Στρατηγική διαφθορά

Έχουμε συνηθίσει να μιλάμε για φαινόμενα ενδημικής διαφθοράς, όταν τα περιστατικά δεν είναι «μεμονωμένα» και πρέπει να αποδοθούν σε μια συνολικότερη συνθήκη και σε δομικές καταστάσεις. Στην περίπτωση του σκανδάλου του ΟΠΕΚΕΠΕ οι συνεχείς αποκαλύψεις όχι μόνο δικαιώνουν αυτό τον χαρακτηρισμό, αλλά μας δείχνουν και ποιο μπορεί να είναι ένα επόμενο στάδιο: γιατί αυτό που βλέπουμε δεν είναι απλώς δομικά προβλήματα που ευνοούν τη διαφθορά και τη διασπάθιση πόρων. Αυτό που βλέπουμε είναι η διαφθορά να γίνεται τμήμα μιας πολιτικής στρατηγικής.

Η αξιοποίηση της δυνατότητας διαχείρισης κάθε λογής επιδοτήσεων και οικονομικών ενισχύσεων προφανώς και είναι ένα από τα βασικά πολιτικά εργαλεία που διαθέτει μια κυβέρνηση όταν προσπαθεί να σφυρηλατήσει την κοινωνική και τελικά εκλογική της βάση. Όμως, τα πράγματα γίνονται κάπως πιο σύνθετα, όταν δεν έχουμε να κάνουμε με διαχείριση ή με επιλεκτική κατεύθυνση ροών, αλλά με συνειδητή διασπάθιση. Σε αυτή την περίπτωση διαπιστώνουμε ότι έχει γίνει τμήμα της πολιτικής διαδικασίας και της διαμόρφωσης εκλογικών συσχετισμών ένας μηχανισμός που «κανονικοποιεί» την παραβατικότητα και την αξιοποιεί συστηματικά για να κατοχυρώσει την επιρροή του κυβερνώντος κόμματος. Σε αυτή την περίπτωση η διαφθορά γίνεται, είτε θέλουν να το παραδεχτούν είτε όχι, μια στρατηγική επιλογή.

Όμως, υπάρχει και ένα άλλο στοιχείο που αποτυπώνει μια στρατηγική διάσταση στα φαινόμενα διαφθοράς που συζητάμε και τις πολιτικές ευθύνες που υπάρχουν για αυτά. Αυτή αφορά τον τρόπο που μέρος του προβλήματος είναι η διαρκώς επεκτεινόμενη πρακτική της εκχώρησης τμήματος της διαχείρισης τέτοιων επιδοτήσεων και ενισχύσεων σε ιδιωτικές εταιρείες, ιδίως όταν διαπιστώνουμε, όπως στην περίπτωση του ΟΠΕΚΕΠΕ, ότι η συμμετοχή ιδιωτικών εταιρειών σε πλήθος πλευρές της όλης διαχείρισης, διευκόλυνε τελικά σε σημαντικό βαθμό την σχεδιασμένη και με κομματική ιδιοτέλεια διασπάθιση. Την ίδια ώρα η διατήρηση του ελέγχου από τον «δημόσιο οργανισμό», αποδείχτηκε ότι υπό την κατάλληλη πολιτική συνθήκη μπορούσε να μετατραπεί σε μηχανισμό συγκάλυψης, ιδίως όταν οι κομματικά τοποθετημένες διοικήσεις μπορούν να προσπεράσουν τις όποιες αντιρρήσεις ή προειδοποιήσεις του μονίμου προσωπικού και την πραγματική ελεγκτική διαδικασία.

Και ας μην νομίσει κανείς ότι η λύση θα ήταν να εξασφαλίσουμε ότι οι ιδιώτες υπεργολάβοι δεν θα συμμετέχουν στη διαφθορά. Στην περίπτωση της Βρετανίας για παράδειγμα η ιδιωτικοποίηση των πρακτικών πιστοποίησης της αναπηρίας, συνοδεύτηκε από την σχεδόν ρητή εντολή περιορισμού των δικαιούχων ως μέσο «δημοσιονομικού εξορθολογισμού», με αποτέλεσμα πλήθος περιστατικών όπου άνθρωποι με σοβαρά προβλήματα υγείας κρίθηκαν «ικανοί για εργασία».

Η ρητορική περί «βαθιά ριζωμένων» κακοδαιμονιών, που αποτελεί μάλιστα και την κυβερνητική γραμμή άμυνας, στην πραγματικότητα όχι μόνο δεν εξηγεί κάτι αλλά προσπαθεί να μετατοπίσει την κριτική από τη στρατηγική διαφθορά στα «προβλήματα του δημοσίου». Όμως, εάν θα θέλαμε πραγματικά να εντοπίσουμε την αφετηρία που οδηγεί σε σκάνδαλα τύπου ΟΠΕΚΕΠΕ. θα λέγαμε ότι αυτή είχε πολύ περισσότερο να κάνει με την ίδια τη λογική του «λιγότερου κράτους» και με εκείνο τον ρητορικό νεοφιλελεύθερο «αντικρατισμό» που για δεκαετίες απαξίωσε ιδεολογικά τον ελεγκτικό ρόλο του κράτους και των δημοσίων λειτουργών ως εγγυητών του δημοσίου συμφέροντος απέναντι σε φαινόμενα ιδιωτικής παραβατικότητας στην οικονομία, την οικιστική ανάπτυξη, την περιβαλλοντική προστασία. Και τελικά απλώς προλείανε το έδαφος για την αξιοποίηση του κράτους ως ενός βολικού εργαλείου για την εξυπηρέτηση αμιγώς κομματικών επιδιώξεων.