τα υψηλότερα ποσοστά ακούσιων νοσηλειών στην Ευρώπη, που πολλές φορές αγγίζουν το 50% των εισαγωγών στα ψυχιατρικά τμήματα. Στο αμέσως προσεχές διάστημα θα παρουσιάσουμε το νέο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ψυχική Υγεία, ένας από τους κύριους άξονες του οποίου είναι οι ακούσιες νοσηλείες και οι τρόποι αφενός μείωσής τους στον μέσο ευρωπαϊκό όρο και αφετέρου στενότερης εποπτείας και αξιολόγησης. Ηδη έγινε ένα πολύ σημαντικό βήμα που αφορά τη διακομιδή των ψυχικά ασθενών. Μέχρι σήμερα, τη μεταφορά τους σε κατάλληλη Μονάδα Ψυχικής Υγείας, κατά τη διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας και κατόπιν εισαγγελικής παραγγελίας, διενεργούσαν οι αστυνομικές αρχές, χωρίς ειδική εκπαίδευση. Με τη νέα νομοθετική διάταξη, η διαδικασία ανατίθεται στο εξειδικευμένο ψυχιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό των Κοινοτικών Μονάδων Ψυχικής Υγείας και θα διενεργείται με ειδικά διαμορφωμένα οχήματα, υπό τη διαρκή συντονιστική εποπτεία του Αυτοτελούς Τμήματος Επιχειρήσεων Υγείας του ΕΚΑΒ. Η Αστυνομία θα συμμετέχει μόνο όταν η παρουσία της είναι απολύτως αναγκαία.

– Πώς σχεδιάζετε να αντιμετωπίσετε την έλλειψη κοινοτικών δομών για την κάλυψη ατόμων με προβλήματα Ψυχικής Υγείας, που βγαίνουν από τα ψυχιατρικά νοσοκομεία;

Ο σχεδιασμός έχει δύο άξονες. Πρώτον, η ενίσχυση των κοινοτικών δομών πρόληψης και Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, έτσι ώστε να μη φτάνουν όλα τα περιστατικά στην ανάγκη νοσηλείας σε κάποιο ψυχιατρικό νοσοκομείο. Ο δεύτερος άξονας, εξίσου σημαντικός, είναι η δημιουργία απαραίτητων δομών στην κοινότητα, μέσω των οποίων θα παρακολουθείται ο ασθενής μετά την έξοδό του από το νοσοκομείο, έτσι ώστε να μειώνεται ο κίνδυνος υποτροπής. Δυστυχώς, στην Ψυχική Υγεία παρατηρείται συχνά το φαινόμενο της «περιστρεφόμενης πόρτας», δηλαδή διαδοχικές εισαγωγές και επανεισαγωγές λόγω υποτροπής, που οφείλονται στην έλλειψη ενδιάμεσης φροντίδας. Επιπλέον, επειδή από όσους βγαίνουν από ψυχιατρικά νοσοκομεία δεν είναι όλοι σε θέση να επιστρέψουν στην κοινότητα, απαιτείται και η ύπαρξη στεγαστικών δομών φιλοξενίας τους, δηλαδή οικοτροφείων και ξενώνων. Αξιοποιώντας τους πόρους από το Ταμείο Ανάκαμψης και το ΕΣΠΑ, όπως προανέφερα, έχουμε ήδη εξασφαλίσει χρηματοδότηση για τη δημιουργία 104 νέων δομών. Αυτές θα καλύψουν, όσο το δυνατόν περισσότερο, τα κενά αυτά, δηλαδή τόσο σε δομές φιλοξενίας όσο και σε Κέντρα Ημέρας, που στόχο έχουν, μεταξύ άλλων, να καλύψουν και την ανάγκη παρακολούθησης των ατόμων που λαμβάνουν εξιτήριο.