Ο Ερντογάν απειλεί ανοικτά το status στην περιοχή

Η ομιλία του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μετά το Υπουργικό Συμβούλιο την Μ. Τρίτη 15 Απριλίου, πέρα από τις συνήθεις εσωτερικές αιχμές κατά της αντιπολίτευσης και τις κοινωνικού χαρακτήρα εξαγγελίες, συνιστά ένα ακόμη αποφασιστικό βήμα προς την εμπέδωση της επιθετικής στρατηγικής που η Άγκυρα ακολουθεί στην εξωτερική της πολιτική από το 2016 και έπειτα.

Το επίκεντρο της τοποθέτησής του ήταν ξεκάθαρα η Συρία, η οποία για τον Ερντογάν δεν είναι πλέον μια απλή γεωγραφική περιοχή, αλλά ο πυρήνας της τουρκικής στρατηγικής ασφαλείας, επιρροής και ιδεολογικής αναβάθμισης στο διεθνές στερέωμα. Η φράση «Δεν θα επιτρέψουμε τον διαμελισμό της Συρίας. Όποιος προσπαθήσει να τη διαταράξει, θα βρει απέναντί του την Τουρκία» δεν είναι απλώς μια ρητορική δήλωση, αλλά ουσιαστικά προαναγγελία χρήσης στρατιωτικής ισχύος για την προάσπιση των τουρκικών θέσεων, όπου και αν απαιτηθεί.

Με αυτό τον τρόπο, ο Ερντογάν επαναφέρει στο προσκήνιο το δόγμα της «στρατηγικής ανάσχεσης με όλα τα μέσα», καθιστώντας σαφές ότι η Τουρκία δεν θα διστάσει να αναλάβει μονομερείς ενέργειες, ακόμα και πέραν των συνόρων της, εφόσον αυτές κριθούν αναγκαίες για την αποτροπή εξελίξεων που θεωρούνται εχθρικές προς τα τουρκικά συμφέροντα.

Ανοιχτή προειδοποίηση σε ΗΠΑ-Ισραήλ

Η δήλωση αυτή αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα υπό το φως των νέων γεωπολιτικών συνθηκών που διαμορφώνονται στην ευρύτερη περιοχή. Η βόρεια Συρία παραμένει κατακερματισμένη, με ισχυρή παρουσία των κουρδικών δυνάμεων YPG παρά την συμφωνία με την Δαμασκό (μετά το μήνυμα Οτσαλάν για αφοπλισμό), οι οποίες υποστηρίζονται ακόμα από τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισραήλ, ενώ οι ρωσικές και ιρανικές επιρροές να έχουν μειωθεί στο ελάχιστο προς τον νέο πρόεδρο Αλ Σάραα . Τον οποίο  – για να μη ξεχνιόμαστε – η Τουρκία υποστηρίζει ανοιχτά, έχοντας ουσιαστικά διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στην ανάδειξή του. Ο Άσαντ, σύμβολο ενός παλαιού συστήματος που επιβίωσε επί σειρά ετών με την υποστήριξη της Μόσχας και της Τεχεράνης, έχει πλέον απομακρυνθεί βίαια από την εξουσία και η Άγκυρα επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει τον πολιτικό έλεγχο της Συρίας με πιο άμεσο τρόπο, μέσω μιας ηγεσίας που της είναι συμβατή.

Η Τουρκία, που διατηρεί ήδη στρατιωτικές βάσεις και ελέγχει εδάφη μέσω σύμμαχων πολιτοφυλακών, επιδιώκει να αποκτήσει ρόλο εγγυητή της νέας μεταπολεμικής τάξης, είτε μέσω διμερών συνεννοήσεων είτε, εφόσον χρειαστεί, με στρατιωτικές επιχειρήσεις.

Ο Ερντογάν θέλει να στείλει σαφές μήνυμα σε όλες τις πλευρές: ότι η οποιαδήποτε λύση που δεν θα περιλαμβάνει την τουρκική συναίνεση, ιδίως σε σχέση με τον κουρδικό παράγοντα, δεν θα καταστεί ποτέ βιώσιμη.

Ποιο Συμβούλιο Ασφαλείας;

Η επιλογή του να υπογραμμίσει τη φράση «η ανθρωπότητα είναι μεγαλύτερη από πέντε» συνδέει την επιθετική του στάση με μια βαθύτερη ιδεολογική πρόθεση: την αμφισβήτηση της υπάρχουσας παγκόσμιας τάξης που οικοδομήθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Πρόκειται για μια άμεση επίθεση κατά του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και κυρίως των μόνιμων μελών του – ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Γαλλία και Ηνωμένο Βασίλειο – τις οποίες η Άγκυρα θεωρεί ότι έχουν «δεσμεύσει» την παγκόσμια κοινότητα σε μια κατάσταση αδράνειας και υποκρισίας. Η Τουρκία διεκδικεί για τον εαυτό της ρόλο στην ομάδα των αναδυόμενων δυνάμεων που επιδιώκουν την αναδιάταξη του παγκόσμιου γεωπολιτικού συστήματος: δρώντας ως εκπρόσωπος του «παγκόσμιου Νότου», ως μεσολαβητής σε συγκρούσεις, αλλά και ως ανεξάρτητος πόλος που δεν υπακούει πειθήνια σε καμία από τις μεγάλες δυνάμεις.

Οι δηλώσεις του Ερντογάν είναι η επιβεβαίωση μιας εξωτερικής πολιτικής που βασίζεται στη στρατιωτική ετοιμότητα, στη μονομερή δράση και στην ανατροπή της διεθνούς ισορροπίας δυνάμεων.

Αυτό το νέο τουρκικό αφήγημα και η προθυμία για άμεση δράση πέραν των συνόρων της εγείρει σοβαρούς προβληματισμούς για την Ανατολική Μεσόγειο συνολικά. Η Ελλάδα, η Κύπρος και η Αίγυπτος βρίσκονται στην πρώτη γραμμή αυτής της δυναμικής, καθώς όλες τους έχουν στρατηγικό συμφέρον στη σταθερότητα της περιοχής και έχουν επενδύσει στη συνεργασία με δυνάμεις όπως το Ισραήλ και τις ΗΠΑ, ιδίως στον τομέα της ενέργειας. Ο τουρκικός αναθεωρητισμός όμως υπονομεύει αυτές τις ισορροπίες.
Η Τουρκία βλέπει την Ανατολική Μεσόγειο όχι ως θαλάσσιο χώρο συνεργασίας και διεθνούς δικαίου, αλλά ως πεδίο συγκρουσιακής διαπραγμάτευσης ισχύος, όπου το «δίκαιο του ισχυρού» αντικαθιστά τη συμβατική διπλωματία. Στο πλαίσιο αυτό, η Συρία είναι το πειραματικό πεδίο αυτής της πολιτικής – και ό,τι ισχύσει εκεί, μπορεί να εφαρμοστεί και αλλού.

Ελλάδα και Κύπρος

Η Ελλάδα οφείλει να αντιμετωπίσει αυτή την τουρκική στάση όχι ως συγκυριακή πολιτική πίεση, αλλά ως μακροπρόθεσμη και στρατηγικά σχεδιασμένη επιχείρηση ανάκτησης ηγεμονικού ρόλου από την Άγκυρα. Η κυπριακή κυβέρνηση, επίσης, οφείλει να προετοιμαστεί για το ενδεχόμενο ενσωμάτωσης των κατεχομένων στην Τουρκία. Η Αίγυπτος, από την άλλη πλευρά, βλέπει με ανησυχία την τουρκική ανάμειξη στη Λιβύη και στους κόλπους των Παλαιστινίων και αντιλαμβάνεται πως η αναβάθμιση της τουρκικής παρουσίας στη Συρία ενισχύει τη συνολική παρουσία της Άγκυρας στον αραβικό κόσμο.

Η Τουρκία, με την απόρριψη της πολυμερούς διπλωματίας και την εμμονή σε έναν ρόλο περιφερειακής υπερδύναμης, ανοίγει τον δρόμο για νέες εντάσεις. Η δήλωση του Ερντογάν είναι η επιβεβαίωση μιας εξωτερικής πολιτικής που βασίζεται στη στρατιωτική ετοιμότητα, στη μονομερή δράση και στην ανατροπή της διεθνούς ισορροπίας δυνάμεων.

Δεν πρόκειται πια για μια πολιτική ρητορεία εσωτερικής κατανάλωσης, πρόκειται για στρατηγική αναμέτρησης. Η Ελλάδα, η Κύπρος, η Αίγυπτος και οι ευρωπαϊκές δυνάμεις που εστιάζουν στην Ανατολική Μεσόγειο, καλούνται να διαμορφώσουν άμεσα μηχανισμούς ανάσχεσης, καθώς η περίοδος της ρητορικής έχει τελειώσει και η εποχή της επιβολής (ή ευρύτερα γνωστή ως “πολιτική των κανονιοφόρων”) έχει αρχίσει.

Αυτό που διακυβεύεται δεν είναι μόνο η εδαφική ακεραιότητα των γειτονικών χωρών, αλλά η ίδια η ιδέα του διεθνούς δικαίου ως ρυθμιστή των διεθνών σχέσεων. Αν η Συρία γίνει το πεδίο όπου θα κριθεί ποιος γράφει πλέον τους νέους κανόνες, τότε η Μεσόγειος θα είναι ο επόμενος χάρτης όπου αυτοί οι κανόνες θα εφαρμοστούν.

Του Ζαφείρη Χατζηδήμου

neostrategy.gr