Αλήθειες και ψέματα για τις φρεγάτες Constellation

«Τις επόμενες ημέρες θα φέρω στην Επιτροπή Εξοπλιστικών το ζήτημα των φρεγατών Constellation, τη λύση για το ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό της επόμενης γενιάς» ανακοίνωσε ο υπουργός Εθνικής Αμυνας Νικόλαος Δένδιας στις 22 Μαΐου, στη Βουλή, κατά τη συζήτηση του σχεδίου νόμου για την ίδρυση του Ελληνικού Κέντρου Αμυντικής Καινοτομίας (ΕΛΚΑΚ).

• Του Περικλή Ζορζοβίλη

Με αυτήν τη δήλωση δρομολόγησε την έναρξη της υλοποίησης ενός εξοπλιστικού προγράμματος που, εφόσον αποκτήσει την κλίμακα που έχει προσδιορίσει σε παλαιότερες δηλώσεις του ο υπουργός Εθνικής Αμυνας («έως επτά φρεγάτες Constellation»), θα αποτελέσει το μεγαλύτερο και πολυπλοκότερο στην ιστορία της χώρας, τον κύριο πυλώνα ανανέωσης και ενίσχυσης του στόλου των μειζόνων μονάδων επιφανείας, αλλά και πολύ μεγάλη πρόκληση σε διαχειριστικό, οικονομικό, τεχνολογικό και βιομηχανικό επίπεδο.

Ταυτόχρονα, η δρομολόγηση της έναρξης της υλοποίησης μπορεί να θεωρηθεί ως η πρώτη ισχυρή ένδειξη πως έστω και με καθυστέρηση υιοθετείται η αντίληψη του μακροπρόθεσμου σχεδιασμού για τις ναυπηγήσεις του Πολεμικού Ναυτικού (ΠΝ), καθώς οι μέχρι τώρα ευκαιριακές προσεγγίσεις μάς έχουν οδηγήσει στα σημερινά αδιέξοδα.

Χρονοδιάγραμμα

Σε ό,τι αφορά το χρονοδιάγραμμα ένταξης σε υπηρεσία των φρεγατών Constellation, διαφωτιστική ήταν η τοποθέτηση του αρχιπλοιάρχου Παναγιώτη Καραβά, υποδιευθυντή της Διεύθυνσης Εξοπλισμών του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού (ΓΕΝ/ΔΕΞ), κατά τη διάρκεια της διεθνούς έκθεσης και συνεδρίου CNE 2024, που έλαβε χώρα το τριήμερο 21 έως 23 Μαΐου 2024 στο Φάρνμπορο της Βρετανίας. «Το ΠΝ αναμένει ότι η Ελλάδα θα είναι σε θέση να παράγει αυτά τα πλοία γύρω στα μέσα του 2030, εάν όλα εξελιχθούν σύμφωνα με το σχέδιο» ανέφερε στην παρουσίασή του ο αρχιπλοίαρχος Καραβάς.

Ομως ακόμη και αν οι μακροπρόθεσμες προοπτικές για τον στόλο των μειζόνων σκαφών επιφανείας του ΠΝ με τη δρομολογούμενη υλοποίηση του προγράμματος των φρεγατών Constellation θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν θετικές, εντούτοις υφίσταται σοβαρός βαθμός αβεβαιότητας. Ταυτόχρονα, καθώς δεν έχουν ακόμη ληφθεί αποφάσεις για την έναρξη του εκσυγχρονισμού των τεσσάρων φρεγατών MEKO-200HN («ΥΔΡΑ») και την προμήθεια νέων κορβετών, η αβεβαιότητα υφίσταται και για το βραχυπρόθεσμο μέλλον.

Κατά συνέπεια, οι σε πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο καθ’ ύλην αρμόδιοι οφείλουν να σχεδιάσουν εναλλακτικές επιλογές για το μακροπρόθεσμο μέλλον, ώστε να αντιμετωπιστούν τυχόν «εκπλήξεις» στο πρόγραμμα των Constellation και ταυτόχρονα να καταρτίσουν ένα εφικτό σχέδιο, ώστε το ΠΝ να «διανύσει» την υπερδεκαετή περίοδο μέχρι το 2035, που, βάσει των σημερινών δεδομένων, φαντάζει ως μία από τις δυσκολότερες στην ιστορία του κατά τις ειρηνικές περιόδους.

Το ίδιο χρονικό διάστημα που έγιναν οι δηλώσεις Δένδια και η τοποθέτηση του υποδιευθυντή της ΓΕΝ/ΔΕΞ, καταγράφηκαν στις ΗΠΑ εξελίξεις στο πρόγραμμα των φρεγατών κατευθυνόμενων βλημάτων (FFG) τύπου Constellation FFG-62. Στις 23 Μαΐου το υπουργείο Αμυνας των ΗΠΑ ανακοίνωσε την ανάθεση στη Fincantieri Marinette Marine σύμβασης ύψους 1.044.529.113 δολαρίων ΗΠΑ (962.413.456 ευρώ με την τρέχουσα ισοτιμία) για τη ναυπήγηση δύο επιπλέον φρεγατών τύπου Constellation, των FFG-66 και FFG-67, της πέμπτης και της έκτης κατά σειρά. Από τον Απρίλιο του 2020, που ανατέθηκε στη Fincantieri Marinette Marine η σύμβαση για τη ναυπήγηση της πρώτης φρεγάτας του τύπου, της USS Constellation FFG-62, το ναυτικό των ΗΠΑ έχει εξασκήσει το δικαίωμα παραγγελίας πέντε επιπλέον φρεγατών από το σύνολο των 10 που προβλέπει η σύμβαση.

Την ίδια ημέρα (23 Μαΐου) η Επιτροπή Ενόπλων Δυνάμεων του Κογκρέσου των ΗΠΑ, με συντριπτική πλειοψηφία (57 υπέρ – 1 κατά) ενέκρινε το προτεινόμενο από αυτή σχέδιο αμυντικού προϋπολογισμού, ύψους 895 δισ. δολαρίων (827,64 δισ. ευρώ) για το οικονομικό έτος 2025 (1 Οκτωβρίου 2024 – 30 Σεπτεμβρίου 2025), στο οποίο πίστωση 1,2 δισ. δολαρίων για την προμήθεια μίας επιπλέον φρεγάτας τύπου Constellation έχει μηδενιστεί. Αντίθετα, η επιτροπή πρόσθεσε πιστώσεις ύψους 1 δισ. δολαρίων για τη χρηματοδότηση της ναυπήγησης δεύτερου πυρηνοκίνητου υποβρυχίου επίθεσης τύπου Virginia, που λόγω έλλειψης πόρων δεν είχε προταθεί από το ναυτικό των ΗΠΑ.

Πάντως, σε δηλώσεις του, ο δημοκρατικός βουλευτής Τζο Κόρτνεϊ, από τα κορυφαία μέλη της επιτροπής, διευκρίνισε ότι οι βουλευτές, παρά τον μηδενισμό των πιστώσεων, συνεχίζουν να υποστηρίζουν το πρόγραμμα Constellation. «Εχουμε ήδη χρηματοδοτήσει έξι φρεγάτες, οπότε δεν είναι πρόγραμμα που πρόκειται απλώς να πέσει στον γκρεμό. Είναι επίσης ένα πρόγραμμα που αυτήν τη στιγμή δεν είναι ακόμη κοντά στο να παραδώσει το πρώτο πλοίο του τύπου» ανέφερε ο βουλευτής.

Η εξέλιξη αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως συνέπεια των αναφορών της ανασκόπησης των ναυπηγικών προγραμμάτων του ναυτικού των ΗΠΑ που είχε ζητηθεί από τον υπουργό Ναυτικών Κάρλος Ντελ Τόρο και η οποία δημοσιοποιήθηκε πριν από περίπου δύο μήνες. Σύμφωνα με αυτή, η πρώτη φρεγάτα του τύπου, η μελλοντική USS Constellation FFG-62, που ναυπηγείται στα ναυπηγεία Fincantieri Marinette Marine στο Ουισκόνσιν, δεν θα παραδοθεί τον Απρίλιο του 2026, όπως ήταν ο αρχικός προγραμματισμός, αλλά το 2029, δηλαδή με καθυστέρηση τριών ετών!

Το συγκεκριμένο ναυπηγικό πρόγραμμα δεν είναι το μόνο που καθυστερεί. Το ίδιο ισχύει και για τα νέα πυρηνοκίνητα υποβρύχια βαλλιστικών βλημάτων τύπου Columbia, του πυρηνοκίνητου αεροπλανοφόρου Enterprise (CVN-80), και των πυρηνοκίνητων επιθετικών υποβρυχίων τύπου Virginia Block IV και Block V. Ολα τα ανωτέρω προγράμματα παρουσιάζουν καθυστερήσεις από 12 έως 36 μήνες, που αποδίδονται σε ζητήματα σχετικά με την ωριμότητα της σχεδίασης, την εφοδιαστική αλυσίδα και τη δυσκολία εύρεσης και διατήρησης εξειδικευμένων εργαζομένων. Στην περίπτωση των Constellation, επιπρόσθετα αναφέρονται ο αυξημένος φόρτος εργασίας του ναυπηγείου και τα διαφορετικά στάδια που βρίσκονται τα τρία προγράμματα που ναυπηγούνται παράλληλα.

Η σχεδίαση

Ειδικότερα, η ωριμότητα και η πληρότητα της σχεδίασης αποτελούν πλέον τον κύριο παράγοντα αβεβαιότητας. Ενώ το ναυτικό των ΗΠΑ για να μειώσει το κόστος και το ρίσκο του προγράμματος είχε επιλέξει ως μητρικό σχέδιο για τις Constellation την ιταλική έκδοση της γνωστής φρεγάτας FREMM, που φέρει την ονομασία Bergamini, οι εξελίξεις αποδεικνύουν ότι αυτό έγινε κατ’ όνομα. Παρά το γεγονός ότι η μητρική σχεδίαση αφορούσε πλοίο που βρίσκεται σε υπηρεσία για πολλά χρόνια και κατά συνέπεια προβλήματα, που πιθανόν εμφανίστηκαν, έχουν επιλυθεί, η ενσωμάτωση των αλλαγών που ήθελε το ναυτικό των ΗΠΑ και κυρίως των αυστηρότερων, σε σχέση με τα ευρωπαϊκά, προτύπων επιβιωσιμότητας της πλατφόρμας, είχε ως συνέπεια τη μείωση της ομοιοτυπίας μεταξύ των σχεδιάσεων FREMM (Bergamini) και Constellation από 85% σε μόλις 15%. Στην πράξη, δηλαδή, η διαδικασία κατέληξε σε ένα διαφορετικό πλοίο και δεν υφίστανται τα πλεονεκτήματα που θα απέρρεαν από την υιοθέτηση μητρικής σχεδίασης. Οπως δε παραδέχτηκε πρόσφατα σε συνέντευξή του ο διοικητής της Διοίκησης Θαλάσσιων Συστημάτων Ναυτικού (NAVSEA: Naval Sea Systems Command), η λεπτομερής σχεδίαση της Constellation δεν είναι ακόμη πλήρης, πλησιάζει το 80% και ο στόχος είναι να ολοκληρωθεί φέτος.

Δηλαδή, η ναυπήγηση της πρώτης φρεγάτας του τύπου άρχισε, χωρίς όμως να έχει ολοκληρωθεί η λεπτομερής σχεδίαση.

Ομως η έναρξη της ναυπήγησης, χωρίς προηγουμένως να έχει ολοκληρωθεί η λεπτομερής σχεδίαση, προκάλεσε και την παρέμβαση του Κογκρέσου, το οποίο, με τροπολογία που πρότεινε ο βουλευτής των Δημοκρατικών Τζο Κόρτνεϊ, επιχειρεί να αντιμετωπίσει τα ζητήματα ωριμότητας της σχεδίασης στο σύνολο των ναυπηγικών προγραμμάτων του ναυτικού των ΗΠΑ, απαιτώντας από τον κλάδο να έχει ολοκληρώσει το 100% της σχεδίασης πριν από την έναρξη της ναυπήγησης του πρώτου πλοίου του τύπου.

Επικριτική έκθεση

Δριμεία επικριτική για τις πρακτικές του ναυτικού των ΗΠΑ είναι και η εκδοθείσα τον τρέχοντα μήνα έκθεση του Γραφείου Λογοδοσίας της Κυβέρνησης των ΗΠΑ (GAO: Government Accounting Office). Με τον καυστικό τίτλο «Η ασταθής σχεδίαση έχει σταματήσει την κατασκευή και έχει θέσει σε κίνδυνο τα χρονοδιαγράμματα παράδοσης», η έκθεση αναφέρει ότι «η απόφαση του ναυτικού να αρχίσει την κατασκευή πριν ολοκληρωθεί η σχεδίαση δεν συνάδει με τις κορυφαίες πρακτικές σχεδιασμού πλοίων και θέτει σε κίνδυνο αυτήν την προσέγγιση» και ότι «επιπλέον, η αστάθεια της σχεδίασης έχει προκαλέσει αύξηση βάρους», που ανέρχεται κατά 10% σε σχέση με τους αρχικούς υπολογισμούς του κατασκευαστή. «Τον Απρίλιο του 2024 το ναυτικό μας αποκάλυψε ότι εξετάζει το ενδεχόμενο μείωσης της απαίτησης ταχύτητας της φρεγάτας ως πιθανό τρόπο, μεταξύ άλλων, για την επίλυση της αύξησης βάρους που επηρεάζει τη σχεδίαση του πλοίου» σημειώνει επίσης η έκθεση. Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων το GAO απευθύνει πέντε συστάσεις προς το ναυτικό των ΗΠΑ, εκ των οποίων οι τέσσερις έγιναν συνολικά αποδεκτές και η πέμπτη μερικώς. Ομως το GAO επιμένει ότι «και οι πέντε συστάσεις πρέπει να εφαρμοστούν πλήρως».

«Φουρτούνες» στην παραγγελία του αμερικανικού πολεμικού ναυτικού

Παράγοντα αβεβαιότητας αποτελεί επίσης η βαρύτητα – μέγεθος του προγράμματος των φρεγατών τύπου Constellation στο ναυτικό – ναυπηγικό οικοσύστημα των ΗΠΑ.

Για το ναυτικό των ΗΠΑ οι φρεγάτες, τα πλοία μάχης παρακτίων (LCS: Littoral Combat Ship), τα πλοία ναρκοπολέμου και τα περιπολικά χαρακτηρίζονται «μικροί μαχητές επιφανείας» (SSC: Small Surface Combatants), σε αντιδιαστολή με τα καταδρομικά και τα αντιτορπιλικά, που κατηγοριοποιούνται ως «μεγάλοι μαχητές επιφανείας» (LSC: Large Surface Combatants). Γενικά τα SSC είναι μικρότερου μεγέθους, μικρότερων επιχειρησιακών δυνατοτήτων και κατά μονάδα λιγότερο δαπανηρά στην προμήθεια, λειτουργία και υποστήριξη σε σχέση με τα LSC. Ομως σε αντιδιαστολή με αυτά, που έχουν σχεδιαστεί για να επιχειρούν σε επιχειρησιακά περιβάλλοντα υψηλότερου επιπέδου απειλής, οι φρεγάτες είναι εξοπλισμένες με λιγότερα όπλα, λιγότερο ικανά ραντάρ και άλλα συστήματα, λιγότερα εφεδρικά συστήματα και μικρότερη επιβιωσιμότητα. Καθώς πλέον προτεραιότητα για τις ΗΠΑ αποτελεί η αντιμετώπιση «σχεδόν ομότιμων» αντιπάλων (π.χ. Κίνα, Ρωσία), είναι αυτονόητο ότι το κέντρο βάρους μετατοπίζεται σε πλατφόρμες που μπορούν να επιχειρούν σε περιβάλλοντα υψηλότερου επιπέδου απειλής, όπως τα LSC.

Για παράδειγμα, αποτελεί κοινό μυστικό η προτίμηση του ναυτικού των ΗΠΑ στα αντιτορπιλικά κατευθυνόμενων βλημάτων Arleigh Burke, η ναυπήγηση της νεότερης έκδοσης (Flight III) των οποίων έχει ήδη αρχίσει (πέντε μονάδες βρίσκονται σε διάφορες φάσεις κατασκευής). Ομως, παρά τη δηλωμένη πρόθεση χρηματοδότησης της ναυπήγησης τριών αντιτορπιλικών του τύπου ετησίως (όπως έγινε το οικονομικό έτος 2023), η αμερικανική ναυπηγική βιομηχανία αδυνατεί να ανταποκριθεί και μάλιστα ο ίδιος ο αρχηγός του ναυτικού των ΗΠΑ (CNO: Chief of Naval Operations) είχε δηλώσει τον Αύγουστο του 2022 ότι η επίτευξη ετήσιου ρυθμού ναυπήγησης δύο πυρηνοκίνητων υποβρυχίων επίθεσης περιορίζει τον ετήσιο ρυθμό ναυπήγησης αντιτορπιλικών τύπου Arleigh Burke σε μόλις 1,5!

Σε ό,τι αφορά τις φρεγάτες τύπου Constellation, με βάση όσα αναφέρονται στην αιτιολόγηση του προϋπολογισμού ναυπηγήσεων του ναυτικού των ΗΠΑ για το οικονομικό έτος 2025, υφίσταται η πρόθεση για την προμήθεια τουλάχιστον 20 μονάδων. Επίσης, στο 30ετές πρόγραμμα ναυπηγήσεων του οικονομικού έτους 2025, που καλύπτει την περίοδο 2025-2054 και αποσκοπεί σε οροφή 381 επανδρωμένων πλοίων μάχης επιφανείας, περιλαμβάνονται συνολικά 58 φρεγάτες FFG / FFG Flt II, δηλαδή 58 μονάδες υφιστάμενης (Constellation) και μίας τροποποιημένης (Flt II) σχεδίασης. Ομως η εμπειρία δείχνει ότι σε κάθε πρόγραμμα που εμφανίζονται υπερβάσεις κόστους, καθυστερήσεις και τεχνικά προβλήματα, τα οποία δεν αντιμετωπίζονται έγκαιρα, ελλοχεύει ο κίνδυνος περικοπής ή και ακύρωσης.

Παράγοντας αβεβαιότητας

Ακόμη ένας παράγοντας αβεβαιότητας είναι ο χαρακτήρας της αμερικανικής ναυπηγικής βιομηχανίας, που έπειτα από 100 και πλέον χρόνια προστατευτισμού, λόγω των προβλέψεων του περιβόητου νόμου Τζόουνς (Jones Act) που συνεχίζει να διατηρείται σε ισχύ, είναι σχεδόν αποκλειστικά προσανατολισμένη στην εσωτερική αγορά και με ελάχιστο μερίδιο στην παγκόσμια αγορά ναυπηγήσεων, τόσο στην πολιτική όσο και τη ναυτική (στρατιωτική). Πρακτικά η αμερικανική αγορά ναυτικών ναυπηγήσεων αποτελεί ολιγοπώλιο των ομίλων General Dynamics και Huntington Ingalls Industries, στους οποίους ανήκουν πέντε ναυπηγεία σε ισάριθμες πολιτείες των ΗΠΑ, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την επιρροή τους ως μεγάλων εργοδοτών στους βουλευτές και γερουσιαστές των πολιτειών. Σε αυτά τα πέντε ναυπηγεία ναυπηγούνται σχεδόν όλες οι μονάδες επιφανείας και τα υποβρύχια του ναυτικού των ΗΠΑ. Ενδεικτικό του ολιγοπωλιακού χαρακτήρα της αγοράς είναι η σχεδόν ισοκατανομή των ναυπηγήσεων των υποβρυχίων τύπου Virginia και των αντιτορπιλικών τύπου Arleigh Burke μεταξύ των δύο ομίλων. Υπάρχουν επίσης ακόμη δύο ναυπηγεία με μικρότερο μερίδιο στις ναυτικές ναυπηγήσεις, η Fincantieri Marinette Marine, θυγατρική της ιταλικής Fincantieri, και η Austal USA, θυγατρική της αυστραλιανής εταιρίας.

Σημαντικό κόστος και τεχνολογικό ρίσκο

Στη βάση όσων προαναφέρθηκαν, οι πρόσφατες ελληνικές φιλόδοξες δηλώσεις περί συν-σχεδίασης της φρεγάτας τύπου Constellation και η πρόθεση ανάπτυξης μίας διαμόρφωσης βελτιστοποιημένης για τις ελληνικές επιχειρησιακές συνθήκες, μπορεί να συνιστούν εντυπωσιακό αφήγημα, αλλά στην πράξη αποτελούν επιλογές, που υπέχουν εξαιρετικά υψηλό ρίσκο και κόστος. Η ελληνική πλευρά θα πρέπει να κατανοήσει ότι εφόσον οριστικοποιηθούν η διαμόρφωση και η λεπτομερής σχεδίαση της φρεγάτας για το ναυτικό των ΗΠΑ, οποιαδήποτε διαφοροποίηση θα υπέχει οικονομικό κόστος και βαθμό τεχνολογικού κινδύνου (ρίσκο) που θα αναλάβει εξ ολοκλήρου αυτός που την αιτείται. Εξάλλου, η εμπειρία της πρώτης δεκαετίας του 2000, όταν κατά τις διαπραγματεύσεις για την προμήθεια έξι φρεγατών τύπου FREMM για το ΠΝ η απόπειρα ανάπτυξης «ελληνικής» διαμόρφωσης προκάλεσε σημαντική αύξηση του κόστους, θα έπρεπε να είχε γίνει δίδαγμα.