«Μαστίγιο και καρότο»: Πώς σταμάτησε το Μεξικό τα καραβάνια μεταναστών – Πλέγμα μέτρων με συλλήψεις και ανθρωπιστικές βίζες

Τα μεσάνυχτα της περασμένης Τετάρτης, περίπου 1.000 μετανάστες, φορτωμένοι με σακίδια, μπουκάλια με νερό και με τα παιδιά τους στους ώμους, ξεκίνησαν με τα πόδια από το νότιο Μεξικό, σε ένα ταξίδι με προορισμό τις ΗΠΑ. Όλοι ήθελαν να φτάσουν στα σύνορα, κατά προτίμηση πριν από την ορκωμοσία του Ντόναλντ Τραμπ, στις 20 Ιανουαρίου του 2025.

Όπως γράφει η Washington Post, ήταν το ένατο μεγάλο καραβάνι που έφυγε από την περιοχή των συνόρων του Μεξικού με τη Γουατεμάλα από τις αρχές Οκτωβρίου. Ωστόσο, κανένα δεν έχει πλησιάσει τα σύνορα με τις ΗΠΑ, 1.000 μίλια βορειότερα. Στην πραγματικότητα, κανένα μεγάλο καραβάνι δεν έχει φτάσει στις Ηνωμένες Πολιτείες εδώ και περίπου έξι χρόνια. Όμως, ενώ τα καραβάνια έχουν γίνει ένα μάλλον… ανούσιο θέμα στο Μεξικό, συνεχίζουν να ανησυχούν τους Αμερικανούς πολιτικούς -και πιο συγκεκριμένα τον εκλεγμένο πρόεδρο, Ντόναλντ Τραμπ.

Στις 25 Νοεμβρίου, ο Τραμπ απείλησε να επιβάλει δασμούς 25% στο Μεξικό και τον Καναδά, εάν δεν σκληρύνουν τους ελέγχους τους στα σύνορα. Επικαλέστηκε την εμφάνιση ενός καραβανιού «που έρχεται από το Μεξικό, αποτελούμενο από χιλιάδες ανθρώπους». «Φαίνεται να είναι ασταμάτητο στην προσπάθειά του να περάσει από τα επί του παρόντος ανοιχτά σύνορά μας» έγραψε τότε στην πλατφόρμα του, Truth Social.

Το καραβάνι αυτό διαλύθηκε λίγες ημέρες αργότερα, σε απόσταση μεγαλύτερη των 800 μιλίων από τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Πώς τα καραβάνια μεταναστών έγιναν κρίση

Τι εξηγεί την αποσύνδεση μεταξύ των όσων συμβαίνουν στην Ουάσινγκτον και το νότιο Μεξικό; Η Washington Post επιχειρεί να «σκιαγραφήσει» πώς το Μεξικό έχει… δαμάσει τα προσφυγικά καραβάνια, αλλά και γιατί αυτά, πιθανότατα, θα συνεχίσουν ούτως ή άλλως.

Ένα από τα πρώτα σημαντικά καραβάνια μεταναστών, αποτελούμενο κυρίως από κατοίκους της Ονδούρας, σχηματίστηκε το 2017 και χρειάστηκε σχεδόν ένας χρόνος για να φτάσει στην Τιχουάνα, στα σύνορα με την Καλιφόρνια. Ελάχιστοι, τότε, αντιλήφθηκαν τι επρόκειτο ν’ ακολουθήσει.

Τον Απρίλιο του 2018, ωστόσο, τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης έστρεψαν τα φώτα τους σε ένα άλλο καραβάνι, περίπου 1.500 ατόμων, που προερχόταν από την Ονδούρα, χαρακτηρίζοντάς το ως σύμβολο της ανεξέλεγκτης μετανάστευσης. Καθώς περνούσε μέσα από το Μεξικο, ο τότε πρόεδρος Τραμπ ανέπτυξε την Εθνοφρουρά στα σύνορα και κατηγόρησε τους Δημοκρατικούς ότι ενθάρρυναν τις μεταναστευτικές ροές.

Έξι μήνες αργότερα, οι Αμερικανοί αιφνιδιάστηκαν από ένα καραβάνι 7.000 μεταναστών, που διέσχισε το Μεξικό. Βίντεο και φωτογραφίες έδειχναν ένα τεράστιο «κύμα» ανδρών, γυναικών και παιδιών, που κατευθυνόταν προς τα βόρεια με τα πόδια. Η πορεία έγινε λίγες εβδομάδες πριν από τις ενδιάμεσες εκλογές στις ΗΠΑ και ο Τραμπ χρησιμοποίησε το γεγονός, για να δώσει έμφαση στην καμπάνια του κατά της αθρόας παράνομης μετανάστευσης.

Πώς το Μεξικό σταμάτησε τα καραβάνια

Από το 2019, ωστόσο, το Μεξικό έχει χρησιμοποιήσει ένα πλέγμα μέτρων, τύπου «μαστίγιο και καρότο», για να διαλύσει τα καραβάνια. Έχει χορηγήσει στους μετανάστες «ανθρωπιστικές βίζες» ή άλλα έγγραφα, που επιτρέπουν βραχυπρόθεσμη παραμονή, έχει προσφέρει σε ορισμένους από αυτούς θέσεις εργασίας και έχει δεχτεί περισσότερες από μισό εκατομμύριο αιτήσεις ασύλου στη χώρα.

Η πρόεδρος, Κλαούντια Σεϊνμπάουμ, έγραψε στο Twitter στις 27 Νοεμβρίου ότι εξήγησε στον Τραμπ τη μεταναστευτική στρατηγική του Μεξικού, μετά τις απειλές του για τους δασμούς. «Τον ενημέρωσα ότι τα καραβάνια δεν φτάνουν στα βόρεια σύνορά μας, επειδή τα φροντίζουμε στο Μεξικό» έγραψε, ενώ τόνισε ότι η κυβέρνησή της σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Ωστόσο, το Μεξικό έχει υιοθετήσει μια όλο και πιο σκληρή στάση απέναντι στα καραβάνια. «Σχεδόν ποτέ δεν ακούτε πια για ανθρωπιστικές βίζες» δήλωσε ο αιδεσιμότατος Conrado Zepeda, ακαδημαϊκός και πρώην διευθυντής της Υπηρεσίας Προσφύγων των Ιησουιτών στο Μεξικό. Ο Josué Goméz, του Κέντρου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Fray Matías de Córdova στην Ταπατσούλα, δήλωσε ότι τα καραβάνια έχουν εμπλακεί σε μια ευρύτερη καταστολή της μετανάστευσης, που οδήγησε σε περίπου 1.000.000 συλλήψεις στο Μεξικό φέτος.

Στο επίκεντρο αυτής της πολιτικής είναι το «καρουζέλ» -ένα σύστημα, στο οποίο οι πράκτορες κρατούν μετανάστες χωρίς χαρτιά σε οδοφράγματα ή τους κατεβάζουν από τα τρένα στο κεντρικό και βόρειο Μεξικό και τους μεταφέρουν με λεωφορεία στο νότο, όπου τους αφήνουν ελεύθερους. Συνήθως, ξεκινούν και πάλι την προσπάθειά τους προς τον βορρά, αλλά συχνά καταλήγουν να επαναλαμβάνουν την ίδια… αέναη διαδρομή -συλλαμβάνονται στον βορρά και απελευθερώνονται στον νότο.

Παράλληλα, οι πράκτορες μετανάστευσης προσπαθούν να διασπάσουν τα καραβάνια σε μικρότερες ομάδες, προκειμένου να μπορούν να τους συλλαμβάνουν πιο εύκολα. «Ξεφλουδίζουν τη μία ομάδα μετά την άλλη» λέει χαρακτηριστικά ο Goméz.

Μερικές φορές, οι πράκτορες πείθουν τους μετανάστες να εγκαταλείψουν τα καραβάνια, υποσχόμενοι ανθρωπιστικές βίζες, οι οποίες στη συνέχεια δεν τους δίνονται ποτέ. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι δυνάμεις ασφαλείας εμποδίζουν τους μετανάστες να σταματήσουν για να ξεκουραστούν σε πάρκα ή πλατείες. Όσοι είναι πιο αδύναμοι, εξαντλούνται και μένουν πίσω από την κύρια ομάδα.

Ο Goméz είπε ότι η ομάδα του είχε… χάσει το μέτρημα των μικρών καραβανιών -50 έως 150 άτομα- που έχουν φύγει από την Ταπατσούλα. Τον τελευταίο καιρό, τα καραβάνια έχουν μεγαλώσει σε μέγεθος -ίσως λόγω της αίσθησης του επείγοντος να φτάσουν στα σύνορα πριν από την ανάληψη των νέων καθηκόντων του Τραμπ, ή πιθανώς λόγω της αυξανόμενης απογοήτευσης για τη δυσκολία απόκτησης βίζας διέλευσης ή διεκπεραίωσης αιτήσεων ασύλου.

Δεδομένων των εμποδίων, γιατί οι μετανάστες συνεχίζουν να σχηματίζουν καραβάνια;

Σε πολλές περιπτώσεις, οι αλλοδαποί θέλουν να προστατευτούν, καθώς περνούν από επικίνδυνα τμήματα αυτοκινητοδρόμων, όπου εγκληματικές ομάδες μπορεί να απαγάγουν και να εκβιάσουν μικρότερες ομάδες. «Είναι ένας ασφαλής τρόπος για να φτάσουμε στην πόλη» δήλωσε η Ana Velarde, 23χρονη ταμίας από το Περού, μέλος του τελευταίου καραβανιού, η οποία δήλωσε ότι ο άμεσος στόχος της ήταν να φτάσει στην Πόλη του Μεξικού.

Ο Tonatiuh Guillén, επικεφαλής της υπηρεσίας μετανάστευσης του Μεξικού το 2018-19, δήλωσε ότι οι μετανάστες συχνά σχηματίζουν καραβάνια, ως έναν τρόπο για να αποκτήσουν κάποιο όφελος, όπως προσωρινή βίζα, από τις Αρχές, που επιδιώκουν να αποφύγουν τη βίαιη αντιπαράθεση. Οι περισσότεροι μετανάστες δεν έχουν ψευδαισθήσεις ότι θα φτάσουν στα σύνορα με τις ΗΠΑ -ο σχηματισμός μιας ομάδας χρησιμεύει ως «διαπραγματευτική στρατηγική» για βραχυπρόθεσμους στόχους.

Η Neyri Samaya, 41 ετών, πωλήτρια από τη Βενεζουέλα που ταξιδεύει με τον σύζυγό της και τα τρία παιδιά της, δήλωσε ότι το καραβάνι θα διαλυόταν αμέσως, αν οι Αρχές τους χορηγούσαν προσωρινές βίζες. «Ο καθένας θα έψαχνε τον δικό του τρόπο να ταξιδέψει, ίσως με λεωφορείο, και δεν θα κλείναμε τους δρόμους», είπε, «αποκαλύπτοντας» τον μοχλό πίεσης που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν οι μετανάστες. «Φανταστείτε αν όλοι αυτοί οι άνθρωποι αποφάσιζαν να σταματήσουν σε μια πόλη. Αυτό δεν ωφελεί κανέναν».

Γιατί το Μεξικό εξακολουθεί να ανησυχεί για τα καραβάνια

Η μεξικανική κυβέρνηση πήρε το μάθημά της το 2018. Σήμερα, και μέχρι τον Αύγουστο του 2024, οι συλλήψεις στα σύνορα είχαν μειωθεί κατά περίπου 75%, λόγω της επιβολής του Μεξικού και των κινήσεων του απερχόμενου προέδρου των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, για την αυστηροποίηση της πρόσβασης στο άσυλο.

Οι προτεινόμενοι από τον Τραμπ δασμοί 25% θα ωθήσουν πιθανότατα το εξαρτώμενο από τις εξαγωγές Μεξικό σε ύφεση. Η Μεξικανή πρόεδρος Σεϊνμπάουμ επιθυμεί διακαώς να αποφύγει μια οικονομική ύφεση -δεν υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να επιτρέψει σε ένα μεγάλο καραβάνι να διασχίσει το Μεξικό σε αυτή την ευαίσθητη περίοδο. Ο Τραμπ εξήρε την «υπέροχη» τηλεφωνική επικοινωνία που είχε μαζί της.

Αλλά το Μεξικό βρίσκεται σε δύσκολη θέση. Πολλοί από αυτούς που διασχίζουν το έδαφός του είναι απελπισμένοι άνθρωποι, που διαφεύγουν από τη βία του οργανωμένου εγκλήματος, τις εμφύλιες ταραχές ή την οικονομική κατάρρευση, από χώρες που κυμαίνονται από τη Βενεζουέλα έως την Αϊτή. Και ο έλεγχος του Μεξικού επί της μεταναστευτικής ροής θα μπορούσε επίσης να μετατραπεί σε διαπραγματευτική τακτική.

Η θέση της προέδρου Σεϊνμπάουμ είναι να μην δημιουργηθούν περισσότερα προβλήματα στα σύνορα ή στις σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες» εκτιμούν αναλυτές, επισημαίνοντας ωστόσο ότι αυτό θα μπορούσε πολύ γρήγορα ν’ αλλάξει.