Η πανδημία ως (άβολο) δώρο στην ανθρωπότητα

Η πανδημία είναι κάτι καλό για την ανθρωπότητα στο σύνολο για μια σειρά από λόγους. Οι λόγοι για τους οποίους είναι κακή και καταστροφική έχουν αναλυθεί διεξοδικά από σχετικούς και άσχετους, ωστόσο όλα τα φαινόμενα έχουν συνήθως δύο πλευρές και η σημερινή κατάσταση δεν αποτελεί εξαίρεση.

Για να ξεκινήσω θέλω να σας πω ότι οι κρίσεις -αυτό που ζούμε είναι μια κρίση- δεν δημιουργούν νέες τάσεις αλλά ενισχύουν τις ήδη υπάρχουσες. Η τηλε-εργασία, η τηλε-εκπαίδευση και η τηλε-ιατρική είναι τάσεις που υπήρχαν που προχωρούσαν σταθερά μαζί με άλλες, όπως η χρήση τεχνητής νοημοσύνης και ρομπότ σε ένα μεγάλο φάσμα εργασιών και δραστηριοτήτων που μέχρι σήμερα θεωρούνταν αδύνατες χωρίς ανθρώπινη συμμετοχή.

Παράλληλα, όσον αφορά την υποχώρηση της δημοκρατίας όπως την ξέρουμε από τον 20ο αιώνα, επίσης είχε φανεί/ξεκινήσει ξεκάθαρα σε πολλά σημεία του πλανήτη ειδικότερα τα τελευταία 10 χρόνια.

Μερικές αλλαγές που εντοπίζω να έχουν συντελεστεί λόγω της πανδημίας:

– Κομμάτι των συνταγματικών ελευθεριών, για την κατοχύρωση των οποίων θυσιάστηκαν γενεές, παραχωρήθηκαν οικειοθελώς από το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού

– Δεδομένα που θεωρούνταν αυστηρά προσωπικά, μιλάω για τα ιατρικά δεδομένα, έπαψαν να είναι προσωπικά.

– Κλάδοι οικονομίας καταστράφηκαν

– Περιορίστηκαν οι μετακινήσεις πληθυσμού

Ωστόσο αυτή η κρίση -που ήρθε τόσο ξαφνικά- προκαλεί σημαντικές συνέπειες που θα έχουν συμβολή στο μέλλον του κόσμου, σημαντικότερη από τις οικονομικές συνέπειες. Θα σας πω επιγραμματικά ορισμένα πράγματα που βλέπω εκ πρώτης όψεως:

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Ο Τραμπ δεν ήρθε εν μέσω πανδημίας αλλά έφυγε εξαιτίας αυτής. Διότι ο λαϊκισμός είναι καλός για να κερδίζει τις εκλογές σε ένα απαίδευτο κοινό (σας ανέφερα για την υποχώρηση της δημοκρατίας διεθνώς) αλλά δεν είναι καλός για να λύνει σοβαρά προβλήματα. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών, οι λαοί του κόσμου διαπίστωσαν με έκπληξη ότι οι άνθρωποι που τους κυβερνούν είναι απλώς… άνθρωποι χωρίς μαγικές ιδιότητες. Είδαμε παντού την αποτυχία χάραξης αποτελεσματικών μέτρων, πισωγυρίσματα, λαϊκισμούς. Η γύμνια των κυβερνήσεων, των “ειδικών”, των “σοφών” παρουσιάστηκε σε όλη της την λαμπρότητα μπροστά στα μάτια του έκπληκτου τηλεθεατή.

Αυτή η “απώλεια εμπιστοσύνης στους θεσμούς” που τόσο πολύ φοβούνται οι ελίτ είναι -κατά μια έννοια- η συνειδητοποίηση της προσωπικής ευθύνης του κάθε πολίτη. Και μην μπερδεύετε με την επίπλαστη “προσωπική ευθύνη” του να κλειστεί κάποιος στο σπίτι του μέχρι να πεθάνει από την πείνα. Πρόκειται για την ευθύνη του να καταλάβει κάποιος τον τρόπο λειτουργίας του κράτους, την ουσία των προβλημάτων και στο τέλος να απαιτήσει μερίδιο της εξουσίας. Και πιστεύω ότι αυτό πρόκειται να συμβεί, αν όχι σε όλο τον κόσμο, τουλάχιστον σε ορισμένες χώρες.

Η αρχή του τέλους για τον Πούτιν επίσης ξεκίνησε λόγω της πανδημίας, έχω αναφερθεί σε αυτό ήδη από το περασμένο καλοκαίρι.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος που επισημαίνεται όσον αφορά την πανδημία και την ευρύτερη χρήση της τηλε-εκπαίδευσης είναι η δημιουργία φοιτητών δύο ειδών: τους προνομιούχους και τους φτωχούς. Οι προνομιούχοι θα έχουν την δυνατότητα να φοιτούν σε κλασικά πανεπιστήμια λαμβάνοντας όλη τη γνώση, που έχει να κάνει και με τη ζύμωση μέσα στην φοιτητική κοινότητα και δημιουργώντας κοινωνικά δίκτυα με άλλους φοιτητές. Και μια δεύτερη -μεγαλύτερη ομάδα, εκείνους που απλώς θα παρακολουθούν μέσω διαδικτύου και θα δίνουν εξετάσεις. Θεωρώ όντως αυτό τον κίνδυνο υπαρκτό ωστόσο, εκτός από τα δυσάρεστα, αυτό θα δώσει τη δυνατότητα σε εκατομμύρια άτομα σε όλο τον κόσμο να έχουν πρόσβαση στη γνώση, καθώς οι τεχνολογίες θα διευρύνονται.

Η εκπαίδευση μέσα από το σπίτι θα αφαιρεί πολλά προνόμια και δυνατότητες ανάπτυξης από τα παιδιά ωστόσο θα είναι πολύ πιο φτηνή και προσβάσιμη. Το ΤΕΙ της Κωλοπετινίτσας θα εκπέμπει μέσω Διαδικτύου και οι μπάρμπες του χωριού θα αναγκαστούν να μαζεύουν ελιές αντί να παίρνουν τα ενοίκια από τους φοιτητές. Η πανδημία δεν θα ακυρώσει την ανάγκη του κόσμου για ελιές. Ούτε για εκπαίδευση. Άρα οι αλλαγές θα είναι και καλές και άσχημες. Το νόμισμα έχει δύο πλευρές.

ΕΡΓΑΣΙΑ

Μετά το πρώτο κύμα της πανδημίας, όταν πολλοί εργάζονταν από το σπίτι, πολλές επιχειρήσεις διατήρησαν την εξ αποστάσεως εργασία γιατί κατάλαβαν ότι το αποτέλεσμα δεν αλλάζει. Εκείνο που αλλάζει είναι ότι μειώνονται τα λειτουργικά έξοδα. Όσο δύσκολο και να είναι το να εργάζεται κάποιος από το σπίτι του, αυτό του δίνει ορισμένα πλεονεκτήματα. Πρώτον, γλιτώνει μια με δύο ώρες την ημέρα, τις οποίες σπαταλούσε στο δρόμο. Γλιτώνει αντίστοιχα χρήματα από την παραμονή του εκτός σπιτιού. Αυτό έχει σημαντικές συνέπειες όσον αφορά το αστικό περιβάλλον και συγκεκριμένα:

ΝΕΑ ΗΜΙ-ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

Με την πανδημία έπαψε να συμβαίνει στις πόλεις η ημερήσια μετανάστευση των εργαζομένων. Οι άνθρωποι που πήγαιναν κάθε πρωί μαζικά στις δουλειές τους και το βράδυ επέστρεφαν μαζικά. Οι άνθρωποι μένουν σπίτια τους. Σταδιακά θα απαιτήσουν αναβάθμιση του περιβάλλοντος στο οποίο ζουν: περισσότερα πάρκα, χώρους άθλησης, παιδικές χαρές.

Παράλληλα, αρκετοί από τους εργαζόμενους που θα εργάζονται πλέον αποκλειστικά από το σπίτι θα φύγουν από τις μεγάλες πόλεις για να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής και να μειώσουν τα έξοδα. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την αναβάθμιση της επαρχίας.

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ

Στην Ελλάδα οι εταιρείες κούριερ κατέρρευσαν εν μέσω πανδημίας. Σε άλλες χώρες λειτουργούν μια χαρά, χωρίς καθυστερήσεις. Στην Ελλάδα δεν λειτούργησαν. Και σας ερωτώ, πότε λειτουργούσαν για να λειτουργήσουν σήμερα; Τα προβλήματα του μη λειτουργικού νομικού πλαισίου, της τεράστιας φορολογίας, του συνδικαλισμού, των κουμπάρων που παίρνουν άδειες και τα λοιπά προβλήματα δεν δημιουργήθηκαν λόγω της πανδημίας. Αλλά λόγω αυτής φάνηκαν ξεκάθαρα σε όλους και λόγω αυτής θα αλλάξουν. Ο ΕΛΤΑ και οι άλλες εταιρίες μεταφορών έκαναν τεράστια ζημιά στην οικονομία της χώρας. Τελεία και παύλα. Αν θέλετε, μπορείτε να ζείτε με αυτό, να αφήνετε το κράτος να σας κλέβει τα λεφτά σας και να τα χαρίζει στους συνδικαλιστές και στους κουμπάρους. Αν όχι, απαιτήστε καλύτερες και φθηνότερες υπηρεσίες.

Κάτι ανάλογο έγινε και με τις τηλεπικοινωνίες. Η Ελλάδα έχει υπερβολικά ακριβές τηλεπικοινωνίες και -όπως απέδειξε η πανδημία- κακής ποιότητας. Είναι στα χέρια του πολίτη αν αυτό θα αλλάξει ή όχι. Και πιστεύω ότι θα αλλάξει. Αυτές οι υπηρεσίες θα βελτιωθούν σημαντικά και τάχιστα.

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ

Η δημοσιογραφία στάθηκε λιγότερη των περιστάσεων αυτό το διάστημα. Όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και παντού. Η πανδημία το έδειξε πιο καθαρά από άλλη φορά. Η ανάγκη για υψηλά καταρτισμένους δημοσιογράφους άρχισε να υλοποιείται σε διάφορα μέρη του κόσμου καθώς οι πολίτες θέλουν α) να καταλάβουν την ουσία της κρίσης και για αυτό χρειάζονται επιστημονικές γνώσεις σε τέτοιο βαθμό που να μπορούν να εξηγηθούν στον απλό πολίτη και β) δημοσιογράφους – ερευνητές που θα μπορέσουν να εξηγήσουν τις συνέπειες που θα έχει όλο αυτό, τους λόγους που το προκάλεσαν (π.χ. η αδυναμία του συστήματος υγείας ή γιατί ο ΕΛΤΑ δεν μου έχει στείλει ακόμα την θήκη που αγόρασα μέσω ιντερνετ για το Iphone 4).

Παράλληλα, σήμερα περισσότερο από ποτέ φάνηκε η ανάγκη για διασταύρωση των πληροφοριών, έλεγχο των πηγών και εξέταση των συνεπειών που θα έχει στο σύνολο της κοινωνίας η διάδοση της μιας ή της άλλης πληροφορίας. Τα φέικ νιούζ σταδιακά θα αποκτήσουν τον χαρακτήρα ποινικού αδικήματος. Αυτό φυσικά έχει δύο όψεις.

ΙΑΤΡΙΚΗ

Η πανδημία αλλάζει συθέμελα τα δεδομένα όσον αφορά τη δημόσια και την ατομική υγεία, που σε μεγάλο βαθμό έρχονται πολύ κοντά. Ο θανατηφόρος ιός που μαστίζει την ανθρωπότητα θα επιταχύνει τη διάδοση της τηλεϊατρικής. Η χρήση φορητών συσκευών, ακόμα και σμαρτφόνς, για λήψη ιατρικών δεδομένων (θερμοκρασία, πίεση, κ.ά) είναι αφενός ένα δυστοπικό σενάριο, αφετέρου όμως αναμένεται να σώσει ζωές ανθρώπων που δεν θα είχαν σωθεί αν δεν είχε εντοπιστεί έγκαιρα η αλλαγή σε αυτά τα δεδομένα.

Παράλληλα, η πανδημία θα αναγκάσει, ακόμα και νομοθετικά, την ασφάλιση μεγάλης μερίδας των πολιτών. Αυτό -σε συνδυασμό με άλλες συνέπειες της πανδημίας- θα έχει ως συνέπεια πολλοί άνθρωποι να κάνουν ιατρικές εξετάσεις, τις οποίες δεν θα έκαναν υπό άλλες συνθήκες.

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Τα δεδομένα λένε ότι η ενδοοικογενειακή βία έχει αυξηθεί κατακόρυφα αυτό το διάστημα. Οι άνθρωποι βρίσκονται κλεισμένοι στα σπίτια τους, εκδηλώνοντας αρνητική συμπεριφορά ως συνέπεια της κλεισούρας. Όλοι; Μάλλον εκείνοι που είχαν την τάση για να το κάνουν. Δεν το εκδήλωναν νωρίτερα γιατί δεν είχαν τον χρόνο, δεν βρίσκονταν πολλή ώρα στο σπίτι και ο ένας πλάι στον άλλον. Ένα επιχείρημα σε αυτό αναφέρει πως η βία απλώς μεταφέρθηκε από τους δρόμους στο σπίτι. Αλλά ακόμα και αν αυτό δεν ισχύει 100% σκεφτείτε ότι αν οι ανάγκες που προκύψουν από αυτή την κατάσταση συμβάλλουν στο να δημιουργηθούν δομές αναγνώρισης και στήριξης θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας, τότε και πάλι ίσως να υπάρχει ένα θετικό πρόσημο σε αυτή την κατάσταση.

Επίσης τα δεδομένα λένε ότι μετά το πρώτο λοκ-ντάουν σημειώθηκε έξαρση των διαζυγίων. Ούτε λίγο ούτε πολύ, οι “αναλυτές” μας λένε ότι οι άνθρωποι ξαφνικά είδαν και κατάλαβαν το ποιος είναι ο/η σύντροφός τους και αποφάσισαν ότι δεν θέλουν να είναι μαζί του. Ε και γιατί αυτό θεωρείται αρνητική συνέπεια της πανδημίας. Εγώ θα έλεγα ότι αντίθετα, είναι πολύ καλό το να χωρίζουν οι άνθρωποι που δεν ταιριάζουν μεταξύ τους. Είναι μάλλον μια θετική συνέπεια της κρίσης.

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ

Οι αλλαγές είναι συνήθως δυσάρεστες για τους ανθρώπους και τις κοινωνίες. Αναγκάζονται να βγουν από το λεγόμενο comfort zone τους, να σκεφτούν νέες λύσεις, να βρουν νέα στηρίγματα, να αλλάξουν δουλειά και σκέψη. Τέτοιες βαθιές και ριζικές κρίσεις αναγκάζουν τους ανθρώπους να κοιτάξουν μέσα τους, να σκαλίσουν τις όποιες αξίες και δυνάμεις έχουν. Είναι μια επίπονη διαδικασία ατομικής και κοινωνικής εξέλιξης. Μιας και ανέφερα αυτή τη λέξη, θέλω να σας θυμίσω ότι η θεωρία εξέλιξης του Δαρβίνου δεν λέει -όπως λανθασμένα πολλοί πιστεύουν- ότι επιβιώνει ο ισχυρότερος. Επιβιώνει εκείνος που προσαρμόζεται καλύτερα στις ταχύτατα εναλλασσόμενες συνθήκες. Και για αυτό σας γράφω τις σκέψεις μου. Εκείνοι που σκούζουν και κλαίγονται δεν έχουν περιθώρια να νικήσουν σε αυτή την πρόκληση. Η πανδημία και όποιες ακόμα αλλαγές μας επιφυλάσσει το μέλλον δεν νοιάζονται για τις σταθερές μας, για τις ιδεολογίες μας, για την θαλπωρή μας, απλά που θεωρούμε “δεδομένα” ή “κατακτήσεις”. Απλώς συμβαίνουν. Το αν θα προσαρμοστούμε σε αυτές ή όχι αφορά μόνο εμάς, ως κοινωνία και ως άτομα ξεχωριστά. Και μόνο εμείς θα νικήσουμε ή θα χάσουμε. Και αν νικήσουμε μπορεί να φτιάξουμε έναν κόσμο καλύτερο από πριν. Και αν χάσουμε απλώς θα χαθούμε, σαν κύματα στην βαθειά, φουρτουνιασμένη, σκοτεινή και όμορφη θάλασσα που λέγεται ζωή.