Η «ζαριά» του Ερντογάν με το Κουρδικό και το πολιτικό μέλλον του στην ηγεσία της Τουρκίας

Ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν , παίζει το μεγαλύτερο στοίχημα της πολιτικής του σταδιοδρομίας, προσπαθώντας να σώσει το πολιτικό του μέλλον, ενώ η κοινή γνώμη, ακόμη και σε παραδοσιακά, συντηρητικά προπύργια, στρέφεται έντονα εναντίον του.

Ο στόχος του, σύμφωνα με το Politico, είναι να προσεταιριστεί τη μεγάλη κουρδική μειονότητα, τερματίζοντας τη μακροχρόνια πολιτική και στρατιωτική σύγκρουση που έχει στοιχίσει τη ζωή περίπου 40.000 ανθρώπων σε τέσσερις δεκαετίες και έχει αφήσει βαθιές πληγές στη δημόσια ζωή της Τουρκίας.

Η κίνησή του, σύμφωνα με την δημοσιογράφο Elçin Poyrazlar, είναι να δώσει πολιτικό ρόλο στον Αμπντουλάχ Οτσαλάν, τον φυλακισμένο ηγέτη του Κουρδικού Εργατικού Κόμματος (PKK), μιας οργάνωσης που θεωρείται τρομοκρατική από την Άγκυρα, τις ΗΠΑ και την ΕΕ.

Το γεγονός ότι ο Ερντογάν εξετάζει ένα τόσο ριζοσπαστικό βήμα δείχνει πόσο έχουν μειωθεί οι πολιτικές του πιθανότητες να διατηρήσει τον έλεγχο της χώρας. Όμως, ο ίδιος γνωρίζει ότι αυτή ίσως είναι η τελευταία του ευκαιρία να εδραιώσει τη θέση του ως πρόεδρος, ενδεχομένως διά βίου, ή να βρεθεί εκτός πολιτικού σκηνικού.

Μετά τις συντριπτικές ήττες που υπέστη από τη φιλελεύθερη-κοσμική αντιπολίτευση στις δημοτικές εκλογές του 2024, ακόμα και σε συντηρητικά προπύργια, ο Ερντογάν έχει στραφεί ολοένα και περισσότερο στον αυταρχισμό.

Ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου, έχει φυλακιστεί, ενώ οι δυνάμεις ασφαλείας έχουν εξαπολύσει πανεθνική επιχείρηση για τη σύλληψη δημάρχων της αντιπολίτευσης.

Την ίδια στιγμή, οι σύμμαχοι που στήριξαν τον Ερντογάν στην άνοδό του στην εξουσία τον έχουν, σε μεγάλο βαθμό, εγκαταλείψει.

Αν και η ανάγκη δημιουργίας νέας εκλογικής βάσης εξηγεί την «κουρδική στροφή» του Ερντογάν, η κίνηση αυτή είναι υψηλού ρίσκου και δεν έχει καμία εγγύηση επιτυχίας.

Η πλειονότητα της τουρκικής κοινωνίας αντιμετωπίζει με μεγάλη επιφύλαξη το PKK, ενώ και οι ίδιοι οι Κούρδοι είναι εξαιρετικά επιφυλακτικοί στο να εμπιστευτούν τις τουρκικές αρχές.

Παρά τις δημόσιες δηλώσεις του υπέρ μιας «Τουρκίας χωρίς τρομοκρατία» και της συμφιλίωσης με τους Κούρδους, ο Ερντογάν δεν αγνοεί τους κινδύνους. Έχει παραδεχτεί ότι το σχέδιό του κινδυνεύει από «σαμποτάζ» τόσο εντός Τουρκίας όσο και μέσα στις τάξεις του PKK.

Αισθανόμενος τη δυσαρέσκεια που προκαλεί η συμφωνία με το PKK, ο πρόεδρος, μιλώντας στο κοινοβούλιο, φρόντισε να προλάβει επιθέσεις από πολιτικούς αντιπάλους, οι οποίοι θα μπορούσαν να τον κατηγορήσουν ότι προσβάλλει τη μνήμη των θυμάτων της σύγκρουσης.

«Πουθενά στις προσπάθειες για μια Τουρκία απαλλαγμένη από την τρομοκρατία δεν υπάρχει — ούτε μπορεί να υπάρξει — βήμα που θα αμαυρώσει τη μνήμη των μαρτύρων μας ή θα πληγώσει τις ψυχές τους», δήλωσε. «Με οδηγό τις αξίες για τις οποίες οι μάρτυρές μας θυσιάστηκαν, σώζουμε την Τουρκία από μια συμφορά μισού αιώνα και απαλλάσσουμε τη χώρα μας από αυτό το αιματηρό δεσμό».

Ο φυλακισμένος Οτσαλάν, μιλώντας για πρώτη φορά σε βίντεο από το 1999, δήλωσε ότι το PKK και η προηγούμενη επιδίωξή του για ξεχωριστό κουρδικό κράτος ανήκουν στο παρελθόν, καθώς η βασική τους απαίτηση, η αναγνώριση της κουρδικής ύπαρξης, έχει εκπληρωθεί.

«Η ύπαρξη έχει αναγνωριστεί και επομένως ο πρωταρχικός στόχος έχει επιτευχθεί. Με αυτή την έννοια, η ένοπλη πάλη είναι ξεπερασμένη… Πρόκειται για μια εθελοντική μετάβαση από το στάδιο του ένοπλου αγώνα στο στάδιο της δημοκρατικής πολιτικής και του νόμου. Αυτό δεν είναι ήττα, αλλά ιστορικό επίτευγμα», είπε ο Οτσαλάν στο βίντεο.

Καμία άλλη υπόθεση στην τουρκική πολιτική δεν είναι πιο πικρή από το κουρδικό ζήτημα. Πολλοί Κούρδοι αυτοπροσδιορίζονται ως ο πολυπληθέστερος λαός χωρίς κράτος στον κόσμο (υπάρχουν εκατομμύρια στο γειτονικό Ιράκ, Ιράν και Συρία), ενώ στην Τουρκία αποτελούν περίπου το 15-20% του πληθυσμού.

Πολλοί Κούρδοι λένε ότι τους στερούνται δικαιώματα από τη σύσταση της τουρκικής δημοκρατίας, πριν λίγο παραπάνω από έναν αιώνα, και ότι έχουν υποστεί μακροχρόνια καταπίεση.

Από την άλλη, πολλοί Τούρκοι θεωρούν το PKK — που επί δεκαετίες πολεμούσε το τουρκικό κράτος — τρομοκρατική οργάνωση και τον Οτσαλάν, που κρατείται σε νησί-φυλακή όλον αυτόν τον αιώνα, δολοφόνο.

Έτσι, είναι αξιοσημείωτο ότι μια τέτοια προσωπικότητα καλείται να παίξει κεντρικό ρόλο στην εξασφάλιση της συμφωνίας του Ερντογάν.

Το νησί «φυλακή» του Οτσαλάν

Ο Οτσαλάν εκτίει ποινή ισόβιας κάθειρξης για εσχάτη προδοσία και αποσχιστική δράση στο νησί Ιμραλί στη Θάλασσα του Μαρμαρά. Διάσημο και από την ταινία «Midnight Express», το Ιμραλί έχει χαρακτηριστεί «Αλκατράζ της Τουρκίας» και φιλοξενεί τον Οτσαλάν ως κρατούμενο από το 1999, επί χρόνια μάλιστα ως μοναδικό του έγκλειστο.

Πλέον δεν είναι μόνος. Κατά τη διάρκεια της ειρηνευτικής διαδικασίας 2013-2015, μεταφέρθηκαν στο Ιμραλί και άλλοι κρατούμενοι του PKK για να συγκροτήσουν το ανεπίσημο γραφείο του Οτσαλάν.

Η πολιτική του Ερντογάν και του Κόμματός του (AKP) απέναντι στο κουρδικό ζήτημα ταλαντεύεται εδώ και 22 χρόνια ανάμεσα στην καταστολή και στη συμφιλίωση. Οι εθνικιστές της Τουρκίας ωστόσο παραμένουν αμετακίνητα εχθρικοί προς το PKK και ελάχιστα ενδιαφέρονται για τα δικαιώματα των Κούρδων.

Μπαχτσελί: Από βασικός πολέμιος του Οτσαλάν σε «σύμμαχο»

Ίσως ο πιο σφοδρός πολέμιος του Οτσαλάν είναι ο βετεράνος πολιτικός Ντεβλέτ Μπαχτσελί, ηγέτης των υπερεθνικιστών, που σήμερα αποτελεί βασικό σύμμαχο του Ερντογάν και ενισχύει την κοινοβουλευτική του πλειοψηφία.

Το 2007, ο Μπαχτσελί ζητούσε ακόμη και εκτέλεση του Οτζαλάν. Πριν δέκα χρόνια, επιτέθηκε στον Ερντογάν για μία από τις σποραδικές του απόπειρες διαλόγου με το PKK.

Όμως τον Οκτώβριο του 2024, σε μια από τις ανατροπές που συχνά συγκλονίζουν την τουρκική πολιτική, ο Μπαχτσελί πρότεινε ότι ο Οτσαλάν θα μπορούσε να μιλήσει στο κοινοβούλιο, υπό τον όρο ότι θα διαλύσει το PKK.

Η σημασία της «στροφής» δεν μπορεί να υποτιμηθεί, ενω πίσω από όλα αυτά φαίνεται να βρισκόταν ο Ερντογάν, σύμφωνα με την ανάλυση.

Το αποτέλεσμα ήταν θεαματικό. Στις 27 Φεβρουαρίου, ο Οτσαλάν έστειλε δημόσιο μήνυμα από τη φυλακή του, καλώντας το PKK να καταθέσει τα όπλα και να αυτοδιαλυθεί.

Ο Οτσαλάν απέδωσε τα εύσημα στην έκκληση του Μπαχτσελί και στην αποφασιστικότητα του Ερντογάν για τη δημιουργία «κλίματος αποστράτευσης».

«Αναλαμβάνω την ιστορική ευθύνη αυτής της έκκλησης», δήλωσε. «Συγκεντρώστε το συνέδριό σας και αποφασίστε: Όλες οι ομάδες πρέπει να καταθέσουν τα όπλα και το PKK να αυτοδιαλυθεί».

Το συνέδριο του PKK, στις 12 Μαΐου ανακοίνωσε το τέλος του ένοπλου αγώνα, προσθέτοντας ότι η οργάνωση «ολοκλήρωσε την ιστορική της αποστολή» και ότι, όπως είχε ζητήσει ο Οτσαλάν, «όλες οι δραστηριότητες υπό το όνομα PKK παύουν πλέον».

Η δήλωση χαιρετίστηκε από την Άγκυρα, όμως η πρωτοβουλία Μπαχτσελί-Ερντογάν δεν έχει ακόμα αποδώσει πλήρως.

Πράγματι, μετά τη δήλωση του Οτσαλάν τον Φεβρουάριο, ο κρατούμενος απέκτησε ενισχυμένη ομάδα συνεργατών στο Ιμραλί. Σύμφωνα με βουλευτές του φιλοκουρδικού κόμματος DEM που μίλησαν στο POLITICO, άλλοι τρεις κρατούμενοι στάλθηκαν για να ενισχύσουν την ομάδα που διαπραγματεύεται τη μεγάλη συμφωνία.

Η έλλειψη εμπιστοσύνης για τη συμφωνία

Η Νουρκάν Μπαϊσάλ, Κούρδισσα ακτιβίστρια και συγγραφέας του βιβλίου «Υπάρχουμε: Να είσαι Κούρδος στην Τουρκία», δήλωσε ότι πολλοί Κούρδοι παραμένουν καχύποπτοι απέναντι στην κυβέρνηση.

«Η κυβέρνηση παρουσιάζει όλο αυτό ως μια διαδικασία “Τουρκίας χωρίς τρομοκρατία” και προσπαθεί να την περιορίσει μόνο στο να καταθέσει το PKK τα όπλα και να αυτοδιαλυθεί. Αυτό δεν είναι ειρήνη!», είπε στο POLITICO.

Επιπλέον, η Μπαϊσάλ σημείωσε ότι η δήλωση του Οτζαλάν τον Φεβρουάριο για τη διάλυση του PKK προκάλεσε απογοήτευση στους Κούρδους, επειδή δεν έκανε καμία αναφορά στα πολιτιστικά, γλωσσικά, διοικητικά τους δικαιώματα και τις ελευθερίες τους.

«Αυτό το νιώθεις σε όλες τις κουρδικές πόλεις. Δεν υπάρχει καμία ενθουσιώδης υποδοχή της διαδικασίας. Σοβαρός λόγος γι’ αυτό είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης προς την κυβέρνηση του AKP», συνέχισε.

Αυτή η αμοιβαία δυσπιστία είναι εν μέρει κληροδότημα αποτυχημένων πρωτοβουλιών του παρελθόντος, αλλά και του ότι η συμφωνία του Ερντογάν έρχεται τη στιγμή που η αντιπολίτευση δέχεται σκληρή καταστολή.

Η Ιπέκ Οζμπέι, πολιτική σχολιάστρια στο κοσμικό κανάλι Sözcü TV, εκτιμά ότι οι φαινομενικές κινήσεις της τουρκικής κυβέρνησης προς μια κουρδική προσέγγιση δεν είναι ειλικρινείς ή πολλά υποσχόμενες.

«Δεν μπορούμε να μιλάμε για δημοκρατία όταν οι εκλεγμένοι αξιωματούχοι βρίσκονται στη φυλακή… και η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης αμφισβητείται έντονα», είπε. «Αν δεν υπάρχει δημοκρατία, πώς θα εκδημοκρατιστούμε;»

Κατά τη διάρκεια της έρευνας της Elçin Poyrazlar, αρκετά κυβερνητικά στελέχη εξέφρασαν ανησυχίες για την κουρδική πρωτοβουλία του Ερντογάν, όμως αρνήθηκαν να μιλήσουν επώνυμα, χαρακτηρίζοντας το θέμα εκρηκτικό ή δηλώνοντας ότι δεν πιστεύουν στην επιτυχία.

Από την πλευρά της κυβέρνησης, ο Χαρούν Αρμαγάν, αντιπρόεδρος διεθνών σχέσεων του AKP, παραδέχθηκε ότι η κοινή γνώμη στην Τουρκία παραμένει επιφυλακτική απέναντι στη συμφωνία με το PKK.

Όμως, παρουσίασε τον Ερντογάν ως τον μόνο πολιτικό που θα μπορούσε να την υλοποιήσει, καθώς, όπως είπε, το PKK είχε φτάσει ένα βήμα πριν καταθέσει τα όπλα πριν από δέκα χρόνια, αλλά «λόγω των εξελίξεων στη Συρία, θεώρησε ότι η επένδυση στον πόλεμο και όχι στην ειρήνη θα του απέφερε μεγαλύτερο όφελος.

«Δέκα χρόνια μετά, συνειδητοποίησαν πόσο μεγάλο ήταν το λάθος τους. Το αν το PKK θα αφοπλιστεί και θα διαλυθεί πραγματικά, θα το δούμε όλοι μαζί… Ο Ερντογάν είναι ο μόνος ηγέτης στην Τουρκία που θα μπορούσε να ξεκινήσει μια τέτοια διαδικασία», σημείωσε.

«Η μόνη υπόσχεση που έχει δώσει η κυβέρνηση είναι να απαλλάξει πλήρως την Τουρκία από την τρομοκρατία και να οικοδομήσει ένα μέλλον όπου και οι 85 εκατομμύρια πολίτες θα μπορούν να ζήσουν με ειρήνη, ευημερία και πλήρη ελευθερία», πρόσθεσε.

Ο Ερντογάν «αρχιτέκτονας» της προσέγγισης

Ο Ερντογάν θεωρείται ο αρχιτέκτονας της κουρδικής προσέγγισης, ενώ η περιφερειακή του διπλωματία γνωρίζει επιτυχίες.

Μάλιστα, έχει χαιρετιστεί από τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ ως ο βασικός κερδισμένος από την πτώση του Μπασάρ αλ Άσαντ στη Συρία, όπου η νέα κυβέρνηση διατηρεί στενούς δεσμούς με την Άγκυρα.

Ο Ερντογάν προσπαθεί να αξιοποιήσει τη δύναμή του διακόπτοντας τις σχέσεις μεταξύ των κουρδικών ομάδων της Συρίας και του PKK.

Η Μπαϊσάλ θεωρεί ότι η αλλαγή των δεδομένων στη Συρία είναι ο βασικός λόγος που η τουρκική κυβέρνηση ξεκίνησε την κουρδική προσέγγιση.

Όμως ο Αρμαγάν επέμεινε ότι οι δύο διαδικασίες είναι ξεχωριστές. «Η συριακή διαδικασία είναι τελείως διαφορετική από τη δική μας διαδικασία εξάλειψης της τρομοκρατίας», είπε.

«Η συριακή κυβέρνηση έχει καλέσει όλες τις ένοπλες ομάδες να ενταχθούν σε έναν κεντρικό στρατό και οι SDF (σ.σ. σημαντική κουρδική συριακή οργάνωση) έχουν υπογράψει συμφωνία προς αυτή την κατεύθυνση. Αυτές είναι ενθαρρυντικές εξελίξεις», ανέφερε.

Ο Ερντογάν και η «πρόθεση» να μείνει στην εξουσία για μία ζωή

Ορισμένοι παρατηρητές θεωρούν ότι ο Ερντογάν, έμπειρος πολιτικός τακτικιστής, χρησιμοποιεί τη διαδικασία προσέγγισης με τους Κούρδους εντός και εκτός χώρας για να παρατείνει την παραμονή του στην εξουσία, προσπαθώντας να προσεταιριστεί Κούρδους βουλευτές.

Αυτή είναι η άποψη του Σενζάι Τεμέλι, κοινοβουλευτικού εκπροσώπου του κουρδικού κόμματος DEM. Ωστόσο, παραμένει επιφυλακτικός για το αν θα λειτουργήσει, δεδομένης της γενικότερης δημοκρατικής οπισθοχώρησης στη χώρα.

Όπως υποστήριξε, η σύλληψη του δημάρχου Ιμάμογλου, αντιπάλου του Ερντογάν, βλάπτει τη διαδικασία, καθώς «η κουρδική δημοκρατική λύση και η διαδικασία εκδημοκρατισμού της Τουρκίας έχουν συμβιωτική σχέση».

Παράλληλα, τόνισε ότι δεν θα εκπλησσόταν αν δει τον Ερντογάν να προσπαθεί να αξιοποιήσει τη διαδικασία για να παραμείνει στην εξουσία, σημειώνοντας ότι και το CHP, το κύριο κόμμα της αντιπολίτευσης, έχει δεσμευτεί να επιλύσει το κουρδικό ζήτημα αν κερδίσει τις επόμενες εκλογές.

«Ποιος δεν το χρησιμοποιεί; Άλλοι το χρησιμοποιούν για να έρθουν στην εξουσία, άλλοι για να μείνουν στην εξουσία», είπε ο Τεμέλι. «Αλλά εμείς λέμε ότι αυτό μπορεί να λυθεί μόνο ανεξάρτητα από εκλογικούς και εξουσιαστικούς υπολογισμούς».

Ο Ερντογάν έχει ήδη υπηρετήσει τρεις θητείες ως πρόεδρος. Για να παραμείνει στην εξουσία, ίσως χρειαστεί να αλλάξει το σύνταγμα.

Παρά τη στήριξη του Μπαχτσελί, η κυβερνητική συμμαχία δεν διαθέτει την απαιτούμενη πλειοψηφία για συνταγματική αναθεώρηση, και έτσι ο Ερντογάν μπορεί να υπολογίζει στη στήριξη Κούρδων βουλευτών.

Ήδη μιλά ανοιχτά για νέο σύνταγμα, που θα αντικαταστήσει εκείνο του 1980, το οποίο συντάχθηκε από στρατιωτικό καθεστώς μετά από αιματηρό πραξικόπημα.

«Η Τουρκία, για πρώτη φορά στην ιστορία της, έχει μια πραγματική ευκαιρία να συντάξει το πρώτο πολιτικό της σύνταγμα. Είναι μια σημαντική ευκαιρία για όλους μας να χτίσουμε μια πιο ευημερούσα, δίκαιη και ασφαλή χώρα», είπε ο Αρμαγάν.

Δεν συμφωνούν όμως όλοι. Ορισμένοι θυμούνται προηγούμενες συνταγματικές αλλαγές υπό τον Ερντογάν και λένε ότι ο κύριος σκοπός περαιτέρω αναθεώρησης θα ήταν, όπως και στο παρελθόν, η ενίσχυση των προσωπικών του εξουσιών.

Ο Σονέρ Τσαγκατάι του Washington Institute for Near East Policy δήλωσε ότι ο Ερντογάν λειτουργεί εκτελώντας αντιφατικές πολιτικές τακτικές – καταστολή κατά της αντιπολίτευσης και ταυτόχρονη προσέγγιση με τους Κούρδους, των οποίων τη στήριξη χρειάζεται για να παραμείνει στην εξουσία – χωρίς οι δύο αυτές πολιτικές να συγκρούονται μεταξύ τους.

«Θα κάνει τα πάντα για να εξασφαλίσει μία ακόμα θητεία ως πρόεδρος και στη συνέχεια να εγκαθιδρύσει ουσιαστικά τον εαυτό του ως πρόεδρο διά βίου», είπε ο Τσαγκατάι στο POLITICO. 

Ωστόσο, η Μπαϊσάλ παρατηρεί ότι δεν εξαρτώνται όλα από τις φιλοδοξίες του Ερντογάν. «Ο Ερντογάν είναι πολιτικός που μπορεί να χρησιμοποιήσει κάθε θέμα προς όφελός του και δεν θα διστάσει να εργαλειοποιήσει το κουρδικό ζήτημα. Σίγουρα θα θελήσει να το εκμεταλλευτεί για να παρατείνει την προεδρία του», είπε.

Όμως δεν είναι μόνο ο πρόεδρος που θα αποφασίσει, υπογράμμισε. Σε τελική ανάλυση, το αν η τραγωδία του κουρδικού ζητήματος θα περάσει στην ιστορία — και αν ο Ερντογάν θα αποκομίσει πολιτικά οφέλη — θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τους ίδιους τους Κούρδους.

«Πιστεύω ότι το πραγματικό ερώτημα εδώ δεν είναι αν το θέλει εκείνος», είπε η Μπαϊσάλ αναφερόμενη στον Ερντογάν, «αλλά αν το θέλουν οι Κούρδοι».

ieidiseis.gr

Ahmad Al-Rubaye / AP Photos