Αστεγία: Η κηλίδα των «πολιτισμένων» κρατών και η θεσμική εκτροπή

Σύμφωνα με την Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών, ο καθένας έχει δικαίωμα σε επίπεδο διαβίωσης κατάλληλο για υγεία και ευημερία, συμπεριλαμβανομένης της στέγασης, ωστόσο, τα τελευταία 10 χρόνια η αστεγία εκτοξεύτηκε.

Συγκεκριμένα, το ποσοστό των αστέγων στην Ευρωπαϊκή Ένωση αυξήθηκε κατά 70% και ο αριθμός τους υπολογίζεται πλέον στα 4 εκατομμύρια. Για την Ελλάδα δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία, παρά τις διαβεβαιώσεις της Πολιτείας ότι η απογραφή των αστέγων θα ολοκληρωνόταν μέχρι τον Μάρτιο του 2022.

Η τεράστια ακρίβεια και η συνεπαγόμενη μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος, η μη προστασία της πρώτης κατοικίας, και η εκτόξευση των ενοικίων εκτιμάται ότι θα αυξήσουν τα ποσοστά αστεγίας στην Ελλάδα

Επιπλέον, ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων περιλαμβάνει πολλά δικαιώματα που σχετίζονται με τη στέγαση. Όσον αφορά στην Ελλάδα, σύμφωνα με την 4η παράγραφο του 21ου άρθρου του Συντάγματος, «η απόκτηση κατοικίας από αυτούς που τη στερούνται ή που στεγάζονται ανεπαρκώς αποτελεί αντικείμενο ειδικής φροντίδας του Κράτους».

Η εφαρμογή του Συντάγματος είναι ένα ζητούμενο, ενώ η αλήθεια γύρω από αυτό απεικονίζεται καθημερνά στους δρόμους της ελληνικής πρωτεύουσας.

Οδός Ερμού

Αστεγία και θεσμική εκτροπή

Το 2021 υπογράφηκε η «Δήλωση της Λισαβόνας σχετικά με την ευρωπαϊκή πλατφόρμα για την καταπολέμηση του φαινομένου της αστεγίας» από τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα οποία δεσμεύτηκαν στα εξής:

• Κανείς δεν κοιμάται χωρίς κατάλυμα λόγω έλλειψης προσβάσιμης, ασφαλούς και κατάλληλης προσωρινής στέγασης.
• Κανείς δεν ζει σε προσωρινή ή μεταβατική στέγαση για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο από το αναγκαίο για την επιτυχή μετακίνηση σε μόνιμη λύση στέγασης.
• Κανείς δεν απομακρύνεται από κανένα ίδρυμα (π.χ.: σωφρονιστικό κατάστημα, νοσοκομείο, ίδρυμα περίθαλψης) χωρίς προσφορά κατάλληλης στέγασης.
• Οι εξώσεις θα πρέπει να αποτρέπονται όποτε είναι δυνατόν και σε κανέναν δεν ασκείται έξωση χωρίς βοήθεια για την εξεύρεση κατάλληλης λύσης στέγασης, όταν χρειάζεται.
• Κανείς δεν υφίσταται διακρίσεις λόγω κατάστασης αστεγίας.

Για ποιο από τα παραπάνω έχει μεριμνήσει η Πολιτεία μέχρι σήμερα; Το ερώτημα είναι, ενδεχομένως, ρητορικό. Η στεγαστική κρίση είναι, δε, πιο έντονη για τους νέους που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες.

Ανεξάρτητες έρευνες, πάντως, έχουν μετρήσει το μέγεθος του προβλήματος. Όπως καταδεικνύουν τα στοιχεία του αναγνωρισμένης εγκυρότητας Our World in Data, η χώρας μας βρίσκεται ψηλά στη «μαύρη» λίστα με τις χώρες των οποίων πολίτες πλήττονται από την αστεγία.

Η έρευνα διενεργήθηκε σε ολόκληρο τον πλανήτη. Το μέλλον, δε, προδιαγράφεται ζοφερό, καθώς η τεράστια ακρίβεια και η συνεπαγόμενη μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος, η μη προστασία της πρώτης κατοικίας, η έλλειψη διαθέσιμων προς ενοικίαση ακινήτων, και η εκτόξευση των ενοικίων εκτιμάται ότι θα αυξήσουν τα ποσοστά της αστεγίας στη χώρα μας.

Ταχεία αστικοποίηση, πτώση της δημόσιας στέγασης, έλλειψη κρατικής παρέμβασης

Σύμφωνα με έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, νέοι με μειονεκτική κοινωνικοοικονομική, προσφυγική, μεταναστευτική προέλευση, θύματα ενδοοικογενειακής βίας ή νέοι της LGBTQ+ κοινότητας λόγω διαταραχών των σχέσεων με την οικογένεια κ.λπ. είναι πιο πιθανό να μείνουν άστεγοι κάποια στιγμή στη ζωή τους. Στην πραγματικότητα, το ποσοστό των άστεγων νέων έχει επίσης αυξηθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και η εμπειρία της έλλειψης στέγης μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες για αυτά τα νεαρά άτομα.

Βρισκόμαστε, ολοένα και βαθύτερα, εντός της δίνης μιας παγκόσμιας στεγαστικής κρίσης. Περίπου 1,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως στερούνται επαρκούς στέγασης, σύμφωνα με έκθεση των Ηνωμένων Εθνών – και οι ειδικοί λένε ότι αυτό μπορεί να αυξηθεί στα 3 δισεκατομμύρια μέχρι το 2030.

Όταν η Πολιτεία ανταμείβει τους κόπους μιας ζωής…

Προκειμένου να στεγαστούν αυτά τα 3 δισεκατομμύρια, ο κόσμος θα χρειαστεί να χτίζει 96.000 νέα οικονομικά προσιτά σπίτια κάθε μέρα, λέει το Πρόγραμμα Ανθρώπινων Εγκαταστάσεων των Ηνωμένων Εθνών.

Σε έκθεσή του την οποίαν κατέθεσε προσφάτως στη Γενική Συνέλευση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, ο Μπαλακρίσναν Ρατζαγκοπάλ, ο Ειδικός Εισηγητής για το δικαίωμα στην επαρκή στέγαση, αναφέρει ότι «οι βασικοί παράγοντες που οδηγούν στην κρίση της οικονομικής προσιτότητας έχουν τις ρίζες τους σε διαρθρωτικές αλλαγές που καλύπτουν τις τελευταίες δεκαετίες».

Χρηματιστικοποίησαν τη στέγαση

Ανέφερε την ταχεία αστικοποίηση, την πτώση της δημόσιας στέγασης και την έλλειψη κρατικής παρέμβασης ως μερικές από τις αιτίες.

Ο Ρατζαγκοπάλ επεσήμανε επίσης την χρηματιστικοποίηση της στέγασης ως κλειδί για την κρίση, λέγοντας ότι «μεταμόρφωσε τη στέγαση από θεμελιώδη κοινωνική αναγκαιότητα σε επενδυτικό εργαλείο, αφαιρώντας την από την εγγενή της λειτουργία να παρέχει ασφαλείς και αξιοπρεπείς χώρους διαβίωσης».

Στο εν λόγω πλαίσιο, υπάρχουν ιστορίες ατόμων που βρίσκουν τις δικές τους λύσεις. Στο Ηνωμένο Βασίλειο -το οποίο βρίσκεται στην κορυφή του παραπάνω διαγράμματος για το υψηλότερο ποσοστό ατόμων που αναφέρονται ως άστεγοι στον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης- ένας πρώην τοξικομανής έχει προσφέρει σε εκατοντάδες άστεγους δωρεάν κρεβάτι στο μικρό διαμέρισμά του από το 2020.

Ωστόσο αυτά τα ξεχωριστά, μεμονωμένα μέτρα δεν επαρκούν για την αντιμετώπιση μιας παγκόσμιας κρίσης: αυτό που χρειάζεται είναι συντονισμένες, συστημικές λύσεις.