Ο Δημήτρης Μαρέδης για τον πατέρα Αντώνιο της “Κιβωτού του Κόσμου”

Η αθωωτική απόφαση του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου Ιωαννίνων για τον πατέρα Αντώνιο, ιδρυτή της «Κιβωτού του Κόσμου», η οποία εκδόθηκε ομόφωνα την προηγούμενη εβδομάδα, έρχεται να αναδείξει με ιδιαίτερη ένταση ένα θεμελιώδες πρόβλημα που ταλανίζει τον δημόσιο λόγο και την ενημέρωση στη χώρα μας: τη μονομερή, ενίοτε ιδεολογικά ή εμπορικά υποκινούμενη, διαχείριση θεμάτων δικαιοσύνης από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

Παρά τη σοβαρότητα της δικαστικής απόφασης – και το γεγονός ότι οι τρεις βασικοί καταγγέλλοντες ανακάλεσαν δημόσια και ενόρκως τις καταγγελίες τους ως ψευδείς – η πλειοψηφία των ΜΜΕ επέλεξε να αποσιωπήσει παντελώς την εξέλιξη αυτή. Η πληροφορία που κάποτε είχε γίνει «σημαία» δελτίων ειδήσεων, εκτεταμένων ρεπορτάζ και τηλεοπτικών πάνελ, απουσίαζε σχεδόν ολοκληρωτικά από την ειδησεογραφική κάλυψη της εβδομάδας.

Η συγκεκριμένη περίπτωση δεν είναι μεμονωμένη. Αντιθέτως, εγγράφεται σε ένα ευρύτερο επικοινωνιακό και κοινωνιολογικό φαινόμενο, αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί ως «βιομηχανία ηθικού πανικού» ή «κατασκευή ενόχων»: μια διαδικασία μέσω της οποίας πρόσωπα ή θεσμοί μετατρέπονται γρήγορα σε αντικείμενα δημόσιας ενοχοποίησης, πολλές φορές χωρίς τη στοιχειώδη διασταύρωση ή την αναμονή της δικαστικής διερεύνησης. Τα αίτια αυτής της παθολογίας είναι σύνθετα: από την αναζήτηση εντυπωσιασμού και θεαματικότητας, μέχρι τη λειτουργία των μέσων στο πλαίσιο ενός οικονομικού μοντέλου που προτάσσει το “κλικ” και την τηλεθέαση εις βάρος της ακρίβειας και της δεοντολογίας.

Η επιστημονική βιβλιογραφία γύρω από τα φαινόμενα του media framing και της agenda-setting έχει δείξει επανειλημμένα ότι τα μέσα ενημέρωσης δεν αντανακλούν απλώς την πραγματικότητα: τη συγκροτούν, την ερμηνεύουν και τη διαμορφώνουν. Η αποσιώπηση μιας αθωωτικής απόφασης είναι εξίσου σημαίνουσα με την υπερπροβολή μιας καταγγελίας. Στην πράξη, η σιωπή αυτή συνιστά επικοινωνιακή και ηθική αποτυχία.

Η ερώτηση, λοιπόν, που προκύπτει δεν είναι απλώς δεοντολογική αλλά βαθύτατα θεσμική: πώς προστατεύεται το τεκμήριο της αθωότητας όταν ο δημόσιος διάλογος διεξάγεται μέσα από ένα πλαίσιο υπερπληροφόρησης, αλλά και επιλεκτικής πληροφόρησης; Ποια είναι η ευθύνη των μέσων απέναντι στην κοινωνική συνοχή, στην ατομική αξιοπρέπεια, αλλά και στην ίδια τη λειτουργία της Δικαιοσύνης ως θεσμικού πυλώνα της Δημοκρατίας;

Ας είμαστε σαφείς: η ελευθερία του Τύπου αποτελεί θεμελιώδη λίθο του δημοκρατικού πολιτεύματος. Ωστόσο, η ελευθερία αυτή συνοδεύεται από ευθύνες. Ο δημοσιογράφος δεν είναι απλώς καταγραφέας γεγονότων αλλά μεσολαβητής νοήματος, φορέας ερμηνείας και ενίοτε ρυθμιστής κοινωνικών αντιλήψεων. Όταν ο ρόλος αυτός ασκείται με ανευθυνότητα ή με εργαλειακή λογική, τότε η δημοσιογραφία μετατρέπεται σε μηχανισμό αλλοίωσης της πραγματικότητας.

Η περίπτωση του πατρός Αντωνίου δεν αφορά μόνο τον ίδιο ή την οργάνωσή του. Αφορά το δικαίωμα κάθε πολίτη να μην υφίσταται «δημόσια εκτέλεση» χωρίς απόδειξη. Αφορά την ανάγκη διατήρησης μιας δημοσιογραφίας που ελέγχει, ερευνά, αλλά και αποκαθιστά — που δεν φοβάται να αναγνωρίσει το λάθος ή να αναδείξει την αλήθεια όταν αυτή δεν βολεύει το αρχικό αφήγημα.

Σε μια εποχή ραγδαίας πληροφορικής ροής, η ανάγκη για αξιόπιστα και δεοντολογικά μέσα ενημέρωσης είναι πιο κρίσιμη από ποτέ. Αν δεν επαναπροσδιορίσουμε τις αξίες του δημόσιου διαλόγου, αν δεν ενισχύσουμε την αυτορρύθμιση και την εκπαίδευση στον χώρο των ΜΜΕ, τότε θα συνεχίσουμε να βλέπουμε αθώους να διασύρονται και την κοινωνική συνείδηση να χειραγωγείται.

Η αποκατάσταση της δημοσιογραφικής αξιοπρέπειας δεν είναι μόνο επαγγελματικό στοίχημα. Είναι υπόθεση Δημοκρατίας.

ΥΓ. Είμαι περήφανος που βρίσκομαι σε μια εκπομπή που σέβεται και υπηρετεί την αλήθεια, ακόμα και όταν αυτή είναι αντιδημοφιλής.