«Πτήσεις θανάτου»: Το κίνημα των Μητέρων που αποκάλυψε το πιο αποτρόπαιο μυστικό μιας δικτατορίας

Δύο χρόνια μετά την παλινόρθωση της ελληνικής Δημοκρατίας, η Αργεντινή βυθιζόταν στην πιο σκοτεινή περίοδο της ιστορίας της, κληρονομώντας στην κοινωνία της τραύματα που παραμένουν ανοιχτά έως σήμερα.

Το στρατιωτικό πραξικόπημα με ηγέτη τον Χόρχε Βιδέλα, που ανέτρεψε την Ισαμπέλ Περόν, εγκαθίδρυσε μία από τις σκληρότερες δικτατορίες στον «δυτικό» κόσμο, η οποία επιδόθηκε σε λυσσαλέους διωγμούς των αντιφρονούντων. Υπολογίζεται ότι πάνω από 30.000 ήταν οι δολοφονηθέντες και οι αγνοούμενοι της επτάχονης δικτατορίας (1976-1983), ενώ δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι βασανίστηκαν, σε ένα καθεστωτικό σχέδιο φίμωσης κάθε αντίθετης φωνής, που έμεινε στην ιστορία ως «βρόμικος πόλεμος».

Ο Χόρχε Βιδέλα

Η αντίσταση του λαού – κυρίως αριστερών φρονημάτων – ήταν μεγάλη, με αντάρτικο και ένοπλες συγκρούσεις, αλλά το πιο γνωστό και μακροβιότερο από τα κινήματα που γεννήθηκαν ως αντίδραση στη δικτατορία του Βιδέλα ήταν καθ’ όλα ειρηνικό. Ήταν το κίνημα «των Μητέρων της Πλατείας Μαΐου», που αναζητούσαν την αλήθεια για τα απαχθέντα και εξαφανισμένα παιδιά τους.

Ήταν 30 Απριλίου του 1977 όταν 14 γυναίκες συγκεντρώθηκαν στην Πλατεία του Μάη, έξω από το Προεδρικό Μέγαρο, στο Μπουένος Άιρες. Ζητούσαν να μάθουν πληροφορίες για την τύχη των αγνοούμενων παιδιών τους, που είχαν απαχθεί από τις στρατιωτικές δυνάμεις. Αν και διατάχθηκαν να διαλυθούν, οι θαρραλέες μητέρες ξεκίνησαν να περπατούν πιασμένες χέρι-χέρι γύρω από την πλατεία. Το κίνημα μεγάλωνε διαρκώς και ανά μία εβδομάδα όλο και περισσότερες γυναίκες συνέρρεαν στο ίδιο σημείο, συμμετέχοντας στις διαμαρτυρίες. Την ίδια ώρα, όλο και περισσότεροι ακτιβιστές και πολιτικοί αντίπαλοι της χούντας «εξαφανίζονταν», χωρίς καμία επίσημη πληροφόρηση.

Σιγά – σιγά οι γυναίκες έγιναν χιλιάδες, με κοινό χαρακτηριστικό τις εμβληματικές λευκές μαντίλες που φορούσαν στο κεφάλι τους και ανέγραφαν το όνομα του κάθε παιδιού. Ενώ στην αρχή κάθε μητέρα έδειχνε τη φωτογραφία του δικού της παιδιού, προϊόντος του χρόνου κατέληξαν να ανταλλάσσουν φωτογραφίες, συνθηματολογώντας ότι «κάθε μια από εμάς είναι μητέρα όλων των παιδιών μας».

Το κίνημα δεν πτόησε ούτε η στυγνή δολοφονία τριών εξ’ αυτών. Καθώς η δράση τους είχε αρχίσει να προσελκύει τη διεθνή προσοχή, το καθεστώς αποφάσισε να αντιδράσει δυναμικά, με τη προσφιλή αποτρόπαια τακτική του. Δεν έμπαινε στη διαδικασία συλλήψεων και απόδοσης κατηγοριών, αλλά ξεμπέρδευε υπογείως, απλώς εξαφανίζοντας όσους έκρινε ότι το υπονομεύουν. Τρία από τα ιδρυτικά μέλη του κινήματος, οι Αζουτσένα Βιγιαφλόρ ντε Βινθέντ, Μαρί Πόνσε ντε Μπιάνκο και Εστέρ Μπαγιεστρίνο ντε Καρεάγα, απήχθησαν, βασανίστηκαν και δολοφονήθηκαν, πιθανόν με τον τρόπο που αποκαλύφθηκε ότι είχαν πεθάνει και τα παιδιά τους.

Η δικτατορία κατέρρευσε μετά τον ταπεινωτικό για την Αργεντινή πόλεμο των Νήσων Φόκλαντ (1982), αλλά το κίνημα των μητέρων παρέμεινε ενεργό για άλλα 24 χρόνια (!), απαιτώντας να λάμψει η αλήθεια για τα παιδιά τους και να τιμωρηθούν παραδειγματικά οι ένοχοι. Η άκαμπτη στάση τους συνέβαλε καταλυτικά στη προσαγωγή σε δίκη των εμπλεκόμενων στρατιωτικών και στην καταδίκη εκατοντάδων εξ’ αυτών.

Κατά τη διάρκεια αυτών των δικών, αποκαλύφθηκε η κτηνώδης πρακτική με την οποία το καθεστώς έκλεινε τους λογαριασμούς του με όσους θεωρούσε αντιφρονούντες. Ήταν οι λεγόμενες «πτήσεις θανάτου». Έβαζαν τους απαχθέντες σε αεροπλάνα και ελικόπτερα και τους έριχναν ναρκωμένους στα νερά του Ατλαντικού ώστε να χαθούν για πάντα τα ίχνη τους.

Παρά τις τρομερές αποκαλύψεις και την καταδίκη του Βιδέλα και αρκετών συνεργατών του σε ισόβια κάθειρξη το 1985, ο νομικός αγώνας των χουντικών για «άφεση αμαρτιών» καθιστούσε ορατό τον κίνδυνο απελευθέρωσής τους. Έτσι κι έγινε, καθώς το 1990 ο πρόεδρος Κάρλος Μένεμ απένειμε χάρη στον Βιδέλα και σε άλλα προβεβλημένα στελέχη του πραξικοπήματος, με την αιτιολογία ότι έπρεπε η χώρα να κοιτάξει, ενωμένη, μπροστά, αφήνοντας πίσω της τις πληγές που προκάλεσε ο διχασμός!

Η εξέλιξη αυτή θέριεψε ξανά το κίνημα των μητέρων, που στο μεταξύ είχε ενισχυθεί από το κίνημα των «γιαγιάδων». Επρόκειτο για τις μητέρες νεαρών γυναικών, που είχαν φυλακιστεί ή απαχθεί ενώ ήταν έγκυες. Το καθεστώς Βιδέλα είχε βρει ακόμη ένα τρόπο να καινοτομήσει σε όρους θηριωδίας, επιδιδομένο σε ένα φρικιαστικό παιδομάζωμα. Άρπαζε τα βρέφη των γυναικών που προόριζε για φυλάκιση ή δολοφονία και τα έδινε για υιοθεσία σε άτεκνα ζευγάρια φιλοκαθεστωτικών στρατιωτικών και αστυνομικών. Υπολογίζεται ότι περίπου 500 μωρά άλλαξαν χέρια και μέσω της δράσης της η οργάνωση είχε καταφέρει να βρει 114 παιδιά έως το 2014.

Το 1995 η κυβέρνηση Μένεμ πρόσφερε στις μητέρες 100.000 δολάρια ως αποζημίωση για κάθε αγνοούμενο, ώστε να συμβιβαστούν και να «κηρύξουν» τη λήξη της μακράς περιόδου διαδηλώσεων. Η πρόταση όμως απορρίφθηκε με σύνθημα ότι «το αίμα που χύθηκε δεν είναι διαπραγματεύσιμο».

Η πλατεία Μαΐου παρέμεινε τόπος συγκέντρωσης για τα επόμενα 11 χρόνια, αν όχι κάθε εβδομάδα, ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Το 2006 οι ακτιβίστριες μητέρες πραγματοποίησαν την τελευταία συγκέντρωση τους, αναγνωρίζοντας την προσφορά του τότε προέδρου Νέστορ Κίρχνερ, ο οποίος καθαίρεσε όσους στρατιωτικούς είχαν ενεργό ρόλο στη χούντα και άνοιξε ξανά το φάκελο του Βιδέλα. Ο δικτάτορας είχε συλληφθεί εκ νέου το 1998 για την υπόθεση της απαγωγής των βρεφών και είχε τεθεί σε κατ’ οίκον περιορισμό, ο Κίρχνερ όμως είχε σκοπό να τον στείλει ξανά στη φυλακή. Το 2007 η προεδρική χάρη που είχε λάβει κηρύχθηκε αντισυνταγματική και το Δεκέμβριο του 2010 καταδικάστηκε εκ νέου σε ισόβια κάθειρξη για τα εγκλήματά του. Ο Βιδέλα πέθανε τον Μάιο του 2013 σε φυλακή του Μπουένος Άιρες, σε ηλικία 87 ετών, έχοντας καταδικαστεί ένα χρόνο πριν σε επιπλέον 50 χρόνια κάθειρξης για τη συμμετοχή του στις απαγωγές βρεφών.

Ήταν η ελάχιστη δικαίωση για τις «Μητέρες της Πλατείας Μαΐου», παράλληλα όμως και η εδραίωση τους στις συνειδήσεις όλων ως το απόλυτο σύμβολο αντίστασης στους αντιδικτατορικούς αγώνες της Λατινικής Αμερικής.

Γράφει ο Δημήτρης Καναβαράκης

menshouse.gr